Antartica'n rhewi
Penderfynu ble i gymryd samplau i gael gwahanol gyfnodau
Codi craidd o fwd 34 miliwn o flynyddoedd oed i'r wyneb
Gwyddonwyr wrth eu gwaith yn disgrifio ac yn profi'r craidd
Ffotograff agos o fforam 35 miliwn o flynyddoedd oed: Cribrohantkenina inflata, a ddarganfuwyd yn y creiddiau o Tansanïa. Gallwch weld mwy o ddelweddau o'r fforam cymhleth hwn yn yr oriel 'Agos at Natur'.
Mae gwyddonwyr o Amgueddfa Cymru a Phrifysgol Caerdydd wedi darganfod tystiolaeth newydd ynglŷn â newidiadau hinsawdd yn y gorffennol sy'n help i ddatrys peth o ddirgelwch y llen iâ eang a ymddangosodd yn Antarctica 34 miliwn o flynyddoedd yn ôl.
Nid oedd Antarctica dan orchudd o iâ ymhob cyfnod; gorweddodd dros begwn y de heb rewi am bron i 100 miliwn o flynyddoedd. Yna, tua 34 miliwn o flynyddoedd yn ôl newidiodd yr hinsawdd yn ddramatig ar y ffin rhwng epocau'r Ëosin a'r Oligosen. Oerodd yr hinsawdd tŷ gwydr cynnes, a fu'n sefydlog ers diflaniad y dinosoriaid, yn ddramatig, gan greu'r "ty-iâ" sydd wedi parhau hyd heddiw.
Oeri byd-eang
Mae nifer o wyddonwyr yr hinsawdd yn ceisio deall beth achosodd y newid hwn yn yr hinsawdd. Dylai hyn ddatgelu mwy am y ffordd mae'r hinsawdd yn ymateb i reolyddion mawr fel newidiadau yng nghylchdro'r Ddaear, a chrynodiad y nwyon tŷ-gwydr yn yr atmosffer.
Trwy astudio'r microffosilau sy'n bresennol mewn haenau o fwd o'r dyfnfor, gellir cofnodi newidiadau yn hinsawdd y gorffennol. Hyd yma, mae gwyddonwyr wedi darganfod bod y moroedd wedi cynhesu yn ystod y newid mawr hwn yn yr hinsawdd, tra bod haenau o iâ wedi ymddangos yn Antarctica a'r Arctig. Nid yw'r dystiolaeth anghyson yn cytuno ag efelychiadau cyfrifiadurol o hinsawdd y cyfnod chwaith: nid yw'r modelau cyfrifiadurol yn dangos bod iâ yn yr Arctig.
Project drilio Tanzania
Daeth yr ateb i'r pos iâ hwn o gyfeiriad annisgwyl, sef Tansanïa yng Ngorllewin Affrica. Mae project drilio Tansanïa wedi bod yn adfer creiddiau mwd hynafol a ddyddodwyd ar wely'r môr (ac sydd bellach wedi cael eu codi'n ddaearegol i'r tir).
Mae creiddiau Tansanïa yn arbennig gan fod trwch mawr o fwd wedi cael ei osod mewn cyfnod cymharol fyr, sy'n golygu bod modd gweld newidiadau yn yr hinsawdd drwy'r oesoedd mewn cryn fanylder. Hefyd caiff microffosilau eu canfod yn y creiddiau mewn cyflwr gwych. Mae'r creiddiau Tansanïaidd yn cynnig y darlun clir cyntaf o'r gydberthynas rhwng gostyngiadau yn lefelau'r môr a newidiadau yn yr hinsawdd.
Unioni'r cam
Defnyddiwyd cemeg y microffosilau Tansanïaidd i greu cofnodion o dymheredd a chyfaint iâ dros gyfnod y newid mawr hwn yn yr hinsawdd. Mae'r cofnodion newydd hyn yn dangos bod moroedd y byd wedi oeri gydag ymddangosiad yr haenau iâ, ac y byddai cyfaint yr iâ wedi ffitio ar Antarctica; felly bellach mae'r efelychiadau cyfrifiadurol o ddata'r hinsawdd, a hinsawdd y gorffennol yn cyfateb.
Heddiw mae'r pwyslais ar chwilio am dystiolaeth o achos yr oeri byd-eang hwn. Credir mai lleihad graddol yn lefelau CO2 yr atmosffer sy'n bennaf gyfrifol, wedi'i gyfuno â chyfnod 'sbardun' pan greodd cylchdro'r Ddaear o amgylch yr haul hafau Antarctaidd digon oer i rewi iâ drwy gydol y flwyddyn.
Sut mae'n gweithio
Trwy astudio cemegau cregyn anifeiliaid bychan maint blaen pin o'r enw fforaminifferau, gallwn weld sut y newidiodd tymheredd y môr ar hyd yr oesoedd. Mae fforaminifferau yn adnoddau gwych ar gyfer astudio hinsawdd y gorffennol, sy'n ein helpu i ddysgu am ansicrwydd hinsawdd tŷ-gwydr ein dyfodol.
1). Mae fforaminifferau yn tynnu elfennau cemegol o'r môr i'w cregyn, ac maent yn defnyddio mwy o fagnesiwm mewn tymhereddau cynhesach.
2). Mae fforaminifferau marw'n cwympo i wely'r môr, ac yn cronni mewn haenau o fwd dros filiynau o flynyddoedd.
3). Heddw, mae treiddio i lawr drwy'r haenau mwd fel teithio yn ôl trwy amser. Mae mesur cynnwys magnesiwm y fforaminifferau yn yr haenau mwd yn rhoi cofnod o'r ffordd y newidiodd tymheredd y môr ar hyd yr oesoedd - mae mwy o fagnesiwm yn golygu tymheredd cynhesach
Darllen Cefndir
Lear, CH, Bailey, TR, Pearson, PN, Coxall, HK, Rosenthal, Y. Cooling and ice growth across the Eocene-Oligocene transition. Geology 36 (3), 251-254. 2008.
http://www.gsajournals.org/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1130%2FG24584A.1
sylw - (8)
Hi Erik,
I'll discuss this with our curators and see when we can schedule time to produce an updated article.
Thanks for your comment
Sara
Digital Team
Hi Bryant,
We now think that the continent of Antarctica froze in two steps, with mountain glaciers appearing in the Late Eocene (approximately 40 million years ago), later reaching the sea in some locations.
Then at the Eocene-Oligocene boundary (approximately 34 million years ago) these glaciers expanded, joining up to form an ice-sheet covering the whole continent (reference).
At the North Pole, ice sheets have come and gone several times over the last 2.5 million years. Ice core studies show that the most recent ice advance began approximately 125,000 years ago and reached its maximum approximately 21,500 years ago.
On a much shorter timescale entirely, well preserved Mammoths with vegetation still frozen in their stomachs have been found in permafrost. This is the permanently frozen soil found underneath the soil layer that freezes each winter and thaws each summer. This happens in the tundra regions around the edges of the Arctic ice.
There are several ways in which the bodies of tundra animals could be deposited and preserved in the permafrost layer beneath, e.g. by falling into a bog / being buried by a winter snowstorm, but these finds can’t tell us how fast the ice grew further north.
Hi there Bryant,
Thanks for your question. I'll pass it on to one of our curators, and let you know what they say.
Sara
Digital Team