Ailwampio Cerbyd Rhif 238 o Rheilffyrdd y Cambrian

Y cerbyd cyn dechrau ar y gwaith

Y tu mewn i brif ran y cerbyd

Y cerbyd wedi'i gwblhau

Mae cerbyd trên o'r 19 eg ganrif yn ganolbwynt i un o raglenni gwarchod ac ail-greu mwyaf Amgueddfa Cymru.

Rheilffyrdd teithwyr y 19eg ganrif

Erbyn diwedd y 19eg ganrif, roedd Rheilffyrdd y Cambrian yn gwasanaethu rhan fawr o'r Canolbarth. Yn wahanol i reilffyrdd y De, a oedd yn cludo haearn a glo yn bennaf ar daith fer o'r cymoedd i'r arfordir, roedd Rheilffyrdd y Cambrian yn cario pobl ar deithiau pell. Roeddent yn cysylltu trefi glan môr fel Aberystwyth â dinasoedd mawr Lerpwl, Manceinion, Birmingham a Llundain.

Moethusrwydd

O'u cymharu â threnau heddiw, roedd cerbydau teithwyr y 19eg ganrif yn eithaf cymhleth. Roedd gan gerbyd rhif 238 le bach i gadw bagiau yn un pen, yna dwy adran ddosbarth cyntaf a phedair adran trydydd dosbarth. Roedd yno dri thoiled, un ar gyfer teithwyr dosbarth cyntaf yn unig. Er mwyn cadw teithwyr y gwahanol ddosbarthiadau ar wahân, roedd coridor y teithwyr dosbarth cyntaf ar un ochr i'r cerbyd a choridor y teithwyr trydydd dosbarth ar yr ochr arall.

Adeiladwyd cerbyd rhif 238 yn Birmingham ym 1895 i safonau uchel iawn. Yn ôl y cynllun gwreiddiol: "Interior panelling of polished sycamore framed with walnut wood and gold lined".

O gerbyd moethus i gragen wag

Dechreuwyd defnyddio'r cerbyd ym 1895 a bu'n teithio'n bennaf rhwng Aberystwyth a Manceinion rhwng hynny a 1939. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cafodd ei droi'n fan radio. Wedyn, cafodd ei gadw mewn storfa cyn ei drosglwyddo i Amguddfa Genedlaethol Cymru ym 1991. Erbyn hynny, nid oedd fawr mwy na chragen wag.

Penderfynodd yr amgueddfa adfer un adran dosbarth cyntaf ac un adran trydydd dosbarth yn y naill ben a'r llall i'r cerbyd, a defnyddio gweddill y lle ar gyfer grwpiau o ymwelwyr. Codwyd canopi arbennig i dros y cerbyd fel y gellid gweithio arno hyd yn oed mewn tywydd drwg.

Gwaith adfer y cerbyd

I ddechrau, rhoddwyd to newydd ar y cerbyd ac wedyn llawr newydd o estyll 'tafod a rhigol'. Gwelwyd bod un set o estyll yn yr adran dosbarth cyntaf wedi'i gosod ar ongl o 45 gradd i gorff y cerbyd a bod yr haen uchaf ar ongl o 90 gradd i'r haen isaf. Mae'n debyg bod hyn yn gwneud y daith yn llai swnllyd i'r teithwyr dosbarth cyntaf. Ar ôl hynny, adnewyddwyd y panelau allanol a'r mowldiadau, ac yna'r parwydydd mewnol a fframiau'r seddau. Dilynwyd y cynlluniau gwreiddiol trwy'r amser hyd yn oed wrth lunio'r bracedi metal a oedd yn dal y rac fagiau. Gwnaed copïau o un o'r bracedi gwreiddiol yn y ffowndri bres yn Amgueddfa Lechi Cymru, Llanberis.

Yn wreiddiol, cafodd y cerbyd 14 côt o baent. Yn ffodus, does dim angen cynifer o gotiau o baent modern. Cambrian Green yw lliw hanner isaf y cerbyd a defnyddiwyd sampl o'r paent gwreiddiol i greu'r lliw cywir.

Manylion

Defnyddiwyd arfbais y Cambrian Railway Company a phlu Tywysog Cymru i addurno'r cerbyd. Cafodd ffotograffau o'r rhai gwreiddiol eu sganio a'u hargraffu i sicrhau eu bod yn union yr un fath.

Bydd y cerbyd godidog hwn yn ein hatgoffa o oes aur y rheilffyrdd ar ddechrau'r 20fed ganrif pan oedd pobl yn dod o bob rhan o Loegr ar eu gwyliau i Fae Ceredigion.