Artistiaid Cymreig y Ddeunawfed Ganrif

JONES, Thomas (1742–1803) 
Y Bardd 
1774 
olew ar gynfas 
prynwyd, 1965 
NMW A 85

MENGS, Anton Raphael (1728–1779) 
Richard Wilson (1713–1782) 
tua 1752 
olew ar gynfas 
prynwyd gyda chefnogaeth Cronfa Genedlaethol y Casgliadau Celfyddyd, 1947 
NMW A 113

Ychydig oedd gan Gymru i’w gynnig i gyw-artistiaid ifanc yn y ddeunawfed ganrif. Doedd dim ysgolion celf, dim mannau arddangos ac ychydig iawn o noddwyr.

Yn gyferbyniol, roedd Llundain yn llawn cyfleoedd. Denodd y ddinas nifer o Gymry addysgiedig oedd yn benderfynol o ddilyn gyrfa fel arlunwyr.

Mae’r oriel yma’n cyflwyno gwaith grŵp o artistiaid Cymreig o’r ddeunawfed ganrif a hyfforddwyd yn Llundain a’r Eidal ac a weithiodd yno, ond heb ynysu eu hunain yn llwyr oddi wrth eu mamwlad. Roeddynt yn ymhel â bywyd diwylliannol Cymru naill ai yn eu bywyd personol neu broffesiynol, yn aml â chefnogaeth gwladgarol ambell i noddwr Cymreig.

Roedd hyn yn amser o gyffro cynnyddol ynglyn â Chymru, a sbardunwyd gan y darganfyddiad bod y Cymry’n ddisgynyddion o’r hen Geltiaid.

Ymhyfrydodd deallusion Prydain yn iaith, llenyddiaeth a gorffennol derwyddol Cymru, a gwnaed ymgais i feithrin hunaniaeth.

Adfywiwyd yr Eisteddfod, a sefydlwyd grwpiau fel Cymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion i warchod y syniad o arwahanrwydd diwylliannol.

Yn ysbryd yr Adfywiad Celtaidd hwn rhoddwyd mwy o bwyslais ar fynegi hunaniaeth genedlaethol drwy gerddoriaeth, llenyddiaeth a’r celfyddydau gweledol. Daeth rhai o’r delweddau a grëwyd yn y cyfnod hwn yn eiconau cenedlaetholgar mewn cyfnodau diweddarach, fel Y Bardd gan Thomas Jones.