Bwlch 3: Deinosoriaid ac Difodiannau torfol
Tua 65 miliwn o flynyddoedd yn ôl, bu farw dros hanner y rhywogaethau ar wyneb y Ddaear. Y difodiant torfol hwn hefyd a achosodd farwolaeth nifer o blanhigion ac infertebratau, gan gynnwys yr deinosoriaid.
Efallai mai meteoryn o oddeutu'r un maint â Chaerdydd a achosodd y difodiant torfol hwn. Mae yna grater ardrawiad enfawr, sydd tua 65 miliwn o flynyddoedd oed, ar Benrhyn Yucatán, México. Mae'r crater 180 km ar draws.
Byddai angen grym ffrwydrol un biliwn o fomiau Hiroshima i greu crater o'r maint hwn! Byddai cymylau enfawr o lwch yn cael eu hyrddio i'r entrychion, gan rwystro pelydrau'r Haul rhag cyrraedd y Ddaear. Byddai hyn yn effeithio ar dyfiant planhigion ac ar yr anifeiliaid sy'n dibynnu arnynt.
Dyw daearegwyr ddim yn siŵr p'un ai a achosodd yr ardrawiad hwn y difodiant torfol neu beidio. Er hynny, gwyddom i sicrwydd fod meteoryn anferthol wedi taro'r Ddaear 65 miliwn o flynyddoedd yn ôl a byddant yn parhau i daro'r Ddaear yn y dyfodol.
Beth sydd yn Bwlch 3?
1. Tectit indocinit
Weithiau mae trawiadau gwibfeini'n toddi darnau mawr o gramen y Ddaear ac yn gwasgaru defnynnau o wydr craig, a elwir yn dectitau.
2. Gwibfaen Crondrit
Gwneir Crondritau o sfferau bychain (crondrwlau) a unodd at ei gilydd yn gynnar yn oes cysawd yr haul. Ffurfioff y ddaear o ddeunydd fel hyn.
3. Gwibfaen haearn nicel
Mae'r gwibfaen hwn gwympo yn Rwsia ar 12 Chwefror, 1947. Craidd asteroid yw hwn, sydd â chyfansoddiad tebyg i graidd y Ddaear.
4. Crafanc Tyranosor
Roedd y Tyranosor grymus ymysg y deinosoriaid olaf i fodoli cyn y diflaniad mawr 65 miliwn o flynyddoedd yn ôl.
5. Crafanc Felosiraptor
Cigysydd pluog bach â chynffon hir oedd y Felosiraptor. Rhan o'i droed ôl yw'r grafanc siâp cryman hwn. Byddai'n ei ddefnyddio i ladd ei ysglyfaeth.
6. Dant Tyranosor
Roedd y Tyranosor yn ysglyfaethwr ac yn sborionwr. Gallai gnoi gyda grym o 200,000 o niwtonau — tua'r un grym gwasgu â dwsin o geir wedi pentyrru un ar ben y llall!
7. Dant Igwanadon
Llysysydd mawr swmpus oedd yr Igwanadon. Fe'i darganfuwyd ym 1825 a chafodd ei enw am fod ganddo ddannedd tebyg i rai igwana.
8. Ffosil Amonit
Grŵp o anifeiliaid morol yw Amonitau, a ddiflannodd 65 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Perthnasau agosaf yr Amonit heddiw yw'r octopws, ystifflog a'r môr-gyllell.
9. Fertebra Pleiosor
Ymlusgiaid morol cigysol oedd y Pleiosoriaid. Roeddent yn ffynnu hyd at ddiwedd y Cyfnod Cretasaidd, cyn diflannu'n llwyr. Er eu bod yn fyw'r un cyfnod a'r deinosoriaid, nid deinosoriaid oeddynt mewn gwirionedd.