Arddangosfa Geiriau Diflanedig – Partneriaeth ar waith

Ym mis Mehefin eleni fe deithiais i, Ulrike Smalley ac Aled Williams i Drawsfynydd i helpu gyda'r gwaith o osod arddangosfa Geiriau Diflanedig yn yr Ysgwrn. ⁠Mae'r arddangosfa yn ffrwyth partneriaeth rhwng Amgueddfa Cymru, Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Sir Benfro ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Dyma leoliad perffaith ar gyfer arddangosfa o waith ar bapur a chasgliad bychan o eitemau yn dathlu'r berthynas rhwng iaith a natur all danio dychymyg. ⁠Saif canolfan ddiwylliannol yr Ysgwrn, gyda'i horiel, ei chaffi a'i gofod addysg, yn nhirlun prydferth Eryri. Mae'r hen sgubor yn rhan o'r tyddyn lle magwyd Ellis Humphrey Evans – y bardd enwog, Hedd Wyn. 

Ffermwyr oedd y teulu, ond roedd ei rieni yn cefnogi ei grefft fel bardd. Enillodd ei gadair gyntaf yn 20 oed, a byddai'n ennill pedair arall cyn iddo farw, naw mlynedd yn ddiweddarach ar Ffrynt y Gorllewin. Bu farw heb wybod iddo wireddu ei uchelgais o ennill Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol. Cafodd y gadair dderw gain ei chludo ar y trên, ac yna ar gefn ceffyl a chart i'r cartref lle'i magwyd, lle mae ar gael i'w gweld gan y cyhoedd hyd heddiw. Mae Hedd Wyn yn parhau yn symbol o'r genedl goll o ddynion ifanc a aeth i ryfel ond ddaeth fyth yn ôl. Tyfodd ei gartref dros y blynyddoedd yn fan i ddarganfod a dysgu, ac yn bererindod i bobl sydd am ddysgu mwy am ei fywyd a'r hyn â garai.

Byddai prydferthwch ei filltir sgwâr yn aml yn ysbrydoli Hedd Wyn. Mae darluniau Jackie Morris yn Geiriau Diflanedig yn tynnu ar yr un prydferthwch, yn dathlu'i fodolaeth a galaru ei ddiflaniad. Gwrthrychau a chreaduriaid byd natur yw testun ei darluniau dyfrlliw ac eurddalen – y bioden a'r castan, y dwrgi a'r drudwy – ac maen nhw'n wirioneddol hardd. Yn ategu'r darluniau mae cerddi yn Saesneg gan Robert MacFarlane ac yn Gymraeg gan Mererid Hopwood. 

Cyn i'r tîm ddechrau gosod y 25 gwaith yn yr arddangosfa, roedd yn rhaid gorchuddio waliau carreg gwreiddiol yr oriel â byrddau MDF. Wrth i Aled ac Ulli drafod y dylunio, dyma fi'n cael golwg ar y gwrthrychau. Gyda chymorth Naomi a Kevin yn yr Ysgwrn gosodwyd y gweithiau a'r paneli barddoniaeth, trefnwyd y gwrthrychau byd natur mewn hen ddesgiau ysgol wedi'u selio, addaswyd y goleuadau, gludwyd yr arwyddion vinyl, brwsiwyd y llawr, sgleiniwyd y gwydr, a gosodwyd gweision y neidr gwiail i hongian o'r to. ⁠ ⁠

Dyma ni'n ailadrodd y broses yn Oriel y Parc yn Nhyddewi, lle mae ail hanner yr arddangosfa i'w gweld, gan gynnwys sbesimenau o gasgliadau hanes natur Amgueddfa Cymru.

Cofiwch alw draw os fyddwch chi'n teithio i Wynedd neu Sir Benfro dros y naw mis nesaf. Bydd y profiad yn hudol.