Yn y gyfres yma o Straeon y Streic fe glywn ni am y gorau a gwaetha o fywyd yn ystod y flwyddyn a newidiodd fywydau glowyr, eu teuluoedd, yr heddlu a gwleidyddion wrth iddynt hel atgofion am beth oedd bywyd fel rhwng 84-85.

Mae Straeon y Streic yn rhan o arddangosfa Streic 84-85 Strike sydd i'w gweld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd tan Ebrill 27 2025.

© Richard Williams

Richard, ffotograffydd

Roeddwn i’n ffotograffydd i’r wasg yn ystod y Streic, yn gweithio yng nghymoedd glofaol y De o ‘nghwmpas. Byddwn i’n cael galwad pan fyddai llinell biced yn cael ei thorri, er enghraifft.

Un o’r dyddiau mwyaf cofiadwy oedd yng Nghwm Garw, pan ddaeth Monty Morgan y glöwr cyntaf yng Nghymru i dorri’r streic. Daeth cannoedd o heddlu a phicedwyr allan. Roedd Monty’n teimlo bod y Streic yn mynd yn ofer, wnaeth ei yrru yn ôl i’r gwaith. Roedd llawer o ddicter – roedd bywoliaeth pobol yn y fantol. Cafodd e sioc faint o ddicter oedd tuag ato fe. Ond un o bant oedd e, Sais oedd yn arfer bod yn y fyddin, ac efallai nad oedd e’n deall y teimlad o gymuned yno.

Mae un o’n lluniau yn dangos y bws oedd yn ei yrru i’r lofa, gyda channoedd o heddlu o’i hamgylch. Safodd un glöwr dewr o flaen y bws, a chael ei arestio. Wrth ymchwilio i’n llyfr fe lwyddon ni i ganfod y glöwr. Roedd ganddo fe blant, ac roedd e’n gwybod bod pobl yn cael eu harestio’n gyson. Er gwaetha’r cyfan, roedd e’n dal mewn hwyliau da, hyd yn oed dan glo.

Yn gynharach yn y flwyddyn roeddwn i wedi tynnu llun o’r Prif Weinidog Margaret Thatcher yng nghynhadledd y Torïaid ym Mhorthcawl, gyda channoedd o brotestwyr crac a rhwystredig tu ôl i ffensys dur ar hyd y prom. Ar ôl ei haraith, dyma hi’n cael ei phledio ag wyau o’r dorf wrth adael yr adeilad. Cyrhaeddodd un wy y nod, cyn i’r heddlu godi ambarél a’i rhuthro ymaith.

Roedd hi’n amser tanllyd, gydag emosiynau’n gorlifo, oedd yn hollol ddealladwy gan y byddai colli’n golygu newid am byth i gymunedau’r ardal. Wrth i’r gaeaf gyrraedd aeth pethau’n anoddach, a glowyr mewn rhai ardaloedd yn dechrau mynd yn ôl, roedd y streic yn ne Cymru yn syndod o gadarn.

Amanda, newyddiadurwraig

Dwi o deulu glofaol yng Nghwm Rhymni yn wreiddiol, ac roedd hi’n teimlo’n bwysig i atgoffa pobl o’r straeon hyn a’r heriau wnaeth pobl eu hwynebu. Rydyn ni gyd yn bwrw ‘mlaen nawr.

Yr hyn wnaeth dynnu fy sylw i oedd rôl menywod yn y Streic: sut wnaethon nhw drefnu a dechrau codi eu llais. Yn 2023 fe wnes i gyfweld menyw oedd yn aelod o un o grwpiau cymorth y glowyr. Roedd hi’n berson digon swil, wnaeth gael ei pherswadio i siarad mewn cyfarfod codi arian mawr ym Maesteg o flaen torf oedd yn cynnwys aelodau seneddol ac arweinwyr glofaol. Newidiodd hi fel person. Ac mae hi, a llawer o bobl wnes i siarad â nhw, yn teimlo’r un mor gryf am y Streic heddiw. Pob un wan jac yn dweud y bydden nhw’n ymladd yr un modd.

Mae fy mrawd, oedd yn gyn-löwr, yn disgrifio’r hiwmor iach yn y pwll oedd yn cadw pobol i fynd mewn proffesiwn peryglus lle’r oedd yr agwedd at iechyd a diogelwch yn eithaf llac ar brydiau. Mae cyfoeth o straeon. Roedd anafiadau’n gyffredin, ac weithiau byddai’r golchfeydd (lle byddai’r glo’n cael ei brosesu) yn cyflogi glowyr allai ddim gweithio dan ddaear bellach. Yn ein llyfr rydyn ni’n rhannu stori gweithiwr golchfa anabl, gaeth ei anafu pan dorrodd y cawell oedd yn mynd ag e dan ddaear a phlymio i waelod y siafft.

Dyw llawer o’r bobl yn y llyfr ddim gyda ni bellach, a llai fyth i adrodd y straeon yn y dyfodol, felly mae’n hanfodol i ni wneud hynny nawr er mwyn i’r genhedlaeth iau ddeall dros beth oedd eu teuluoedd yn brwydro.

Awduron Coal and Community in Wales: Richard Williams ac Amanda Powell.

Yn y gyfres yma o Straeon y Streic fe glywn ni am y gorau a gwaetha o fywyd yn ystod y flwyddyn a newidiodd fywydau glowyr, eu teuluoedd, yr heddlu a gwleidyddion wrth iddynt hel atgofion am beth oedd bywyd fel rhwng 84-85.

Mae Straeon y Streic yn rhan o arddangosfa Streic 84-85 Strike sydd i'w gweld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd tan Ebrill 27 2025.

Gweithfeydd Phurnacite yn Abercwmboi, Cwm Cynon (1984)
Ffynhonnell: Prosiect Archif Dr Mary Gillham (linc Saesneg).
Trwyddedir y ffeil hon yn ôl termau'r drwydded Creative Commons Attribution 2.0 Generic (linc Saesneg).

Roedd fy nhad yn gweithio mewn gwaith tanwydd di-fwg phurnacite yn Abercwmboi, a oedd angen tunelli o lo bob wythnos i gyflenwi’r ffyrnau a phethau eraill. Dwi’n cofio’r mwg o’r gwaith fwy neu lai yn flanced ar bopeth, holl ffordd ar draws canol y cwm.

Roeddwn i’n tua deg oed pan ddechreuodd y streic. Roedden ni’n byw tua phum munud i ffwrdd o gatiau’r gwaith, felly byddai dad yn arfer cerdded yno erbyn 6am ac yn dod adref tua 6pm. Ond newidiodd popeth yn fwyaf sydyn. Roedd dad o gwmpas. Byddai’n cerdded gyda fi at y bws ysgol. Roedd yn rhaid i bawb ddod o hyd i ffordd i ddod â deupen llinyn ynghyd ac fe wnaeth y gymuned ddod at ei gilydd. Cafodd dad waith achlysurol o amgylch y pentref, yn paentio a gwneud gwaith DIY. Bu’n paentio teulu, ffrindiau a thai cydweithwyr, y capel, beth bynnag. A pe bai yn gwneud rhywbeth, byddai’n cael rhywbeth yn ôl. Felly, byddai’n fy nanfon i i’r ysgol ac yna’n cerdded ymlaen ychydig filltiroedd i rywle arall, ar gyfer gwahanol jobsys.

Es i i’r ysgol Gymraeg, oedd dwy filltir i ffwrdd, taith ar fws. ⁠Tra bod gan yr holl blant yn Abercwmboi deulu’n gweithio yn y gwaith glo, roedd fy ysgol i yn wahanol, roedd teuluoedd yn gweithio mewn llefydd eraill, felly roedd y plant oeddwn i’n cymysgu gyda ddim yn wynebu’r hyn oedden ni’n ei wynebu yn fy mhentref i. Fe wnaethon nhw lawer o bethau caredig ar gyfer cymunedau glofaol lleol.

Fe gawson ni gyfleoedd oherwydd y sefyllfa - roedd pobl mor hael. Roedd gan deulu fy ffrind dyddyn bach yn Ystradfellte ac fe aethon nhw â fi yno am wythnos fel y byddwn yn cael gwyliau dros yr haf. Ymhell o bobman. Roedden ni’n rhedeg yn rhydd, roedd yn hyfryd. Cyrhaeddodd nain fy ffrind gyda sach enfawr o afalau. Canolbwynt bywyd oedd pei afal, crymbl afal, am wythnosau ar y tro - byddai mam yn gwneud rhai ar gyfer pobl eraill hefyd. Roedd ffatri gacennau Ferrari’s yn arfer gwneud cacennau eisin ‘tray-bake’, ond doedden nhw ddim yn gallu gwerthu’r ochrau - felly bydden ni’n cael rheini. Fe wnaeth ein cymdogion hŷn gnocio ar y drws a rhoi bag mawr o fwyd o’r Co-op i ni - dwi’n cofio bocs enfawr o gorn fflecs. Roedd gan bob teulu focs wythnosol fyddai’n cael ei roi at ei gilydd gan y gymuned drwy gyfraniadau a byddwn i’n arfer mynd i’r clwb pêl-droed lleol a helpu ar y ‘llinell gynhyrchu’, a gwneud pethau fel rhoi tun o ffa ym mhob bocs.

Roedd fy anti yn byw gerllaw gyferbyn â gatiau’r safle phurnacite felly roedd yn lle prysur iawn gyda’r llinell bicedu. Roeddwn i’n cael mynd i lawr yno pryd bynnag oeddwn i eisiau ... tan i hynny newid. Byddech chi’n clywed seirenau’r heddlu. Byddai trais. Roedd ei thad yng nghyfraith yn yr heddlu, a’i gŵr yn gweithio yn y gwaith, a achosodd rywfaint o broblemau. Roedd yr heddlu wedi dechrau cuddio tu ôl i’w wal hi, byddech chi’n gweld eu hetiau yn ymddangos dros y wal. Ond roedd rhaid iddi siarad gyda’i thad yng nghyfraith i ofyn iddyn nhw stopio, gan ei fod yn creu gormod o densiwn. Doedd gen i ddim syniad pam nad oeddwn i’n cael mynd lawr i dŷ Anti Eryl, ond wnes i ddechrau gwrando ar y sgyrsiau ac wrth i mi ddod yn hŷn, fe wnaeth pethau ddechrau gwneud synnwyr.

Fe wnaethom ddechrau byw yn llai gwastraffus. Cafodd y teledu lliw a rentwyd ei newid am un du a gwyn. Byddem yn ychwanegu finegr at y sôs coch fel ei fod yn para hirach. Mae’r agwedd o beidio gwastraffu yn dal gen i heddiw. Un peth dwi’n cofio’n dda oedd bod yr ysgol leol yn gwneud prydau am ddim i blant streicwyr, gan gynnwys ar benwythnosau. Gan fy mod i’n mynd i hen ysgol Fictoraidd, dwi’n cofio bod yn llawn cyffro gan ein bod yn cael mynd i ysgol newydd sbon i fusnesu a chael bwyd ar y penwythnos - roedd fy nghefndryd, oedd yn gorfod mynd yno bob dydd, ddim mor gyffrous.

Roedd fy mam wedi bod yn fam oedd yn aros gartref, ond gorfododd y streic iddi gael gwaith, yn gwneud gwaith shifft yn y ffatri gacennau Memory Lane yng Nghaerdydd i’n cadw ni i fynd. Doedd hi ddim yn ei hoffi ryw lawer ac fe wnaeth hi symud i weithio yn Tesco - ac fe wnaeth hi gario ymlaen yno ar ôl i’r streic ddod i ben.

Roedd dad yn poeni am y Nadolig, ond rydyn ni’n ei gofio fel un gwych. Roedd bocs bwyd ychwanegol ac anrhegion a theganau wedi’u cyfrannu nid yn unig gan ein cymuned, ond o bob cwr o’r DU a thu hwnt, roedd pobl wedi cyfrannu o lefydd mor bell â Rwsia a Gwlad Pwyl. Fe glywais stori un tro am rywun yn cael amlen fach o bowdr rhyfedd yn eu bocs bwyd. Yn hwyrach ymlaen, daethant i ddeall mai powdr borscht oedd e.

Mae fy nhad yn dal i gredu ym mhopeth wnaethon nhw frwydro dros - roedd dros gymuned gyfan a’i bywoliaeth, er ei bod yn llygredig dros ben ac na fyddai’n cael ei ganiatáu heddiw. Roedd y gwaith am yr hwyl, brawdoliaeth a’r jôcs - roedd yn colli hynny. Ond roedd yn gwybod na allai’r gwaith phurnacite oroesi, ac yn y pen draw fe wnaeth orfod newid gyrfa. Dim ond 30 oedd e, yn ifanc. Felly aeth i ysgol nos i wneud ei Saesneg lefel ‘O’ ac fe astudiodd gymdeithaseg yr un pryd, ac yn y pen draw, roeddwn i ac ef yn y brifysgol ar yr un adeg. Cafodd radd mewn gwaith cymdeithasol ac aeth ymlaen i ddilyn gyrfa lwyddiannus, hollol newydd. Mae’n hynod falch o bopeth mae wedi gwneud.

Meinir Morris, merch streiciwr, Abercwmboi

In this series of Strike Stories we hear the highs and lows of that life changing year through the eyes of miners, families, police officers and politicians as they recall what life was like in 84–85.

The Strike Stories form part of the Streic 84–85 Strike exhibition which is on display at National Musem Cardiff until April 27 2025.

© Amgueddfa Cymru

Rhian

We were some of the lucky ones, because Dad had a trade. He’d been a builder, before he went to work at cwm coke colliery so he went out looking for work around our community. Our neighbour was amazingly kind and found him some jobs in his house and with other family members and that helped tide us over and my brothers, who were bigger than me, still talk about how tough it was and they’d mix cement and do other bits and bobs after school and on the weekends, to help him.

The garden became really important – vital to us keeping food on the table.

I was only little – four – and my biggest memory of it all was of having the best Christmas I could ever have imagined. In our family we talk still about it being the best one ever. What we didn’t know at the time was that the whole community pulled together to make sure every family had a lovely Christmas. I had the Sindy house, furniture including kitchen bathroom, bedroom, and dining table and sofa. And a horse, cart and dog – and a My Little Pony! They pulled out all the stops.

Betty

My husband had spent 28 years working at the colliery, in Beddau. During the strike, each week, Friday, we’d get a box delivered – with flour, corned beef, and other groceries to help us get through the week. The whole community in our valley pulled together to provide for every family.

We were lucky. A family with three kids, we certainly felt the impact. My husband had a trade before the colliery – he was a bricklayer – and thanks to the kindness of our neighbour, who hired him to work, firstly on his house and then on his mother in law’s, we had some income to tide us over.

We had to manage on what we had. Everyone did. But it didn’t stop us having the best Christmas my kids ever had. Friends gathered together and bought gifts so the kids had presents on Christmas morning. We still talk about it.

We pulled through. After the pits closed some of the men never worked again – there was nowhere to work and then other factories and things went, too, like Revlon, Silent Channel and Louis Edwards – all gone. So, the valley emptied as people left find to work elsewhere, Bridgend, Cardiff, or further afield.

There was a lot of upheaval. We were devastated by the strike, we had no idea it’d last that long. The devastation in this valley is permanent. Despite it all, my children have done well – but it was a very sad time and even now, there’s nothing. Nothing has been replaced in all these years since it shut down. There’s nothing left. They promise the world – and nothing changes, nothing ever gets done. The Valleys are completely shut off.

When Margaret Thatcher died, my husband hung a Welsh flag from a post outside our house. There were a lot of them, hung all across our valley.

Rhian and Betty Philips, mother and daughter of a striking miner, Maesteg.

Yn y gyfres yma o Straeon y Streic fe glywn ni am y gorau a gwaetha o fywyd yn ystod y flwyddyn a newidiodd fywydau glowyr, eu teuluoedd, yr heddlu a gwleidyddion wrth iddynt hel atgofion am beth oedd bywyd fel rhwng 84-85.

Mae Straeon y Streic yn rhan o arddangosfa Streic 84-85 Strike sydd i'w gweld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd tan Ebrill 27 2025.

© Richard Williams

Doedd yr un lofa yn mynd i fod yn rhywbeth oedd yn para am byth. Roedd pawb oedd yn gysylltiedig â’r diwydiant glo yn cydnabod hynny. Ond fel unrhyw berson synhwyrol, roeddwn i eisiau unrhyw newid sy’n cynnwys cau pyllau i gael eu hystyried yn llawn, ei seilio ar ffeithiau, ei gyfiawnhau mewn economeg go iawn a dadansoddiad daearegol gyda sail resymegol i bopeth. Roedd hwnnw’n safbwynt strategol a oedd yn ystyried anghenion ynni ein gwlad a lles ein cymunedau. Ni dderbyniodd y Llywodraeth yr un o’r amcanion hyn. Roedd Glo Prydain wedi’i wladoli yn faich ariannol ac Undeb y Glowyr yn rhwystr milwriaethus i raglen cau pyllau. Roedd yn rhaid cael gwared ar y ddau.

Mae yna achosion o wledydd datblygedig yn trefnu’r symudiad i ffwrdd o’r diwydiannau echdynnol a thrwm drwy baratoi, talu iawndal, ymgynghori, cynllunio lleol, ailhyfforddi ac annog buddsoddiad mewnol. Ni chafwyd hynny yn y DU. Roedd cau diwydiant yn golygu cau cymuned. Lleihau diogelwch, incwm, ffitrwydd corfforol a meddyliol, cyfalaf cymdeithasol, grym diwylliannol.

Yn ogystal ag arwyddocâd cenedlaethol cyffredinol y diwydiant glo, roedd y problemau yn wleidyddol ac yn bersonol i mi. Ym 1984 roedd 6,000 o lowyr yn fy etholaeth a llawer ohonyn nhw’n ffrindiau i mi. Roedd fy nhad, teulu estynedig yn Nhredegar ac Aberdâr, fy nau daid, a chwe ewythr, i gyd yn lowyr yn eu tro.

Roedd un yn gapten y ffas yng Nglofa’r Tŵr, sef y lofa olaf i gau yn ne Cymru. Roedd cyflogaeth yn y ddwy dref yn ymwneud â’r diwydiant glo, gan gynnwys dur a gwaith peirianneg. Gwnaeth fy mam, a oedd yn Nyrs Ardal, fy magu i gredu mai glowyr oedd y dynion gorau ac mai ardaloedd fel ein hardal ni oedd y cymunedau cryfaf a mwyaf cynhyrchiol.

Roedd pleidlais pen pwll wedi bod erioed - er, dros y degawdau, doedd streiciau cenedlaethol ddim yn ffordd gyffredin o ddatrys problemau. Rhwng Streic Gyffredinol 1926 a 1972, doedd na’r un streic genedlaethol gan y glowyr. Daeth streic genedlaethol 1974, yr un yr honnir a ddymchwelodd Llywodraeth Heath, ar ôl pleidlais pen pwll genedlaethol. Ym 1984, fodd bynnag, llwyddodd Scargill i osgoi cynnig opsiwn streic i Gynhadledd Genedlaethol Arbennig yr NUM, ac felly osgoi pleidlais ddemocrataidd. Roedd hyn oherwydd roedd yn meddwl y byddai’n colli pe byddai pleidlais yn cael ei chynnal - cafodd ei drechu ynghynt yn ‘83. Roedd yn benderfynol o ddibynnu ar bicedu yn hytrach.

Roeddwn i - a llawer o lowyr - yn gwybod fod hyn yn risg enfawr: byddai peidio cael pleidlais yn sicr o rannu’r gweithlu yn ogystal â lleihau’r tebygrwydd o gydsafiad cefnogol gan weithwyr eraill ym maes trafnidiaeth, gorsafoedd pŵer a’r dociau. Pan ddatgelwyd y realiti hwn i Scargill, cefais i ac eraill ein hanwybyddu.

Roedd Scargill yn ddyn deallus ac yn areithiwr arbennig. Roedd hanes, realaeth, a synnwyr cyffredin i gyd yn dweud ei bod hi’n dwp dibynnu ar wrthdaro a phicedu. Ond pan fyddai’n symleiddio’r anghydfod drwy ofyn y cwestiwn heriol ‘Ar ochr pwy ydych chi?’ roedd yn amhosibl i bobl - yn enwedig y glowyr ifanc a oedd yn dibynnu ar ddyfodol i’r glo ar gyfer bywoliaeth - i beidio cael eu llyncu yn y brwdfrydedd, yn enwedig pan ddywedwyd wrthyn nhw fod y stoc glo bron â dod i ben a’r Llywodraeth yn gwywo.

Byddai Arthur Scargill yn gwneud gofynion a rhoi gorchmynion o’r llwyfan ac o’i swyddfa yn Sheffield - ond nid oedd strategaeth. Ar ôl i’r streic ddechrau - yn eironig ond ar ddamwain - cynigiodd beth oedd yn ymddangos fel proses effeithiol a bwriadol, ond nid oedd yn bodoli oni bai yn ei ben. Doedd gan Scargill ddim cynllun. I’r gwrthwyneb, roedd gan lywodraeth Margaret Thatcher strategaeth gadarn iawn, ac fe gafodd ei rhoi ar waith yn ddidrugaredd.

• Cafodd Ian McGregor ei benodi gan y Prif Weinidog fel cadeirydd y Bwrdd Glo Cenedlaethol. Roedd ganddo enw fel "dyn caled", wedi’i ddatblygu fel rheolwr corfforaethol yn yr UDA ac wedi’i atgyfnerthu yn ystod ei gyfnod yn cadeirio Corfforaeth Dur Prydain.
• Cyflwynodd ei llywodraeth ddeddfwriaeth a oedd yn tynnu buddiannau oddi wrth deuluoedd streicwyr. ⁠
• Cydlynodd heddluoedd Prydain mewn ffordd hollol newydd, gan ddefnyddio’r Swyddfa Gartref a Chymdeithas Prif Swyddogion yr Heddlu i greu sefydliad cenedlaethol na welwyd o’r blaen na wedyn yn y DU.
• Ac - yn hanfodol - sicrhaodd y stôr glo mwyaf erioed - tua 40% yn fwy nag erioed o’r blaen a’i gadw ar gyfer gorsafoedd pŵer, gweithfeydd golosg, a dociau.

Roedd hi wedi gwneud y paratoadau hyn ar gyfer amhariad ar y cyflenwad ynni yn dilyn ei setliad ar gyfer yr anghydfod dros dâl y glowyr ym 1981 ac ar sail y "Cynllun Ridley" a luniwyd gan un o’i Gweinidogion ar ôl cwymp Llywodraeth Heath ym 1974 - colled a adawodd y Ceidwadwyr yn chwerw dros ben.

Roedd y llywodraeth wedi paratoi’n dda ar gyfer anghydfod hir. Ond allen nhw fyth fod wedi rhagweld dau ddatblygiad a oedd o fantais enfawr iddyn nhw: Yn gyntaf, doedden nhw fyth wedi meddwl y byddai’r glowyr yn streicio heb bleidlais, yn ail, doedden nhw fyth wedi breuddwydio y byddai streic glo yn dechrau yn y gwanwyn. Roedden nhw’n elfennau a fyddai’n amlwg yn gweithio yn erbyn y glowyr. ⁠Roedd gan y Llywodraeth adnoddau diri ac, yn fanteision ychwanegol, cawson nhw’r tywydd a’r rhaniad yng ngweithlu’r glowyr. Roedd gan y glowyr ddewrder ac ymroddiad ac achos ymarferol dros lo - ond dim byd arall. Glowyr yn picedu yn erbyn glowyr yn gweithio, gyda’r heddlu, yn aml mewn niferoedd enfawr gyda threfniant milwrol, ceffylau a chŵn yn dal y tir rhyngddyn nhw. Roedden nhw’n disgrifio eu hunain fel ‘y cig yn y frechdan’.

O ystyried yr angerdd, ac agwedd rhai unedau’r heddlu, roedd gwrthdaro yn anochel. Mewn trefi a phentrefi glofaol traddodiadol, lle roedd yr heddlu yn cael eu hystyried fel pobl ddibynadwy a oedd yn rhan o’r gymuned, dinistriwyd y berthynas honno. Rhannwyd teuluoedd, ac mewn rhai ardaloedd, rhannwyd cymdogaethau. Roedd bod yn "fradwr" yn cael ei drin fel pechod marwol. Mewn rhai ardaloedd, lle roedd y mwyafrif yn parhau i weithio, roedd streicio yn cael ei ystyried yn frad. Wrth i’r streic fynd yn ei blaen am flwyddyn - ac am flynyddoedd wedyn - roedd dyled, tlodi, lefelau uchel o ddiweithdra, poen meddwl, rhaniad a phryder.

Ceisiodd pobl oresgyn hyn i gyd gyda dewrder aruthrol. Daeth teuluoedd at ei gilydd a daeth cymunedau yn agosach. Ond doedd hynny ddim yn gyffredinol. Cynyddodd nifer teuluoedd yn chwalu a methu talu morgeisi, troseddau a hunanladdiad. ⁠ Un datblygiad cadarnhaol a ddaeth i’r amlwg yn y meysydd glo oedd bod menywod, yn ystod y streic, wedi bod yn arwain. ⁠

At ei gilydd, fe wnaethon nhw sicrhau'r pethau oedd o bwys: bod pob teulu yn cael pryd o fwyd, bod pob plentyn gyda rhywbeth i’w agor ar ddiwrnod y Nadolig, bod neb yn gorfod teimlo fel derbynnydd elusen gan fod pawb yn cyfrannu rhywbeth. Dros gyfnod byr o amser, esblygodd ceginau cawl yn sefydliadau cymunedol a oedd wedi’u trefnu’n dda ac yn strategol ac wedi’u hariannu gan gyfraniadau pobl leol, undebau llafur eraill gartref a thramor a drwy godi arian yn ddi-baid. Bu rhai menywod yn teithio ledled y DU ac, yn aml, teithio dramor i bledio’r achos dros lo a chymunedau.

Buon nhw’n ffynnu yn y rolau hyn, gan ddarparu arweinyddiaeth o ansawdd nad oedd yn cael ei gynnig gan rai o’r dynion yn eu cymunedau yn aml.

Ym mis Gorffennaf a Medi 1984, ynghyd â Stan Orme, a oedd yn ymdrin ag Ynni yng Nghabinet yr Wrthblaid, lluniais gynigion i reoli cau’r pyllau drwy broses o archwilio arbenigol annibynnol a gwerthuso economaidd. Cawson nhw eu derbyn gan y Bwrdd Glo Cenedlaethol. Gwrthododd Scargill nhw yn syth heb eu dangos nhw i unrhyw un o swyddogion gweithredol yr NUM. Fel dywedodd Stan (ymgyrchydd undebau llafur gydol oes) "dydy Arthur ddim yn undebwr llafur - dydy o ddim yn credu mewn negodi".

Yn y pen draw, mae hanes y streic yn llawn arwriaeth - a’r gwyrdroi a fu ar y rhinwedd hynod hwnnw.

Neil Kinnock, gwleidydd, Aelod Seneddol Bedwellte ac Islwyn 1970-1994, Arweinydd y Blaid Lafur, 1983-1992.

Diolch i'r holl ysgolion sy'n cymryd eu darlleniadau tywydd yn ddiwyd, hyd yn oed yn y glaw a'r eira!

Daw'r cofnodion tywydd ar gyfer y tymor hwn i ben ar 20 Rhagfyr. Plîs rhannwch yr holl ddarlleniadau a gymerwyd hyd yn hyn erbyn hynny. Cofiwch nodi 'dim cofnod' ar gyfer dyddiadau nad oeddech chi yn yr ysgol ac i ychwanegu eich sylwadau.

Mwynhewch y gwyliau Cyfeillion y Gwanwyn. 

Eich Sylwadau:

Scarva Primary School: There was a lot of rainfall over the weekend with Storm Darragh.
Professor Plant: Hello Scarva Primary! Storm Darragh certainly brought plenty of rain. Your bulbs will love the extra water! Let’s hope for some sunshine soon to balance it out. Keep up the great observations.

Pil Primary School: It is still cold outside and we have had a lot of rain this week.
Professor Plant:  Thank you for the weather observations Pil Primary.

Gavinburn Primary School: There was a lot more rain this week.
Professor Plant: Hi Gavinburn Primary, thank you for the update. Keep up the great work.

Ysgol Tycroes: We had a lot of rain. Our plants have started to grow shoots.
Professor Plant: Hello Ysgol Tycroes. Shoots already, that’s wonderful news! Your bulbs are making great progress thanks to all the rain. Keep watching them closely.

Meldrum Primary School: Decent rainfall for this week, temperature seems good.
Professor Plant: Hi Meldrum Primary, it sounds like your bulbs are enjoying a balanced week of rainfall and warmth. Keep an eye out for shoots—they might appear soon!

St Mary’s Primary School: Storm Darragh came on Friday.
Professor Plant: Hello St Mary’s Primary, thank you for updating us. 

Bwlchgwyn Primary School: We have got two plant pots with shoots. We think that having a blanket of snow on them may have fooled them into thinking it was a bit warmer than it was.
Professor Plant: Hello Bwlchgwyn Primary! It’s exciting that you have two pots with shoots already. Keep monitoring their progress—they’re off to a great start!

Rhayader Primary: Our plants have started growing - about 5.
Professor Plant: Hi Rhayader Primary. Five plants already, that’s fantastic news! Your bulbs are thriving—keep taking care of them and tracking their growth. Well done!

Cornist Park C.P: Today it is cold and dark with rain clouds all day.
Professor Plant: Hello Cornist Park. A cold and rainy day might not feel cheerful, but your bulbs are loving the extra water. Keep checking—they’re sure to grow more soon!

Ysgol Porth Y Felin: The bulbs have got bigger.
Professor Plant: Hi Ysgol Porth Y Felin. How exciting to hear your bulbs are growing bigger! Keep up the great work!

Doonfoot Primary School: Lots of rain and a storm.
Professor Plant: Hello Doonfoot Primary. Thank you for your update, keep up the great work.  

Stanford in the Vale Primary: Quite a rainy week. Unfortunately, no snow. We wish you all a merry Christmas.
Professor Plant: Hi Stanford in the Vale Primary! Rain is great for your bulbs, even if snow would have been more fun for you! Thank you for the Christmas wishes—I wish you all a merry Christmas too!

Our Lady’s RC Primary: I did this alone :)
Professor Plant: Hello! Doing this alone is impressive—well done! Your observations are very valuable, so keep up the brilliant work. Great job!

Meldrum Primary School: Rainfall a bit low after Monday, temperature seems a bit all over the place right now.
Professor Plant: Hi Meldrum Primary. It's great that you are noticing differences in your daily and weekly weather readings. I look forward to your next observations. 

Pil Primary School: There was so much rain when we checked on Monday and the weather is chilly. Our spring bulbs have started to shoot up.
Professor Plant: Hello Pil Primary! Shoots appearing already? That’s wonderful! The rainy weather is helping your bulbs to grow. Keep watching closely—great job!

Pil Primary School: It was very cold this week.
Professor Plant: Hi Pil Primary. The cold might slow us down, but your bulbs are tough. Keep up the excellent work!

Pil Primary School: There was hardly any rain to measure this week.
Professor Plant: Hello again, Pil Primary! Even with less rain, your bulbs should still have enough moisture from earlier weeks. Keep tracking the weather and checking for growth—you’re doing brilliantly!