: Iechyd, Lles ag Amgueddfa Cymru

Ym mis Mai 2017 lansiwyd taith danddaearol newydd a ddatblygwyd gyda phobl sy'n byw gyda dementia a'u gofalwyr. Mae'r Daith Danddaearol Gyfeillgar i Dementia yn dilyn yr un egwyddorion a’r deithiau eraill, ond gydag ychydig o addasiadau. Mae’r daith ychydig yn fyrrach nag arfer gyda llai o ffigyrau a rhifau a mwy o hanes. Cynhelir y teithiau gan ein tywyswyr sydd wedi cael hyfforddiant penodol ac mae gan lawer ohonynt brofiad uniongyrchol o bobl sy'n byw gyda dementia. Hyd yma mae dros 200 o bobl sy'n byw gyda dementia a'u gofalwyr wedi cymryd rhan yn y teithiau. Ein bwriad yw i drefnnu mwy o'r teithiau rhad ac am ddim yma, ar ôl i'r Amgueddfa ail-agor. Dyma rai dyfyniadau gan ein tywyswyr a phobl sy'n byw gyda dementia a'u gofalwyr, sydd wedi cymryd rhan yn ein Teithiau Tanddaearol Cyfeillgar i Ddementia:

"Mae'n wych pan fyddwch chi'n gweld rhywun â dementia yn siarad ac yn cofio o'u gorffennol."

"Doeddwn i ddim yn gwybod ei fod wedi bod yn löwr ers 23 o flynyddoedd a dywedodd ei ffrind mai dyma'r tro cyntaf iddyn nhw glywed cymaint ganddo mewn oesoedd!"

"Daeth y daith yn ôl yr holl atgofion o ymgloddio."

Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro wedi sefydlu Gwasanaeth Dementia Cynnar sy’n cyfarfod yn rheolaidd, gan ddarparu gwahanol weithgareddau a chefnogaeth i unrhyw un sy’n cael diagnosis o ddementia cynyddol cyn cyrraedd 65 mlwydd oed.

Mae’r grŵp yn cyfarfod ar ddydd Gwener bob mis i fynd am dro mewn lleoliad gwahanol yng Nghaerdydd, ac mae Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru yn falch iawn o fod yn un o’r lleoliadau hynny. Mae staff Addysg yn cyfarfod â’r grŵp bedair gwaith y flwyddyn i fynd am dro tymhorol o gwmpas y safle. Rydym yn edrych ar natur, anifeiliaid, sut mae’r tymhorau’n newid ac wrth gwrs yr adeiladau hanesyddol a’r casgliadau. Ar ôl ein taith, rydym yn dod ynghyd am sgwrs dros baned a bisged.

Dywedodd arweinydd y grŵp fod y teithiau cerdded ‘yn arbennig o boblogaidd, gyda llawer o bobl yn eu mynychu. Maent yn darparu cyfle i bobl ddod ynghyd a dysgu nad ydynt ar eu pennau eu hunain yn yr heriau maent yn eu hwynebu, a chael cefnogaeth a chyfeillgarwch rhwng y naill a’r llall.’

Mae’r sesiwn yn hamddenol a chyfeillgar, ac yn ofod diogel i’r grŵp gobeithio, yn eu galluogi nhw i deimlo’n hyderus i ddod yn ôl yn eu hamser eu hunain.

Dyma adeg hollol newydd a heriol i bawb, a gobeithiwn eich bod yn cadw’n ddiogel ac yn iach. Gall creadigrwydd a theimlad o gymuned ein cefnogi ni drwy’r amser caled hwn, ac felly mae’r Amgueddfa wedi lansio Arddangosfa Gobaith gyda’r nod o fod yn ffurf o obaith gweladwy i bawb.

Mae pobl dros Gymru gyfan, gan gynnwys staff a gwirfoddolwyr Amgueddfa Cymru, wedi bod yn creu sgwariau a fydd yn cael eu pwytho at ei gilydd gan ein gwirfoddolwyr arbennig yn Amgueddfa Wlân Cymru i ffurfio blanced enfys enfawr. Rydym hefyd yn casglu lluniau o ddarnau celf enfys sydd wedi bod yn addurno ffenestri ym mhob cwr o’r wlad. Bydd y rhain yn cael eu defnyddio i greu un darn o gelf a fydd yn cael ei arddangos ar y cyd â’r flanced enfys.

Defnyddir enfysau fel symbol o heddwch a gobaith, ac fel rydym yn gwybod, maent yn aml yn ymddangos pan fydd yr haul yn gwenu yn dilyn glaw trwm. Maent yn ein hatgoffa bod goleuni ym mhen draw’r twnnel yn dilyn cyfnodau anodd.

Yn dilyn yr Arddangosfa, bydd blancedi llai’n cael eu gwneud o’r flanced enfawr, a’u rhoi i elusennau.

Gall pawb gymryd rhan yn yr arddangosfa hon. Rydym yn gwahodd pobl i greu sgwâr 8” neu 20cm sut bynnag maen nhw eisiau, boed hynny drwy wau, gwehyddu, ffeltio neu grosio, mewn unrhyw batrwm ac unrhyw liw o’r enfys. Yn ogystal â hyn, gofynnwn i bobl anfon lluniau atom o’u henfysau gwych. Darllenwch yr erthygl yma am ragor o wybodaeth am sut i gymryd rhan.

Mae gan Amgueddfa Wlân Cymru nifer o wirfoddolwyr crefft a gwirfoddolwyr garddio sy’n cynnal Gardd Lliwurau’r Amgueddfa. Maent wedi bod yn brysur iawn yn cyfrannu at yr Arddangosfa. Mae Susan Martin, gwirfoddolwraig garddio, wedi creu a nyddu edafedd wedi’i liwio’n naturiol. Mae’r lliwiau enfys wedi’u gwneud o laslys, lliwlys a madr, wedi’u cyfuno â gwyn i roi effaith brethyn ysgafnach, ac mae’r planhigion i gyd i’w gweld yng Ngardd Lliwurau Amgueddfa Wlân Cymru.

Dyma rai o’r pethau gwych mae Cristina, un o wirfoddolwyr crefft yr Amgueddfa, wedi’u creu.

Dyma ragor o eitemau arbennig gan Amanda, gwirfoddolwraig crefft.

Diolch i bawb sy’n cymryd rhan. Am yr wybodaeth ddiweddaraf a lluniau o Arddangosfa Gobaith Amgueddfa Wlân Cymru, edrychwch ar ein tudalen Facebook neu ar Twitter @amgueddfawlan.

Dechreuodd y Sied Dynion yn Awstralia 12 mlynedd yn ôl, lle cafodd ei datblygu gan y bwrdd iechyd i daclo problem unigedd ymysg dynion y wlad. Roeddent wedi sylwi bod gan nifer uchel o ddynion ormod o amser ar eu dwylo (o ganlyniad i ymddeoliad, diweithdra, salwch ac ati) a bod hyn yn arwain at ddiflastod, dynion yn dioddef yn dawel o broblemau iechyd meddwl ac, yn yr achosion gwaethaf, hunanladdiad. Mae mudiad y Sied Dynion yn seiliedig ar y dybiaeth fod dynion yn fwy tebygol o fynychu rhywbeth y maen nhw wedi helpu i’w sefydlu, neu y mae ganddyn nhw reolaeth drosto.

Mae Men’s Sheds Cymru, gaiff ei ariannu gan y Loteri Fawr, wedi’i greu er mwyn helpu cymunedau ledled Cymru i sefydlu Siediau Dynion.

Cafodd Sied Lo Big Pit ei lansio ym mis Mai 2019 – y Sied Dynion gyntaf yn Nhorfaen. Mae’r grŵp wedi dod â hen adeilad hanesyddol yn ôl yn fyw – hwn oedd hen weithdy hogi’r pwll glo, lle câi ceibiau’r glowyr eu trwsio. Mae gweithgarwch pob sied yn dibynnu’n llwyr ar sgiliau a diddordebau ei aelodau.

Caiff y Sied Lo ei chefnogi gan Gyngor Tref Blaenafon ac mae wedi derbyn arian gan Western Power Distribution a’r People’s Postcode Lottery. Am fwy o wybodaeth am y Sied Lo, cysylltwch â Sharon Ford. Am fwy o wybodaeth am Siediau Dynion, ewch i www.mensshedscymru.co.uk

Last week, we launched an online questionnaire asking for your experiences and feelings of living in Wales during the coronavirus pandemic. From the responses we’ve received so far, it seems that a number of you are finding comfort and peace of mind through making – from quilts to facemasks, scrub bags to small embroideries. The connection between making and improved mental health is of course widely-known, with studies showing that craft and the visual arts can help to alleviate anxiety and stress in some people.

The textile collection at St Fagans includes several pieces which reveal the historic interplay between craft and mental health. These include needlework stitched by sailors on long voyages away from home, to more formal forms of occupational therapy made by convalescing patients. In all cases, we can only assume that the repetitive rhythm of the making process, and the focus required to complete the task, must have benefitted the makers in some way. I say ‘assume’ because the voices of these makers are usually missing from the narrative, which makes documenting current experiences of crafting through the pandemic even more important.

One of the most poignant pieces in the collection is a tablecloth made at Whitchurch Hospital, embroidered with the signatures of a group of soldier-patients and staff in 1917. During the First World War, the Cardiff City Mental Hospital (as Whitchurch was then called) was ceded to the military and became known as the Welsh Metropolitan War Hospital (1915-19). Civilian psychiatric patients were moved to other institutions, while injured soldiers returning from the frontline occupied their beds. From 1917 until 1919, the hospital specialized in both orthopaedic and mental health conditions.   

The signatures embroidered on the tablecloth include two important figures in the history of psychiatric care in Wales – Dr Edwin Goodall and Matron Florence Raynes. Goodall, an eminent psychiatrist who trained at Guy’s Hospital in London, was appointed the first Medical Superintendent of Whitchurch in 1906, two years before the hospital opened. He was awarded a CBE in 1919 for his pioneering treatment of shell-shock. Florence Raynes was also a trailblazer in her own right, being the first woman to have overall responsibility for the hospital's entire nursing staff. 

The exact reasons for creating the tablecloth are unknown. Was it made as a form of occupational or diversional therapy for the soldiers? Could it have been an exhibition piece or a fund-raiser? Or perhaps initiated as a memento for a patient, nurse or doctor? Despite several attempts in recent years to unravel its history, the tablecloth remains a mystery. 

In general, the feelings and intentions of makers are frustratingly absent from our records, and we know very little about the emotions of the people who crafted the historic objects in our care. How did they feel about making in times of crisis, ill-health or confinement? What did the creative process give them? If you're finding solace in your sewing machine or knitting needles during these difficult days, please consider sharing your lockdown crafting experience with us through the questionnaire. We want to hear your story to ensure that the wellbeing benefits of making in the present do not go untold.