Bylbiau'r Gwanwyn ar gyfer Ysgolion

Penny Dacey, 30 Medi 2024

Mae'r flwyddyn academaidd newydd wedi dechrau'n dda. Mae'r Athro'r Ardd a'i gynorthwywyr hapus wedi pacio a dosbarthu 175 o becynnau adnoddau i ysgolion ledled y DU.

Mae'r pecynnau hyn yn cynnwys popeth sydd ei angen ar ysgolion i gymryd rhan yn yr ymchwiliad eleni:

- Pot a bylbiau ar gyfer pob plentyn sy'n cymryd rhan

- Mesur glaw a thermomedr i gofnodi data tywydd

- Calendr i gadw cofnodion tywydd a blodau

- Talebau i brynu compost heb-fawn

- Cynllun Tymor hefo dyddiadau allweddol ar gyfer y project

- Pot gwahanol i gymharu defnydd

- Bylbiau dirgel i ddysgu am wahanol blanhigion 

Ar 21 Hydref (neu'r dyddiad agosaf posib) mae ysgolion yn cael y dasg o blannu eu cennin Pedr  a bylbiau crocws. Dyma'r cam cyntaf y bydd ysgolion yn ei gymryd ar gyfer natur fel rhan o'r project.  Dilynwch y blog hwn a'@Professor_Plant ar X/Twitter i weld y lluniau sy'n cael eu rhannu wrth i ni ddathlu'r plannu torfol hwn.  Bydd @Professor_Plant hefyd yn rhannu diweddariadau rheolaidd gan ysgolion, a gallwn ddathlu gyda nhw pan fydd eu planhigion yn dechrau blodeuo!

Yr adnoddau cyntaf sydd eu hangen ar ysgolion sy'n cymryd rhan yw:

- Bylbiau'r Gwanwyn i Ysgolion: Canllaw i athrawon

- Cam 1: Paratoi i plannu (dechrau mis Hydref)

- Cam 2: Diwrnod plannu

Gall pob ysgol ddilyn y prosiect a gallant ddefnyddio'r taflenni gwaith ar y wefan.

Rwy'n edrych ymlaen at rannu'r gwaith y mae ein Gwyddonwyr Gwych yn ei wneud gyda chi.

Athro'r Ardd

Ours to Tell

Ivy Kelly, Amgueddfa Cymru Producer , 25 Medi 2024

When it came to writing this article, my thought space had been taken to the theme of journeys; the unknown ground between a beginning and an ending. My journey as a young producer for Bloedd’s latest project, an LGBTQIA+ oral histories exhibition, has been a nearly yearlong one. What began as conversation in a shared space containing mutual interests and passions, defined the nucleus of my work here. The beginnings of this time had been an unpacking of what we felt as a collective was important to represent for an upcoming exhibition. We knew from the jump that we wanted to represent voices that may often go unheard; those whose experience may not be recounted upon by the mainstream perception of what it means to live an LGBTQIA+ life. 

Moving away from the typical portrait of queerness being a thrown brick in protest, that while important, we are more than our fight for freedoms; our stories can be found in the everyday, in the places we visit, the jobs we keep, the people we love and share our lives with. The given name of this exhibition, Ours to Tell, came only after we had completed our collection of stories, the self-described journey we undertook over several months of visits and interviews, holding dialogue with well over fifty years of experience. But what is in a name? Ours to Tell is a reclamation. It’s our way of saying “here is a story, told by a firsthand account of the storyteller”. It’s our way of saying “these words are cut from a book hidden away in the attic of my mind. I’ve ventured into the attic, and I’m dusting it off for you.” It’s our way of saying “this is where I come from”. 

While the journey of this project has been underpinned by a great deal of planning and preparation, what you can’t prepare for is what you might uncover in someone else’s story. You commit to the routine of presenting a series of questions, from you to the storyteller, with only a table between you. It comes as a surprise the level of detail, which is excavated by the storyteller, they are like a hoarder being handed a stepladder, invited to dig up their stowed away possessions from the attic. Your questions are prompts: “when did you first see your identity reflected in someone else?”, “what does a safe space look like to you?”, the list goes on. The exciting part is that you don’t know what’s coming next, and you are there, alongside the storyteller, who guides you through a journey which may well bring up a familiarity or nostalgia for the listener. During these times when I’ve had the great pleasure to listen to these stories, I can confidently say that I have felt every kind of emotion in response. I laughed. I have cried. I have been moved. I have been taken on a journey.

Enabling the participants of this project to confidently speak about their experiences has proved an undeniable joy, though I cannot understate how this project has affected those coordinating its launch. Fellow young producer Joss Copeman, like me had been drawn to this exciting opportunity, Copeman’s “personal work is largely centred around queer narratives and themes of identity and the self.” The journey which unfolded from Ours to Tell has been greatly beneficial, as it pertains to young LGBTQIA+ creatives and makers, taking inspiration from unheard voices, now affected and transformed by echoes of their experience. This is a feeling I know will resonate with the audience, and I can only hope it will stir others in future, to share what might be put away, gathering dust in the attic. 

I’d like to conclude with a quote that shook me like a cat in a tree, “Art is not just for oneself, not just a marker of one’s own understanding. It is also a map for those who follow after us.”

Written by Ivy Kelly, Amgueddfa Cymru Producer (Bloedd).

Bloedd is the platform for youth engagement at Amgueddfa Cymru.

Sgwrs gyda Theatr na n'Óg

Leisa Williams a Christopher Parry, 4 Medi 2024

Mae Theatr na n'Óg wedi bod yn frwd dros adrodd straeon ers 40 mlynedd ac wedi cydweithio gyda nifer o safleoedd Amgueddfa Cymru. Gyda'i gilydd, maent wedi cydweithio ar lawer o brosiectau sydd wedi dod â hanes a diwylliant Cymru yn fyw, gan ysbrydoli pobl ifanc ac oedolion ar draws llawer o weithdai a pherfformiadau. 

Mewn blynyddoedd blaenorol mae Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd ac Amgueddfa Genedlaethol y Glannau wedi cydweithio gyda nhw ar amrywiaeth o brosiectau. Yn 2009,  sioe Alfred Russel Wallace, y ffocws oedd ymchwil Wallace ar esblygiad a wnaeth sbarduno Darwin  i gyhoeddi 'On the Origin of Species'. Yn 2022, daeth stori Elgan Jones, bachgen 14 oed a arestiwyd am potsio yn 1898, drama ystafell llys oedd hon a osododd y gynulleidfa fel rheithwyr. Nawr, yn 2024, mae Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn gweithio gyda nhw unwaith eto ar brosiect yn archwilio hanes y bocsiwr Cuthbert Taylor, a anwyd ym Merthyr Tudful, mewn cynhyrchiad o'r enw 'The Fight.' 

Er mwyn cael dealltwriaeth ddyfnach o Theatr na n'Óg, 'The Fight, a rôl y mae Amgueddfa Cymru yn ei chwarae yn y bartneriaeth, eisteddodd Leisa Williams, Uwch Swyddog Dysgu Amgueddfa Genedlaethol y Glannau a Geinor Styles, Cyfarwyddwr Artistig Theatr na n'Óg, i gael sgwrs am brosiectau ddoe a heddiw. 

Defnyddiwch y chwaraewr cyfryngau i wrando ar y sgwrs yn llawn. 

Ynghylch ‘The Fight’ | 

Mae "The Fight' yn ddrama newydd sbon sy'n adrodd stori gwir am arwr bocsio Cymraeg. 

Yng nghymoedd difreintiedig y 1930au, roedd bocsio yn fwy na fath o chwaraeon; roedd yn ffordd allan o dlodi. Ganwyd Cuthbert Taylor yn Merthyr, gwelwyd nawr fel un o focswyr orau ei genhedlaeth, dylai fod wedi cael y cyfle i frwydro am deitl Prydeinig, ond cafodd ei wrthod oherwydd lliw ei groen. 

Gan Geinor Styles, Cyfarwyddwyd gan Kev McCurdy 

Gwirfoddoli: Dewch i Gymryd Rhan drwy gatalogio a glanhau casgliadau yn Amgueddfa Lechi Cymru

Chloe Ward, 2 Medi 2024

'Da ni wrthi'n paratoi ar gyfer y project ailddatblygu yn Amgueddfa Lechi Cymru, sydd ar ddechrau ym mis Tachwedd 2024! Ac eisiau rhoi cyfle i wirfoddolwyr fod yn rhan o'r project drwy helpu ni glanhau, catalogio a phacio'r casgliad o batrymau yn y Llofft Batrwm.

Er mwyn sicrhau bod ein casgliadau diwydiannol pwysig yn cael eu gwarchod tra bod gwaith cadwraeth ac adnewyddu hanfodol yn cael ei wneud i’r Gilfach Ddu, mae’r casgliad yn symud. Wel... rhan ohono! Mae ein Cynorthwywyr Casgliadau a Chatalogio, Mathew ac Osian, eisoes wedi bod yn brysur yn atodi labeli ac yn catalogio eitemau o’r casgliad sydd heb eu cofnodi'n mor fanwl o’r blaen. Byddant yn eu glanhau a'u pacio'n ddiogel gan ddefnyddio papur sidan.

Mae hon yn gyfle gwych i ni fel amgueddfa groesawu gwirfoddolwyr mewn ffyrdd newydd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle a rhoi cyfleoedd i bobl leol cael profiadau, datblygu sgiliau a chael gwella eu hiechyd meddwl trwy wirfoddoli.

Swnio'n ddiddorol? Eisiau Cymryd Rhan? Beth am edrych ar ddisgrifiad rôl Gwirfoddolwr Casgliadau sydd ar ein wefan. Bydd modd gwirfoddoli ar ddyddiau Mawrth neu Iau, 10:00-1:00 er gallwn fod yn hyblyg i siwtio trafnidiaeth cyhoeddus. Bydd y project yma'n rhedeg rhwng 24 Medi a 31 Hydref, ond bydd projectau gwahanol gyda'r casgliadau yn cychwyn yn y flwyddyn newydd. Unrhyw gwestiynau? Cysylltwch â Chloe Ward, ein Cydlynydd Gwirfoddoli ac Ymgysylltu ar chloe.ward@amgueddfacymru.ac.uk.

Adennill Straeon trwy Ymyriadau Creadigol yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Nasia Sarwar-Skuse, 29 Awst 2024

Safbwynt(iau): Dadwladychu Treftadaeth 
Project dadwladychu a gomisiynwyd gan Amgueddfa Cymru mewn partneriaeth â Chyngor Celfyddydau Cymru yw Safbwynt(iau). A minnau'n brif artist yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, rydw i wedi bod yn cydweithio â Ways of Working, corff celfyddydol sy'n gymdeithasol ymwybodol, er mwyn ail-ddychmygu’r amgueddfa yn ofod lle gellid cynnal a datgymalu naratifau grym.

⁠Dadwladychu'r Amgueddfa: Wynebu Gwaddol Cymhleth 
Dechreuwyd ein project trwy ofyn cwestiwn sylfaenol: a all amgueddfa, sefydliad sydd â'i gwreiddiau'n ddwfn yn hanes gwladychu, fyth gael ei ddadwladychu mewn gwirionedd? Yng ngeiriau enwog Audre Lorde, 'Ni fydd offer y meistr fyth yn datgymalu tŷ'r meistr.' Dyma ddangos cymhlethdod dadwladychu a'r angen brys sydd i'r gwaith. Rhaid i ni edrych ar y straeon a adroddir a dirnad straeon pwy ydynt, lleisiau pwy sy'n cael eu clywed a gwaddol pwy sy'n cael eu cydnabod o fewn y gofodau hyn. O fewn sefydliad, gall dadwladychu ddigwydd mewn nifer o ffyrdd – o greu gweladwyedd a chynhwysedd i ddatganoli naratifau sydd wedi cael lle amlwg – a gellir ei wneud mewn ffordd sy'n cadw digon o le i empathi hefyd.

Cafodd y sgyrsiau hanfodol hyn eu cyfoethogi gan fewnbwn yr Athro Corrine Fowler, arbenigwr yng ngwaddol gwladychiaeth a Nusrat Ahmed, Prif Guradur Oriel De Asia yn Amgueddfa Manceinion. Roedd eu harbenigedd yn ein tywys wrth i ni ymrafael â chymhlethdod dadwladychu yn Sain Ffagan.

Creu Gweladwyedd yn Sain Ffagan 
⁠Mae Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru yn adrodd hanes pobl Cymru. Ond wrth i mi gerdded trwy'r neuaddau, nid oeddwn yn gallu gweld olion fy nhreftadaeth innau. ⁠Daeth yr absenoldeb hwn yn rhan ganolog o'n gwaith. Gofynnon ni hyn: pwy sy'n cael eu cynrychioli yma? Straeon pwy sydd yma, a straeon pwy sydd ar goll?

Gwahoddwyd Cydweithfa Trindod Aurora – grŵp llawr gwlad dan arweiniad menywod lliw sy'n creu celf tecstilau a brodwaith - i ymuno â ni er mwyn ffurfio ymateb. Cynhaliodd y grŵp weithdai tecstilau yn neuadd groeso'r Amgueddfa, gan roi llwyfan i'w gwaith Ncheta sy'n archwilio cof, iaith a phwysigrwydd diwylliannol tecstilau.⁠ Trwy eu presenoldeb, roeddem yn adennill gofod a oedd wedi anwybyddu eu cyfraniadau tan nawr.

Dadlennu Gwaddol Gwladychiaeth yng Nghastell Sain Ffagan

Mae llawer o fy ngwaith celf yn deillio o waith ymchwil, ac mae hyn yn aml yn gorgyffwrdd â fy ngwaith academaidd. Wrth ymchwilio, darganfyddais gysylltiad uniongyrchol rhwng Castell Sain Ffagan a Clive o India. Priododd ŵyr Clive, Robert Clive, Harriet Windsor, a daeth y teulu Windsor-Clive yn gyfoethog ar gefn gwladychiaeth. Y cyfoeth hwn dalodd am waith adfer sylweddol yng Nghastell Sain Ffagan, gan selio gwaddol gwladychiaeth ym mêr y muriau.

Er mwyn treiddio'n ddyfnach i'r hanes hwn, gwahoddwyd Bethan Scorey i rannu ei gwaith ymchwil – mae ei phroject doethuriaeth yn canolbwyntio ar hanes gerddi a phensaernïaeth Castell Sain Ffagan. ⁠Gyda'r cyfoeth eang hwn o wybodaeth i'n helpu, aethom ati i ddadlennu'r gwreiddiau gwladychol sy'n parhau i siapio naratif y castell.

Canolbwyntiodd ein hymyriadau creadigol ar y gwaddol hwn, yn enwedig y rheini oedd yn gysylltiedig â Robert Clive, 'Clive o India'. Taflodd y project oleuni ar gysylltiad Cymru ag imperiaelaeth Prydain – cysylltiad sy'n dal i guddio yn yr amlwg ac sy'n aml yn cael ei hepgor.

Ymgysylltu ag Ymwelwyr: Gosodiadau Rhyngweithiol 
Mae ein hymyriad cyntaf mewn lle amlwg yn neuadd groeso'r Amgueddfa, ac rydym yn gwahodd ymwelwyr i ymgysylltu'n uniongyrchol â gwirionedd anghysurus gwladychiaeth. Trwy ofyn cwestiynau fel 'Roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn...?', a 'Beth yw swyddogaeth amgueddfa o fewn cymdeithas?', rydym yn annog y cyhoedd i feddwl am rym, hanes a rôl esblygol amgueddfeydd. Taniodd y gosodiad rhyngweithiol hwn – oedd yn defnyddio nodiadau gludiog fel lle i ymwelwyr rannu eu meddyliau – sgyrsiau ystyrlon ac mae'n sicrhau fod gwladychiaeth yn aros yn eu meddyliau wrth iddyn nhw brofi'r amgueddfa.

Gwaddol Gwladychiaeth yn yr Ystafell Fyw 
Roedd ein hail osodiad yn ail-greu ystafell fyw De Asiaidd Prydeinig, sef atgof personol o fy mhlentyndod yn y 1980au. I lawer o deuluoedd diaspora, roedd yr ystafell fyw yn hafan – yn lle i gymuned ac i ddathlu, ac yn noddfa o atgasedd y byd tu allan. Yn ganolbwynt i'r olygfa gyfarwydd hon, gosodwyd soffa bren euraidd o'r 18fed ganrif o eiddo Clive o India. Cafodd ei gaffael gan Amgueddfa Cymru yn y 1950au, ac mae ei arwyddocâd gwladychol wedi cael ei anwybyddu i raddau helaeth ers degawdau. Trwy roi'r gwrthrych hanesyddol hwn mewn golygfa ddomestig, yng nghanol lluniau teuluol a gwrthrychau personol, rydyn ni wedi hawlio'r naratif yn ôl gan gychwyn sgyrsiau am wladychiaeth, atgof, a sut mae hanes yn cael ei gofio a'i anghofio.

Ail-ddychmygu Palas Breuddwydion Tipu Sultan 
Mae ein trydydd gosodiad, Khawaab Mahal (Palas Breuddwydion) yn ailddychmygu pabell Tipu Sultan a gafodd ei ysbeilio gan fab Clive, Edward Clive, wedi i Tipu gael ei ladd mewn brwydr. ⁠Daeth y babell hardd, sydd nawr yn byw yng Nghastell Powys, yn symbol o ormes Prydain. Byddai'n aml yn cael ei ddefnyddio ar gyfer partion gardd, sy'n sarhad ar ei bwrpas gwreiddiol. Rydym wedi creu ailddehongliad gan ddefnyddio delweddau digidol o'r babell wreiddiol wedi'u hargraffu ar ddefnydd. Mae dyfyniadau o ddyddiadur breuddwydion Tipu hefyd wedi'u hargraffu ar ochr fewn y babell. Roedd ei freuddwydion yn llawn o'i ddymuniad i drechu'r Prydeinwyr, a thrwy'r gosodiad hwn, roeddwn i'n cael sgwrs bersonol yn uniongyrchol ag e. Gwahoddir ymwelwyr i gamu i fyd Tipu, i ganol seinwedd a breuddwydion, gan adennill gofod a ddygwyd trwy drais.

Presenoldeb Absennol: Adennill Gofod trwy Ffilm 
Ffilm benodol i'r safle yw'r pedwerydd gosodiad, Presenoldeb Absennol, gafodd ei ffilmio ar diroedd Castell Sain Ffagan. ⁠⁠Y ddawnswraig Sanea Singh sy'n serennu ac mae'r ffilm yn myfyrio ar orffennol gwladychol y castell. Mae symudiadau llyfn Sanea yn dod yn rhan o bensaernïaeth a gerddi Sain Ffagan, ac mae hi'n adennill y gofod fel gofod iddi hi. Mae'r ffilm yn trafod themâu ysbail, gwrthryfel a straeon De Asia a gafodd eu celu, gan greu cysylltiad rhwng heddiw a ddoe.

Adennill Hanesion ac Ailysgrifennu'r Naratif 
Trwy'r gosodiadau hyn, rydyn ni'n ceisio datgymalu'r naratifau amlycaf o gwmpas Castell Sain Ffagan ac adennill y straeon sydd wedi'u dileu. I mi, ac i grŵp Ways of Working, mae Safbwynt(iau) yn gymaint mwy na phroject – rydym yn hawlio ein hanes yn ôl, yn cynnal sgwrs ar draws canrifoedd ac yn galw am gydnabod gwaddol parhaus gwladychu sy'n dal wrth wraidd ein sefydliadau heddiw. Trwy wynebu'r gwaddol hwn, gallwn ddechrau ailffurfio sut yr ydyn ni'n cofio a phwy sy'n cael adrodd straeon ein hanes ni oll.