Yn ddiweddar, des i ar draws ffeithiau anhygoel ar wefan y BBC am y gwasanaeth post yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Ar anterth y brwydro, roedd hyd at 12 miliwn o lythyrau’r wythnos yn cael eu dosbarthu o Brydain i dir mawr Ewrop. Ar ben hyn, ar ddiwrnod arferol, roedd 19,000 o sachau post yn croesi’r Sianel a 375,000 o lythyrau yn cael eu sensori gan yr awdurdodau.

Yn naturiol, roedd derbyn cyfarchion o gartref yn hwb fawr i ysbryd y milwyr ar faes y gad. Yn yr un modd, roedd derbyn pwt o lythyr o’r ffrynt yn lleddfu gofid eu teuluoedd nôl yng Nghymru, am ryw hyd beth bynnag. Roedd Walter Vicarage o Abertawe yn ymwybodol iawn o hyn pan ysgrifennodd nodyn at ei fam o Ffrainc ym Medi 1915:

No doubt you will get my next letter from the trenches as we are expected to go in soon… I had a letter from Uncle Tom; he also told me Uncle David was there. I must write to him when I have time. I have only written to May once. I know she is in a stew about it, but I must try now and let you both have some news regular[ly] or at least as often as I can.

Bu Kate Rowlands yn llythyru â sawl cymydog oddi cartref yn 1915. Yn ei dyddiadur, mae’n nodi ei bod wedi ysgrifennu llythyron at Robert Daniel Jones (os gofiwch chi, fe ymunodd â’r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig ym Mawrth 1915), a’i ffrind Anwen Roberts a oedd yn nyrsio gyda’r Groes Goch lawr yng Nghasnewydd. Fwy nag unwaith, mae’n sôn am bostio llythyrau yn y Sarnau – 'mynd i’r post min nos' yw’r ymadrodd sy’n ymddangos droeon yn y dyddiadur.

I'w chyfeillion yng Nghwm Main, roedd diffyg cyfleusterau postio yn bwnc llosg. Roedd y gymuned hon yn gartref i John Jones yr Hendre, ei wraig a'u plant - yn eu plith, Thomas (Tomi'r Hendre) a Winnie (Win). Does prin wythnos pan nad yw Kate yn crybwyll y teulu hwn yn ei dyddiadur.

Yma yn Sain Ffagan, mae gennym bentwr o archifau a roddwyd i'r Amgueddfa gan Winnie Jones yn y 1960au. Ymysg y papurau mae drafft o lythyr a ysgrifennwyd gan ei thad at y postfeistr yn cwyno am ddiffyg blwch post yn ardal Cwm Main a'r Maerdy. Mae'r casgliad hefyd yn cynnwys traethawd yn dwyn y teitl 'Cwm Main yn yr hanner can mlynedd diwethaf' a ysgrifennwyd gan Winnie yn 1940. Ynddo, mae'n cofio ymgyrch leol i gael blwch post newydd i'r gymdogaeth:

Yn 1908 casglwyd enwai [sic] yn yr ardal a gwnaed apel daer ond gwrthodwyd eto, ond nid bobl i ildio oedd yn byw yma yr adeg hono ac anfonent i Gorwen o hyd ac yn 1921 cafwyd y letter box hir disgwyliedig i gael ei gasglu yn y bore.

I ddathlu'r achlysur, ysgrifennodd Morris Jones, Llwynonn, gerdd o fawl i'r blwch post newydd:

Bu llawer o sibrwd a siarad

A dadlau yng Nghorwen yn dost

Cael cyfle mwy hwylus i'r ardal

i roddi llythyrau y Post

Ond heddyw mae popeth yn hwylus

Rwy'n canmol John Jones am ei waith

Yn lle rhedeg a chwysu trwy'r Sarnau

I'r Cefn i bostio cyn saith.

Mae archifau Winnie Jones hefyd yn cynnwys cerdyn post a dderbyniodd ei rhieni gan ei brawd, Tomi'r Hendre, yn 1916. Ar y pryd, roedd yn hyfforddi gyda'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig ym Mharc Cinmel. Cewch glywed mwy am hanes Tomi ar y blog cyn hir. Yn y cyfamser, cofiwch bod modd i chi weld dros wythdeg o gardiau post o gyfnod y Rhyfel Mawr ar ein gwefan, ynghyd â sawl llythyr a thelegram.

...y mae’r Hydref wedi dod.

(ymddiheuriadau i’r awdur anhysbys)

Ar ôl bwrw’r gym ac ymbincio, bellach mae’r bois yn barod amdani. Fel hyrddod wedi eu bridio o’n praidd pedigri, mae’n rhaid gadael i ganfod cariad, ac felly mae nhw ar y ffordd i’r farchnad i gael eu gwerthu.

Bydd ein hyrddod bridio’n cyrraedd y cae defaid ar ddechrau Hydref, a’r ŵyn cyntaf yn cael eu geni gobeithio ddechrau Mawrth. Gwyliwch ferched, mae’r bois ar y ffordd!

The South Wales Miners’ Eisteddfod started in 1948 in Porthcawl, and Amgueddfa Cymru has a number of programmes for various years in the collection. This copy is for the Eisteddfod held in October 1971, and has been donated recently. The Porthcawl Eisteddfod was made world famous in 1957 when the famous US actor, singer and Civil Rights Movement leader, Paul Robeson made a famous broadcast. In 1938 Paul Robeson had been in Wales filming 'The Proud Valley'. This film introduced him to the miners of the Rhondda, and he was invited to sing at the South Wales Miners’ Eisteddfod. In 1950 Robeson had been denied a passport to travel abroad. Still wanting to appear at the Eisteddfod he used the transatlantic telephone cables to transmit his concert from New York to an audience of miners and their families in the Grand Pavilion at Porthcawl. It was a gesture of international solidarity. There is a copy of this recording made on 5th October 1957 in the museum's collection.

This pocket watch and protective snuff tin has been donated this month, and was used by the donor at Cwmtillery Colliery in the late 1970s. A protective case was a common way for mineworkers to protect their watches from dust and knocks. In this case a new use has been made for the snuff tin. We have other protective watch cases in the collection that were speciffically made for that purpose. The pocket watch shown is an example of a pocket watch in a protective brass and glass pocket watch case, which was known as a turnip. This watch was owned by Mr Evan Weston who was killed in the explosion at Universal Colliery, Senghenydd, 14 October 1913.

The final object this month is this real photograph postcard showing the officials of Meiros Colliery, Llanharran in 1920. Meiros Colliery probably opened in the 1880s, and closed about 1938.

Mark Etheridge
Curator: Industry & Transport
Follow us on Twitter - @IndustryACNMW

Dyma flog i werthfawrogi gwagle.

Dydyn ni ddim yn cael llawer o gyfle i fyfyrio am ein gwaith, achos ma' wastad mwy ohono i'w wneud. Felly, cyn i mi fynd i'r afael ag ail-wampio'n tudalennau llogi preifat; gorffen paratoi ar gyfer cynhadledd Archif Menywod Cymru a dechre helpu efo tudalennau 'cynnig syniad am ddigwyddiad', dewch i ni eistedd am eiliad a syllu 'mewn i'r gagendor mawr tawel, ac anadlu.

Neis, ond'yw e? [The Sea's Edge, Arthur Giardelli]

Gan fod 'cadw'n brysur' yn un o'n chwaraeon cenedlaethol, dyw hyn ddim at ddant pawb - ond dwi'n licio'r syniad o bwyso a mesur, aros yn llonydd am ennyd, a gwrando. Mi ddoiff na alwad bob tro: ebost sydd di syrthio lawr cefn y mewnflwch; llyfr 'dych chi wedi bod yn meddwl ei ddarllen ers sbel; neu bydd cyd-weithiwr liciech chi dreulio mwy o amser yn dysgu ganddynt yn taro'u pen trwy'r drws i weld a ydych chi ffansi paned.

Gwerthuso ac Archwilio

Rydym ni'n newid fel adran ar hyn o bryd - bydd dau aelod newydd yn ymuno â'r tîm yr wythnos hon - a rydym ni i gyd wedi bod yn gweithio ffwl-sbîd, os braidd ar wahan, ar brosiectau gwahanol ar y we, mewn orielau, y cyfryngau cymeithasol, rheolaethol, ymchwil a chynllunio.

Mae Graham, sy'n arwain y tîm cynnwys, wedi bod yn cymryd rhan mewn prosiect sector-gyfan sy'n edrych ar fodelau gwerthuso, pwyso a mesur, o'r enw Let's Get Real. Yr wythnos ddiwetha, mi fuodd gerbron y 'Crit Room' ym Mrighton, yn cyflwyno'n gwaith ar gyfer ei archwilio a'i feirniadu. Diddorol a brawychus.

Mae canlyniad y 'crit' wedi bod yn galonogol iawn - roeddwn i wedi bod yn poeni braidd am faint ein rhwydwaith twitter, am fod cost amser hyfforddi pawb yn tyfu drwy'r amser i fi. Ond, cawsom adborth fod hyn yn arwydd da ein bod yn ffynnu ar-lein, ac i boeni llai amdano.

Dwi'n ceisio dilyn eu cyngor nhw, go iawn.

Adborth y Stafell Feirniadu

Tafod allan-o'm-boch, dwi'n hapus efo sut 'dyn ni'n gweithio fel rhwydwaith dyddie 'ma, ac yn falch iawn pan dwi'n gweld pobl yn llamu 'mlaen yn defnyddio'u sgiliau newydd ar y cyfryngau cymdeithasol. Wrth dynnu rhifau at ei gilydd ar gyfer adroddiad arall, fe sylwais ein bod wedi cyrraedd carreg filltir bwysig iawn yn y misoedd diwetha: dros y rhwydwaith, mae gennym dros 125,000 o ddilynwyr. Dwi'n gwbod mai nid o rifau'n unig yr adeiladir llwyddiant ar-lein, ond, dwnim, mae 'na rywbeth tawel, boddhaol am weld rhes o '000'au gwag, cegagored.

Mi gafodd Chris, sy'n gyfrifol am adeiladu seiliau ail-ddatblygiad y wefan (a llawer mwy), a gweddill y tîm, hwb gan y Stafell Feirniadu, hefyd - yn benodol, fod ein harlwy ar-lein yn 'werthfawr iawn, yn gyfoethog ac yn foddhaol'. Alla i ddim peidio â meddwl am goffi pan dwi'n darllen y geiriau yna. Amser i stopio blogio am stopio a dechre stopio am baned.

Teacups & Memories

The Exhibition: Fragile?  

Fragile? is an exhibition of contemporary ceramics at National Museum Cardiff, showcasing the beauty and variety of contemporary ceramics practice. The exhibition explores the artistic and expressive possibilities of clay as a material, including the contradiction between two of its innate qualities – durability and fragility. The exhibition includes items from the National Museum’s collection, shown alongside exciting new ceramic installations made especially for this exhibition.  

Dementia-friendly workshops – Free! But limited availability so please book in advance

On October 1^st we will be running a day of free workshops for people living with dementia and their carers, with activities inspired by the Fragile? exhibition. The workshops will be relaxed and friendly. No previous experience is required for any of the activities. Tea and biscuits will be provided and chatting is encouraged! Some sessions may be photographed, so that we have a record of our activities, but you can always ‘opt out’ of being photographed. 

Workshop schedule 

Explore the exhibition, 11am-1pm. Maximum 10 people - please book in advance

In the morning, we will take a spotlight tour of some objects in the Fragile? exhibition. You will not be given a full tour of the whole exhibition as it is quite large! There will be tea, cake, and music with different ceramic items available for you to touch, hold and chat about. A family member, friend or helper is very welcome to attend with you.

Lunch, 1 – 2pm.  Maximum 20 people – please book in advance

We would love for you to join us for lunch if you have taken part in either or both of our sessions. Family members, friends and helpers are also invited.

Teapots and Clay pots, 2pm-4pm. Maximum 10 people – please book in advance

In this fun, hands-on session led by artist Jess Midgley, you can have a go at modelling and pattern making with clay. A family member, friend or helper is very welcome to attend with you.

To enquire or book a place please email Jennifer.Dudley@museumwales.ac.uk