Rydyn ni'n barod ar gyfer tymor wyna arall yn Sain Ffagan ac rydyn ni'n gwybod eich bod chi'n edrych ymlaen at y #sgrinwyna.  Felly, rydyn ni wedi casglu atebion i rai o'r cwestiynau mwyaf cyffredin a gododd dros y flynyddoedd. Cofiwch y canlynol pan fydd pethau'n poethi yn y sied wyna: 

Pam fod y defaid yn penio’u gilydd? 

Mae’r defaid mewn hwyliau drwg, yn hormonaidd ac yn diriogaethol wrth baratoi i roi genedigaeth. Dim ond dannedd gwaelod sydd gan ddefaid, gyda pad caled ar eu gên uchaf – perffaith i falu porfa ond da i ddim i gnoi. Dydyn nhw ddim yn dda am gicio chwaith gyda’i coesau tenau. Mae peniad cryf yn berffaith i greu lle i’w hunain! 

Pam fod gan rai o’r defaid strapiau glas arnyn nhw?  

Fel pob anifail beichiog gall defaid weithiau ddioddef o gwymp y groth (edrychwch i ffwrdd nawr os ydych chi’n tueddu i simsanu). Fel arfer, caiff ei achosi gan ŵyn mawr. Mae’r harnais yn helpu dal popeth yn ei le tan y bydd y famog yn barod i wyna. Mae’r rhan fwyaf o ddefaid wedyn yn gallu wyna yn ôl yr arfer heb waredu’r groth hefyd. 

Mae rhai o’r defaid yn gloff neu’n cerdded ar eu pengliniau – fyddwch chi ddim yn gwneud dim? 

Bydd y defaid yn cael torri eu gwinedd yn gyson, ond dyw hi ddim yn syniad da gwneud hyn pan fyddan nhw ar fin rhoi genedigaeth. Mae’n rhaid eu heistedd ar eu tinau (fel wrth gneifio) all wasgu ar eu hysgyfaint a’u hatal rhag anadlu. Felly erbyn amser wyna byddan nhw’n drwm iawn, a rhai gyda’u traed yn brifo. Ar ôl rhai diwrnodau i orffwys byddwn ni’n torri eu gwinedd fel rhan o’n pecyn gofal i famau newydd.  

Mae rhai defaid yn dioddef poen nerfau yn eu coesau oherwydd pwysau’r ŵyn tu fewn iddyn nhw. Gall hyn eu gwneud yn gloff, ond bydd fel arfer yn gwella ar ôl rhoi genedigaeth. Os yw dafad yn bwyta ac yfed yn iawn mae’n well ei gadael gyda’r praidd – dim ond mewn argyfwng meddygol fyddwn ni’n gwahanu’r defaid. 

Oes unrhyw un yn gofalu am y defaid? 

Mae tîm bychan a diwyd yn gofalu am y sgrinwyna. Pan fydd pethau'n prysuro bydd staff profiadol wrth law ddydd a nos. 

Yw'r defaid mewn poen?  

Ydyn - mae nhw'n rhoi genedigaeth, a gall esgor fod yn broses hir a phoenus!  

Rydw i wedi bod yn gwylio dafad mewn trafferthion - pam nad oes neb yn mynd i'w helpu hi? 

Mae defaid yn anifeiliaid nerfus sydd ddim yn ymlacio o gwmpas pobl. Eu greddf yw rhedeg i ffwrdd (fel y gwelwch chi pan fydd aelodau'r tîm yn mynd i mewn). Mae rhedeg o gwmpas y sied yn rhoi straen ar y defaid ac yn arafu'r enedigaeth. Mae'r bugeiliaid yn gwylio'n dawel o bell ac yn ymyrryd cyn lleied â phosibl. Mae sied dawel, ddigynnwrf yn golygu genedigaeth gynt i bawb. 

Ond mae hi wedi bod mewn trafferthion ers oes a does neb wedi'i helpu hi! 

Yn ogystal â'r sied ar y camera, mae siediau meithrin ar gyfer y defaid a'r wyn. Bydd y tîm yn asesu anghenion y praidd i gyd ac yn blaenoriaethu'r defaid gwannaf. Bydd oen sâl sydd angen cael ei fwydo drwy diwb yn cael blaenoriaeth dros ddafad sy'n esgor. Cofiwch, efallai bod aelod staff yn gwylio gerllaw ond ddim ar y sgrin. 

Pam ydych chi'n gadael iddo barhau mor hir? 

Rhaid gadael y broses esgor tan bod ceg y groth wedi lledu digon i'r oen gael ei eni. Gall hyn bara 30 munud, neu sawl awr. Yn aml, y rhai sy'n gwneud y mwyaf o ffys yw'r defaid blwydd sy'n rhoi genedigaeth am y tro cyntaf. Y defaid yma sy'n gorfod gweithio galetaf i agor ceg y groth. Genedigaeth caesarian fyddai'r dewis olaf un, ac nid yw'r rhagolygon ar gyfer y ddafad yn dda iawn. Mae esgoriad hir yn ddewis llawer gwell bob tro - sori ferched! 

Mae dafad yn y sied yn sgrechian mewn poen... 

Mae defaid fel arfer yn hollol dawel wrth roi genedigaeth (yn wahanol i amser bwydo!). Bydd anifeiliaid gwyllt yn rhoi genedigaeth mor dawel â phosib er mwyn osgoi denu sylw ysglyfaethwyr ar foment mor fregus. Pan fydd dafad gyda'i llygaid led y pen, yn taflu ei phen yn ôl ac yn dangos ei gweflau, mae'n arwydd o gryfder y cyfangiadau. Mae hyn yn beth da ac yn golygu ei bod hi yn ymroi ac y bydd hi'n rhoi genedigaeth yn fuan. 

Rydw i newydd weld y bugail yn rhoi pigiad i'r ddafad - pigiad o beth? 

Gall pigiad calsiwm gyflymu'r broses os yw dafad wedi bod yn esgor am amser hir ond nad yw ceg y groth yn agor yn rhwydd.  

Pam fyddan nhw weithiau'n siglo'r oen gerfydd ei draed? 

Mae'n hanfodol bod yr oen yn dechrau anadlu ar ei ben ei hun yn syth wedi cael ei eni. Weithiau mae'r gwddf a'r trwyn yn llawn hylif. Weithiau bydd y bugail yn gwthio gwelltyn i drwyn yr oen i'w helpu i beswch neu disian. Os na fydd hyn yn gweithio byddan nhw weithiau'n siglo'r oen gerfydd ei goesau ôl. Mae'n olygfa ddramatig, ond dyma'r dull gorau o glirio'r hylif. Mae grym allgyrchol yn helpu'r oen i beswch yr hylif allan. 

Beth mae nhw'n ei wneud wrth roi eu dwylo y tu fewn i'r ddafad? 

Darllenwch y blog yma o 2016 am esboniad llawn o beth sy'n digwydd. 

Heddiw, mae Cymru’n genedl fodern, amlethnig, amlddiwylliannol, ac mae llawer o’n teulu, ffrindiau a chyd Gymry wedi’u gwasgaru ledled y byd. Rydyn ni wedi bod yn byw trwy amseroedd digynsail, mae ein byd yn newid. Felly wrth i Ddydd Gŵyl Ddewi agosáu, rydyn ni am weld os yw hunaniaeth Gymreig yn newid hefyd.

Rydym yn colli’ch croesawu i oriel Cymru yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru lle rydym yn archwilio hunaniaeth Gymreig ac yn gofyn ichi rannu eich syniadau amdani, felly hoffem glywed gennych yn fawr iawn. Gofynwn i chi rhoi UN GAIR i ni – dim ond UN GAIR i ddisgrifio Cymru neu Gymreictod ar hyn o bryd. Gallai fod yn beth, yn emosiwn, yn lliw, beth bynnag ydyw i chi, nawr.

Un Gair am Gymru

Mae gennym ddiddordeb mewn clywed gan bawb ac unrhyw un sy’n byw yng Nghymru, neu unrhyw un sy’n uniaethu fel Cymry – o ba bynnag gefndir ethnig neu ddiwylliannol, waeth ble rydych chi’n byw yn y byd ar hyn o bryd.

Byddwn yn casglu’ch holl eiriau gyda’i gilydd ac yn gwneud rhywbeth hardd gyda nhw i’w rannu gyda chi ychydig cyn Dydd Gŵyl Ddewi.

Mae croeso i chi drydar eich gair neu greu Instagram i’w rannu, ond cofiwch ychwanegu’r hashnod #gairamgymru i’ch post fel y gallwn ddod o hyd iddo a’i gynnwys yn ein hymatebion. Fel arall, e-bostiwch eich gair atom gan ddefnyddio:

A chofiwch rannu hyn gyda ffrindiau a theulu ledled Cymru ac ar draws y byd.

To celebrate LGBT History Month this year I asked Vish to write a blog post about Glitter Cymru and why they founded it. Throughout 2019 I worked with members of Glitter Cymru to collect their banner, along with other objects and oral histories from its members. These all now form part of the LGBTQ+ collection at St Fagans National Museum of History.

In this blog post we have also included images from the collection, along with a video made by Vish to introduce Glitter Cymru’s Virtual Pride held in August 2020. This video has been donated to St Fagans and is preserved in the audio-visual archive.

Mark Etheridge
Curator: LGBTQ+ history
St Fagans National Museum of History

My name is Vish. I identify as Indian, Welsh and queer and I’m the founder and chair of Glitter Cymru. Glitter Cymru was set up in July 2016 as a meet-up and support group for ethnic minority people who are LGBT+ (Lesbian, Gay, Bi and Trans) based in South Wales. Prior to March 2020, we used to meet on a monthly basis face to face, but due to COVID, we moved our meet-ups to a weekly basis on Zoom. We adapted to this challenging / isolating time and found great comfort in each other’s company.

Glitter Cymru came about after hearing the frustrations of my ethnic minority LGBT+ peers, as well as my own frustrations, of not feeling welcomed, understood or represented by the wider LGBT+ community and in society in general. So Glitter was born to be the possible antidote to the issue of invisibility that we continue to feel, particularly in smaller cities like Cardiff and Newport. We come together at our meet-ups to shine, sparkle and feel visible – hence our group’s name is wonderfully apt.

The truth is many of our group attendees and myself included, have experienced a great deal of exclusion and othering. For example, be it racism from the predominately white wider LGBT+ community to homophopia, biphopia and transphopia from people of our own ethnicities.

Don’t just take my word for it, recent research from Stonewall, a leading LGBT+ equality charity, found 51% of ethnic minority LGBT+ people had faced discrimination or poor treatment from the wider LGBT+ community. This issue was found to be greater for Black LGBT+ people where the figure rises to 61%.

Upsettingly, this stat highlights that many ethnic minority LGBT+ people feel they can’t be their authentic selves in British society. In a society where our identities are ignored and debated, we need spaces like Glitter Cymru to feel validated and in turn gain empowerment to face the wider world that can be bigoted.

Apart from our meet-ups, Glitter Cymru aims to raise awareness of ethnic minority LGBT+ identities and issues through campaigns and events. We’d put together a milestone event on 10 August 2019, Wales’ first BAME (Black Asian & Minority Ethnic) Pride in Cardiff where we celebrated our community.

We’ve donated our banner from this event and which we also marched with at Pride Cymru’s parade (on 24 August 2019) to St Fagans National Museum of History.  We’re deeply honoured that our handmade banner will be preserved at the museum and that it will continue to represent a moment in time where ethnic minority LGBT+ people in Wales came forward to be celebrated and acknowledged or in other words shine and sparkle as Glitter is supposed to.

© Glitter Cymru / Amgueddfa Cymru – National Museum Wales

Blwyddyn Newydd Dda Cyfeillion y Gwanwyn!  Mae Chwefror arnom ni’n barod sy’n golygu bydd gwanwyn yma cyn i ni wybod.  Efallai bod rhai ohonoch wedi sylwi bod eich bylbiau yn egino – os felly rydych chi’n bell ar eich ffordd i flodau hardd.  Peidiwch â phoeni os na welwch egin eto, gall rhai bylbiau gymryd ychydig yn hirach cyn eu bo nhw’n barod i egino, yn enwedig os yw’r tywydd yn oer.

Rydyn ni gyd yn gwybod bydd y gwanwyn yma ychydig yn wahanol i flynyddoedd eraill.  Rwy’n siŵr bydd nifer ohonoch chi’n colli eich dosbarth a’ch iard os ydych yn dysgu oddi adref.  Efallai bod ambell un ohonoch yn poeni am eich Bylbiau Bychan yn ôl yn yr ysgol heb unrhyw un i edrych ar eu hol – peidiwch â phoeni, bydd eich bylbiau yn ddiogel ac yn sownd, yn enwedig os ydynt wedi eu plannu tu allan.

Er nad ydyn ni gyd yn yr ysgol ar hyn o bryd mae Athro’r Ardd dal angen eich help i gasglu data’r tywydd a bois bach mae cryn dipyn o ddata i’w casglu!  Mae’n holl bwysig ein bod ni’n cadw cofnod o’r glawiad a’r tymheredd wrth i’n bylbiau tyfu gan fydd hyn yn helpu ni deall a dehongli ein canlyniadau’n well yn y gwanwyn.  Rydw i wedi meddwl am ambell ffordd y gallwch chi gadw eich Baby Bulbs yn hapus a helpu Professor Plant parhau i gasglu data’r tywydd a blodeuo.  Byddaf wrth fy modd os allwch fy helpu trwy wneud un o’r canlynol os yn bosib:

Syniadau Athro's Ardd ar gyfer parhau i gasglu data oddi adref:

• Gall Bulb Buddies/rhieni gasglu’r potiau yn ddiogel a monitro eu tyfiant oddi adref?
• Gall Bulb Buddy sy’n byw yn agos at yr ysgol casglu’r offer monitro tywydd a chymryd cyfnodau oddi adref?
• A fydd athro sy’n dal i fynychu’r ysgol fod yn hapus i gasglu data tywydd a blodeuo gydag unrhyw Bulb Buddies sydd hefyd dal i fynychu ysgol?  Gall y data gael ei lanlwytho i’r wefan neu ei gasglu i’r dosbarth gwreiddiol ei lanlwytho unwaith i bawb ddychwelyd.
• Oes unrhywun arall sydd â mynediad i’r ysgol byddai’n fodlon cadw llygad ar y planhigion?

Beth arall gall Bulb Buddies eu gwneud oddi adref?

• Mae’n holl bwysig casglu data tywydd am ein bylbiau – efalli gallwch gadw dyddiadur tywydd ar gyfer Athro’r Ardd
• Bydd gan wefan gwylio tywydd swyddfa’r MET data tymheredd a glawiad dyddiol ar gyfer eich ardal, efallai gallwch gofnodi'r rhain yn ddyddiol?
• Dylai Bulb Buddies a rhieni sy’n dysgu oddi adref cadw llygad ar wefan Bylbiau’r Gwanwyn am adnoddau dysgu a gweithgareddau i geisio yn y tŷBeth am rannu eich gwaith caled ar Drydar?  Fy nolen yw @Professor_Plant

Diolch o galon unwaith eto am eich help Cyfeillion, rydych chi gyd yn gwneud gwaith arbennig gyda’r ymchwiliad yma a gallaf byth gwneud hwn heboch chi gyd! Hoffwn hefyd dweud diolch i’r athrawon a’r rhieni yn ogystal – rydyn ni gyd yn ddiolchgar iawn am eich cymorth wrth oresgyn trafferthion y tymor.

Garddio hapus i chi gyd!

Athro’r Ardd.

Mae’r byd wedi gweld newid mawr yn y flwyddyn ddiwethaf, ac mae’r bygythiad i’r blaned a achosir gan newid hinsawdd yn cynyddu. Mae’r argyfwng hinsawdd yn effeithio ar bawb, boed hen neu ifanc, ond gallwn wneud penderfyniadau fel unigolion a fel cymdeithas i frwydro’n erbyn newid hinsawdd cyn ei bod hi’n rhy hwyr.

Ddiwedd Ionawr, lansiwyd gŵyl ddigidol newydd Olion – cyfres o sgyrsiau a digwyddiadau am newid hinsawdd a chynaliadwyedd. Fel rhan o’r ŵyl, rhoddwyd galwad agored i artistiaid ifanc Cymru i gyfrannu at arddangosfa rithwir gyda gwaith ar thema protest, cynaliadwyedd neu newid hinsawdd. Mae’r arddangosfa hon bellach ar gael i’w gweld arlein yma: artsteps | Arddangosfa Rithwir Olion - Footprints Virtual Exhibition

Cliciwch ar y gweithiau i ddysgu mwy am yr artistiaid a beth â’u hysbrydolodd, yna ewch i http://doo.vote/footprintsexhibition i bleidleisio am eich ffefryn. Chwefror 28 yw’r dyddiad cau a bydd gwobr i’r artist â’r mwyaf o bleidleisiau.

Mae holl sgyrsiau byw yr wŷl bellach ar gael ar sianel Youtube Amgueddfa Cymru. Dyma beth sydd ar gael:

Cartrefi Cynaliadwy Ddoe Heddiw ac Yfory – 20 mlynedd ers agor ‘Y Tŷ Ar Gyfer y Dyfodol’

Yn 2001, agorwyd y ‘Tŷ ar Gyfer y Dyfodol’ yn Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan. Roedd yr adeilad arloesol yma’n ffrwyth llafur cydweithio rhwng yr amgueddfa a phenseiri Jestico + Whiles i adeiladu cartref cynaliadwy oedd yn darogan safon tai yng Nghymru erbyn 2050. Mae ugain mlynedd bellach wedi pasio, felly ymunwch a’n panel am drafodaeth ynglyn a pherthnasedd y ‘Tŷ ar Gyfer y Dyfodol’ erbyn heddiw, sut yr ysbrydolwyd y cywaith gan adeiladau hanesyddol Sain Ffagan, a datblygiadau cyffrous ym maes cartrefi ac ynni cynaliadwy at y dyfodol.

Panel

Talulah Thomas (Cadeirydd) – Cynhyrchydd Amgueddfa Cymru

Dafydd Wiliam – Prif Guradur Adeiladau Hanesyddol

Elinor Gray-Williams – Pensaer, PEGWArchitects

Grant Peisley – DEG Cymru

Meilyr Tomos – Y Dref Werdd

Mae’r sgwrs hon drwy gyfrwng y Gymraeg, ac mae fersiwn gyda’r cyfieithu ar y pryd hefyd ar gael.

Cymraeg: Olion-Footprints 2021: Cartrefi Cynaliadwy Ddoe, Heddiw ac Yfory CYMRAEG - YouTube

Cyfieithu ar y pryd: Olion-Footprints 2021: Sustainable Homes Past Present and Future WITH ENGLISH TRANSLATION - YouTube

Ffarwelio â Ffasiwn Brys

Dim ond y diwydiant olew sy’n creu mwy o lygredd yn y byd na’r diwydiant ffasiwn, ac mae cynhyrchu ffasiwn yn gyfrifol am 20% o holl lygredd dŵr diwydiannol pob blwyddyn. Yn y DU, rydym yn prynu mwy o ddillad pob blwyddyn na unrhyw wlad arall yn Ewrop, ac mae tua 300,000 tunnell o hen ddillad yn cael eu llosgi neu eu rhoi mewn tomenni sbwriel pob blwyddyn. Mae’n amlwg fod gennym ni broblem gyda ffasiwn brys, ond sut allwn ni symud ymlaen?

Bu’n panel yn trafod y prif faterion sy’n ymwneud a ffasiwn brys, y camau y gallwn eu cymryd fel unigolion, a hefyd sut i sicrhau fod cwmnïau mawr yn gweithredu. Beth ydy ‘greenwashing’? Beth mae cwmnïau ffasiwn yng Nghymru yn ei wneud i fod yn fwy cynaliadwy? Sut y gallwn dorri’r cylch o brynu’n newydd trwy’r amser a gwneud y mwyaf o’r dillad sydd gennym yn barod? Gwyliwch y drafodaeth i ddysgu mwy!

Panel

Izzy Mcleod (Cadeirydd) – Cynhyrchydd Amgueddfa Cymru, blog themuccycloud.com

Imogen Ferda-Riley – perchennog cwmni dillad cynaliadwy Clecs Cymru

Elen Mai – blog cynaliadwyedd welshwanderer.com

Ophelia Dos Santos – dylunydd tecstiliau

Mae’r sgwrs hon drwy gyfrwng y Saesneg: Olion-Footprints 2021: Ffarwelio â Ffasiwn Brys Farewell to Fast Fashion - YouTube

Caru Bwyd Casau Gwastraff: Symud at Ddyfodol Bwyd Cynaliadwy

Mae cartrefi’r DU yn gwastraffu 4.5 miliwn tunnell o fwyd bwytadwy pob blwyddyn, ac os petai gwastraff bwyd y byd yn wlad, hi fyddai’r allyrrydd trydydd mwyaf o nwyon tŷ gwydr ar ôl China a’r Unol Daleithiau. Mae nifer o brosiectau a mentrau’n cydweithio i greu dyfodol bwyd cynaliadwy, ac mae lleihau gwastraff bwyd yn gam gyntaf bwysig yn y broses.

Bu ein panel yn trafod pam fod lleihau gwastraff bwyd yn bwysig a beth allwn ni wneud am hyn, pwysigrwydd bwyta a choginio’n dymhorol a’r economi fwyd leol, a materion ehangach am gynaliadwyedd bwyd ar draws a thu hwnt i Gymru. Gwyliwch i ddysgu mwy ac am gamau ymarferol o bethau bach all bawb wneud i helpu!

Panel

Pearl Costello (cadeirydd) – ymgynghorydd cynaliadwyedd

Margaret Ogunbanwo – sefydlydd cwmni bwyd Maggie’s African Twist, awdur

Dan Hunt – perchennog siop gynaliadwy Siop y Glorian

Becca Clark – Green Squirrel

Mae’r sgwrs hon drwy gyfrwng y Saesneg ac ar gael yma: Olion-Footprints 2021: Caru Bwyd Casau Gwastraff Love Food Hate Waste - YouTube