The current Covid situation has brought us closer as a family and we have spoken to neighbours we didn’t know before… We have communicated by Zoom with our children. Our son is a doctor and has been involved in ITU in a main London hospital. He was pleased to contribute on the front line but equally pleased to leave it when things settled down.
The lockdown was a rollercoaster. I am now used to the new normal although miss my children dreadfully from the point of view of actually being able to see them. I am calmer than I was at the beginning of the pandemic but still very much aware of my own anxiety about keeping a social distance with people.
One of the ways I dealt with my anxiety was to walk the streets of Cardiff taking photographs of people’s window displays - the colourful rainbows and the messages of support to NHS workers. That activity, playing quizzes online with the family, my dad’s 90th in the garden at a social distance and clapping and chatting to neighbours on a Thursday night will stay in my mind forever.
Everyone has learned that in the end, a simple life is best. I have certainly learned to appreciate my local community more - the corner shop and veg and fruit barrow, the market - who all went out of their way to help with providing food. It made me think how lucky I am to have a garden and green space outside my door. Everyone I have spoken to have appreciated how much more difficult it must have been and still is for those who live in high-rise flats/have mental health issues and those who are on the NHS waiting lists. It makes you appreciate what you have rather than what you don’t and how maintaining good health is a priority.
Byddwn yn dathlu ailagor Amgueddfa Genedlaethol y Glannau ar ôl mwy na phedwar mis mewn barddoniaeth, gyda dwy gerdd newydd am fywyd yn ystod y cyfnod clo. Yr wythnos hon, rydym yn lansio ymgyrch i'ch cael chi i gyfrannu geiriau ac ymadroddion ar gyfer yr hyn a fydd yn etifeddiaeth farddonol o’r amseroedd digynsail hyn i'r ddinas.
Edrychwn ymlaen at ddatgloi ei drysau a'ch croesawu chi yn ol i'r amgueddfa ar yr 28ain o Awst, er ar sail mynediad gyda thocyn (am ddim) wedi ei archebu oflaen llaw, er mwyn rheoli niferoedd a chynnal mesurau pellter cymdeithasol.
Mae 2020 yn ben-blwydd yr Amgueddfa yn 15 oed. Agorodd y drysau yn gyntaf ym mis Hydref 2005, i eiriau cerdd gan Fardd Cenedlaethol Cymru ar y pryd, Gwyneth Lewis. Felly, ar gyfer datgloi'r drysau ym mis Awst, ein bwriad yw plethu geiriau, rhythmau a rhigymau unwaith eto, y tro hwn gyda'ch cymorth chi!
Bydd Datgloi ~ Unlock yn ddathliad barddonol o ddatgloi'r drysau ac ailagor Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe ar ôl cyfnod cloi Covid. Hoffwn glywed wrthoch am ddau beth, mewn 280 llythyren, sef hyd neges drydar:
Disgrifiwch eich profiad o'r cyfnod cloi (ATEB MEWN 280 nod neu lai)
Pam ydych chi'n edrych ymlaen at ailagor Amgueddfa Genedlaethol y Glannau? (ATEB MEWN 280 nod neu lai)
Trwy'r prosiect yma, ein gobaith yw casglu blas o brofiad y ddinas ac ardaloedd cyfagos o’r cyfnod cloi, a deall beth fydd ailagor yr amgueddfa yn ei olygu i'r gymuned. Yna bydd y beirdd a gomisiynwyd, Aneirin Karadog a Natalie Ann Holborow yn cymryd eich geiriau a'u crefftio'n ddwy gerdd, un yn Gymraeg, a'r llall yn Saesneg.
Wrth siarad am y prosiect, dywedodd Pennaeth Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, Steph Mastoris: “Dros yr wythnosau nesaf, byddwn yn ymgysylltu â'n cynulleidfaoedd a'n dilynwyr lleol trwy gyfryngau cymdeithasol ac yn gofyn iddynt rannu ymadrodd neu ddau am y cyfnod cloi a'r hyn y maent yn edrych ymlaen fwyaf at ei weld / ei wneud pan fydd ein hamgueddfa'n ailagor. Yna bydd ein beirdd yn defnyddio'r geiriau a'r ymadroddion hyn fel sail ac ysbrydoliaeth i'w cerddi, fel eu bod yn adlewyrchu profiadau ein cymuned yn ystod y cyfnod digynsail hwn, ac yn dathlu datgloi ein hamgueddfa, sydd dros y 15 mlynedd diwethaf wedi canfod ei lle wrth galon cymuned y ddinas. ”
Mae gan y beirdd a gomisiynwyd ar gyfer y prosiect hwn gysylltiadau cryf ag ardal Abertawe.
Aneirin Karadog a fydd yn barddoni yn y Gymraeg ar gyfer Datgloi ~ Unlock
Bardd, darlledwr, perfformiwr ac ieithydd yw Aneirin Karadog. Cafodd ei fagu yn Llanrwst cyn symud i Bontardawe yn yr 1980au.
Graddiodd o Goleg Newydd, Prifysgol Rhydychen, gyda gradd mewn Ffrangeg a Sbaeneg. Llydawes yw ei fam a Cymro yw ei dad; mae'n gallu siarad Cymraeg, Saesneg, Llydaweg, Ffrangeg a Sbaeneg yn rhugl. Mae Aneirin yn wyneb cyfarwydd ar S4C, ac yn Brifardd. Mae'n cyfansoddi barddoniaeth ar ystod o fetrau o rap syncopatig i gynghanedd, ac mae ei waith wedi'i gyhoeddi'n eang.
Natalie Ann Holborow a fydd yn ysgrifennu'r gerdd Gymraeg ar gyfer Datgloi~Unlock
Mae Natalie Ann Holborow yn falch o fod o’r un dref enedigol a Dylan Thomas.
Mae’n awdur sydd wedi ennill sawl gwobr. Rhestrwyd ei chasgliad cyntaf, 'And Suddenly You Find Yourself' (Parthian, 2017) fel un o 'Oreuon 2017' Adolygiad Celfyddydau Cymru ac fe'i lansiwyd yng Ngŵyl Lenyddol Ryngwladol Kolkata. Mae hi wedi cyrraedd rownd derfynol gwobr Gair Llefaru Rhyngwladol Cursed Murphy a bydd ei hail gasgliad, 'Small', yn cael ei gyhoeddi gan Parthian yn 2020.
Rydym yn ddiolchgar i Lenyddiaeth Cymru am eu cymorth i sefydlu'r prosiect hwn. Dadorchuddir y cerddi yn agoriad Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, ar 28 Awst.
Ar hyn o bryd mae Amgueddfa Genedlaethol Cymru yn casglu myfyrdodau ac atgofion am Covid 2020. Darganfyddwch fwy am ein prosiect Casglu Covid: Cymru 2020 yma: www.amgueddfa.cymru/casglu-covid/
Rydym wedi cael ceisiadau gwych o bob rhan o Gymru a thu hwnt! Mae'r safon yn wirioneddol anhygoel! Mae ymweld â'r amgueddfeydd rhithwir hyn wedi bod yn llawer o hwyl ac yn anrhydedd anhygoel! Diolch yn fawr i bawb a gymeroddran yng Nghystadleuaeth Minecraft Eich Amgueddfa!
Gobeithio chi wedi mwynhau cymryd rhan gymaint ag y gwnaethom ni fwynhau ymweld ach Amgueddfa!
Mae'r fideo isod yn dangos cofnodion gan ein holl gyfranogwyr ac yn tynnu sylw at y ceisiadau buddugol.
Llongyfarchiadau i bawb a gymerodd ran yn yr her enfawr hon!
Mae'r gystadleuaeth hon yn taflu goleuni ar yr 'creftwyr' ifanc talentog sydd gennym yng Nghymru! Maent wedi creu'r Amgueddfeyddharddaf a'r casgliadau rhyfeddol. Roeddent hefydyn meddwl am bopeth y gallai fod ei angen ar ymwelydd o gaffis, i fannau chwarae, sioeau ac wrth gwrs cyfleusterau toiled. Penseiri digidol, curaduron a rheolwyr Amgueddfeydd ydyn nhw mewn un! Mae'r sgiliau digidol y maen nhw wedi'u defnyddio wrth greu a chyflwyno yn rhywbeth i weiddi amdano!Mae Llythrennedd Digidol fel thema drawsgwricwlaidd yng Nghymru yn talu ar ei ganfed.
Rydym yn falch iawn o gyhoeddi y bydd Casgliad y Werin yn creu casgliad o'r holl gynigion fel y gall eraill hefyd werthfawrogi'r amgueddfeydd anhygoel a grëwyd. Unwaith y bydd gennym ganiatâd cyfranogwyr, byddwn yn diweddaru'r blog hwn gyda dolenni. Casgliad digidol Cenedlaethol yw Casgliad Y Werin sy’n casglu hanes gan Bobl Cymru.
Rydym yn falch iawn o gyhoeddi bod cystadleuaeth Minecraft Eich Amgueddfa wedi cyrraedd rhestr fer ar gyfer y Family Friendly Museum Award From Home.
Yr Enillydd:
1af: Taith tu ôl i’r llenni i’r dosbarth cyfan yn eich hoff amgueddfa! (Pan fydd yr ysgolion yn ailagor). Ynghyd â dau docyn neilltuedig ar gyfer Amgueddfa Dros Nos: Deffro Gyda'r Deinos! GARTREF a thystysgrifau.
Blwyddyn 2 - Thomas Denney
Blwyddyn 3 - Carys Lee
Blwyddyn 4 - Gwilym Davies-Kabir
Blwyddyn 5 - Osian Jones
Blwyddyn 6 - Caitlin Quinn & Lucy Flint
Categori grŵp: Marc, Zach and Matthew Chatfield.
2il: Dau docyn neilltuedig ar gyfer Amgueddfa Dros Nos: Deffro Gyda'r Deinos! GARTREF a thystysgrifau.
Blwyddyn 2 - Monty Foster
Blwyddyn 3 - Nico Poulton
Blwyddyn 4 - Luca Dacre
Blwyddyn 5 - Chloe Hayes
Blwyddyn 6 - Bethan Silk
Categori grŵp - Emily Jones and Daisy Slater
3ydd: Dau docyn neilltuedig ar gyfer Amgueddfa Dros Nos: Deffro Gyda'r Deinos! GARTREF a thystysgrifau.
Blwyddyn 2 - Meilyr Frost
Blwyddyn 4 - Arwen Silk
Blwyddyn 5 - Zach Waterhouse
Blwyddyn 6 - Evie Hayden
Categori grŵp - Theo Harrison, Thomas Sommer, William Howard-Rees
Canmoliaeth uchel: Dau docyn neilltuedig ar gyfer Amgueddfa Dros Nos: Deffro Gyda'r Deinos! GARTREF a thystysgrifau.
Blwyddyn 2 - Mali Smith
Blwyddyn 4 - Oliver Jarman
Blwyddyn 5 - Ffion Ball
Blwyddyn 5 - Zac Davis
Blwyddyn 6 - Scarlett Foster
Blwyddyn 7 - Wren Ashcroft
Categori grŵp- Bella Hepburn and Phoebe Wilson
Categori grŵp - Gwen Fishpool, Ethan Coombs and Sofia Mahapatra
I'w dyfarnu tystysgrifau Minecraft Eich Amgueddfa am gwblhau'r her!
Rita Jones
Thomas Silk
Elliott Thompson
Entry 1 (Gelli Primary)
Entry 2 (Gelli Primary)
Entry 3 (Gelli Primary)
Entry 4 (Gelli Primary)
Alis Jones
Andrew Poulton
Cari Hicks
Elyan Garnault
Ethan Beddow
Evan Hicks
Greta Wyn Jones
Joshua Akehurst
Jude Clarke
Matilda Turner
Ronan Peake
Tomos Dacey
Zac Jonathan
Cally Sinclair
Chris Jones
David Hughes
Durocksha Eshanzadeh
Eifion Humphreys
Emilia Slater
Emily Akehurst
Freya Powell
Harriet Heskins
Henry Lansom
Holly Wyatt
Ioan Davies
Isaac Smith
Jessica Thomas
Kayden Matthews
Lewis Hopkins
Macy Jo Tolley
Maisie Boyce
Mia Livingstone
Noah Pearsall
Oliver Reeves
Peyton Creed
Phoebe Skinner-Quinn
Rufus Huckfield
Sam Cowell
Sam Rees
Sophie Vickers
Sumaiyah Ahmed
Tomos Pritchard
Will Heskins
Zoe Murfin
Abhay Prabhakar
Alexander Newman
Angharad Thomas
Floyd Thomas
Gwydion Frost
Morgan Trehearne
Rhys Tinsley
Ziggy Dyboski-Bryant
Ben Fox-Morgan
Emilia Johns
Trixx Flixx
Dylan, Rhiannon, William Bringhurst Dylan, Rhiannon & William
Ellouise Grace James Matthews
Pippa and Monty Walker
Daniel Brenan & Micah Bartlett
Chloe and Grace Chamberlain
Y cystadleuaeth:
Cystadleuaeth i blant 6-11 oed
Y her: Defnyddiwch eich dychymyg i adeiladu amgueddfa ddelfrydol yn Minecraft. Adeiladwch adeilad mawreddog a’i lenwi gyda’ch hoff
wrthrychau. Gallwch chi ddewis unrhyw wrthrych o’n saith amgueddfa – deinosor, ceiniog Rufeinig neu dŷ o Sain Ffagan!
Gwobrau: Cyfle i ennill taith tu ôl i’r llenni i’r dosbarth cyfan yn eich hoff amgueddfa! (Pan fydd yr ysgolion yn ailagor)
Angham Abdullah, Refugee Wales project researcher, 23 Gorffennaf 2020
When I first read about this project, “Refugee Wales: The Afterlife of Violence,” I immediately identified with the idea of the afterlife of violence. This idea is closely related to my personal experience as an Iraqi survivor of wars, an asylum seeker and a former academic in my home country, struggling at some stage, to set my foot in the British academia. Moreover, my PhD research “Contemporary Iraqi Women’s Fiction of War” and my publications focus on war-related trauma and on how memory and identity function to shape and define the lives of survivors.
In my PhD research, I analyzed narratives of the three decades of wars, sanctions and occupation in Iraq and I examined how survivors of traumatic events undergo a “crisis of survival” which transform them into victims to their survival. The crisis of the characters in the narratives takes different forms: sorrow, guilt, uncertainty, fear, and loneliness. However, the characters are determined to live and can put up with the hardships they are facing by means of the strategies of coping: denial, escape, daydreams and through the act of narration.
Not only fictional characters could survive the woes of war, but also the writers of the texts and myself. In my PhD research, I added my personal memories of war to the experiences of the characters and the writers to generate one story of dealing with loss of a country and of loved ones and of putting up with the sorrow of an unfinished political disarray. My recollections of war work as a personal testimony to a historical fact and locate me as a historian and in my thesis also as an author who narrates the history of the political conflict in Iraq.
Unfortunately, this conflict was enlarged to engulf Syria, a very close country to Iraq and with which Iraqis share similar culture, traditions, and values. And above all we share Arabic language which enabled me to work as a volunteering interpreter with the Syrian refugees in the UK since 2012.
In my role as an Associate Researcher in the “Refugee Wales Project,” I am responsible for meeting with Syrian refugees in Wales and of conducting interviews with them. The data collected from the recorded interviews will be translated, analyzed and be part of a book later. Thus, I am offered a great opportunity to add my initial PhD research findings and my personal story of displacement, of longing and of belonging to the stories of refugees who are striving to build a new life in Wales. Together we will produce another narrative of survival and a historical record to generations of Syrians who would be longing to hear testimonies from the witnesses who are seeking to integrate while enduring an unresolved misery back home.
Mae’n anodd gen i gredu fod 21 mlynedd wedi hedfan heibio ers agor Fron Haul yn Amgueddfa Lechi Cymru. Dyma oedd fy mhrosiect cyntaf yn yr Amgueddfa, ac fel un sy’n hanu o’r ardal, mae gen i atgofion melys iawn o’r cyfnod. Dyma ddarn nes i ysgrifennu ar y pryd er mwyn rhoi ychydig o gyd-destun i’r rhes.
Pam Fron Haul?
Yn wreiddiol wedi eu lleoli ar fin ffordd yn Nhanygrisiau, yng nghysgod y graig; dewiswyd y rhes gan eu bod yn nodweddiadol o’r tai teras a welir ar hyd a lled ardaloedd y chwareli.
O ran ail-godi a dehongli’r tai hyn, penderfynwyd dilyn esiampl lwyddiannus a phoblogaidd rhes Rhyd-y-car. Ond yn hytrach na chyfyngu’r stori i Danygrisiau’n unig, mae’r tai yn darlunio gwahanol gyfnodau hanesyddol yn ogystal â’r amrywiol ardaloedd chwarelyddol.
‘Oes Aur’
Ceir y cofnod cyntaf o’r tai yng Nghyfrifiad 1861. Erbyn hyn roedd y diwydiant llechi ar ei ffordd i fod yn un o’r diwydiannau pwysicaf yng Nghymru a’r prif gyflogwr yng Ngwynedd. Wrth i’r galw am lechi gynyddu, symudodd llawer o ddynion o ardaloedd amaethyddol cyfagos i weithio yn y chwareli. Mewn amryw o achosion byddai’r chwarelwyr yn aros yr wythnos mewn barics gerllaw'r chwarel ac yn teithio nôl i’w cartrefi i fwrw’r Sul. Ond yn sgil adeiladu tai gerllaw'r chwareli, symudodd amryw o’r teuluoedd er mwyn ymuno â’r penteulu, gan ffurfio cymunedau newydd ac unigryw. Fel y gellir disgwyl, chwarelwyr oedd trigolion cyntaf Fron Haul, yn hanu o blwyfi tu hwnt i Ffestiniog.
Fodd bynnag, nid oedd digon o dai i gartrefu pawb, ac yn aml iawn cydrannai dau deulu’r un tŷ, neu cafwyd perthynas neu gyfaill yn lojio â’r teulu. Tystia Cyfrifiad 1871 fod saith o bobl yn trigo yn un o dai Fron Haul. Yn ogystal â’r fam a’r tad, cafwyd merch 13 mlwydd oed, dau fab, chwech ac un mlwydd oed, morwyn 27 mlwydd oed a lojwr 29 mlwydd oed. O ystyried mai un ystafell wely oedd yn y tŷ yn wreiddiol, anodd yw amgyffred maint y gorboblogi. Yn ogystal â’r gorlenwi, roedd lleithder yn broblem, y dŵr yn amhur a’r system garthffosiaeth yn gyntefig. Does ryfedd fod afiechydon megis typhoid a’r diciâu yn fwrn ar y gymdeithas.
Y ‘Streic Fawr’
Er i’r chwarelwr dderbyn cyflog eithaf da am flynyddoedd lawer, doedd dim i’w hamddiffyn rhag colli eu swyddi neu dderbyn cwtogiadau cyflog mewn cyfnod o ddirwasgiad. Cafwyd streiciau a chloi allan yn y chwareli o dro i dro, yr amlycaf wrth reswm oedd ‘Streic Fawr’ y Penrhyn. Dyma’r anghydfod mwyaf hynod a hir hoedl yn hanes diwydiannol Prydain - y ‘Streic Fawr’ fel y’i gelwir yn aml, ac a fu ymestyn o Dachwedd 1900 hyd Tachwedd 1903.
Tasg anodd fu adlewyrchu’r tlodi a’r caledi wrth ddodrefnu tŷ streic, yn arbennig gan fod llygaid yr ymwelydd yn cael ei dynnu’n syth ar y dresel derw â’i llestri gleision a’r jygiau lustre; y trugareddau uwch y silff ben tân a’r lluniau ar y pared. Bydd yr ymwelydd craff yn sylwi ar y cerdyn printiedig â'r geiriau 'Nid oes Bradwr yn y tŷ hwn' yn ffenestr y tŷ. Gosodwyd y rhain yn ffenestri'r streicwyr gan rannu'r gymuned yn ddwy garfan. Mae cragen glan-y-môr ar y silff ffenestr - arferai gwragedd a phlant y streicwyr weiddi a hwtian ar y ‘Bradwyr’, drwy chwythu drwy gregyn glan-y-môr. Roedd y cregyn hyn i'w clywed trwy'r ardal pan ddôi'r amser i'r 'Bradwyr' ddychwel yn ôl o'r chwarel. Yn ystafell wely’r rhieni gwelir fod tad y tŷ’n hel ei baciau a cheisio ei lwc yn Y Tymbl, sir Gaerfyrddin. Amcangyfrif fod rhwng 1,400 a 1,600 o chwarelwyr Dyffryn Ogwen wedi ymfudo i lofeydd de Cymru yn ystod y Streic Fawr er mwyn cynnal eu teuluoedd.
Diwedd Cyfnod
Methodd y Streic yn ei hamcan, ac fe ddadfeiliodd y diwydiant yn fuan wedi hyn. Bu cau chwarel mor ddylanwadol â’r Penrhyn am dair blynedd lwgu’r farchnad o’u cyflenwad llechi, a bu’r masnachwyr droi eu golygon tuag at farchnadoedd tramor am eu deunydd toi. Dechreuodd y chwareli gau o un i un ar droad y ganrif, a daeth y broses i’w lawn dwf rhwng 1969 a 1971 pan orffennwyd gweithio chwareli Dinorwig, Dorothea ac Oakeley, tair o’r cewri cynt.
Mewn llai na chanrif felly, bu’r diwydiant llechi ddatblygu, llwyddo, yna edwino ac mae Fron Haul wedi cael eu dodrefnu i adlewyrchu’r newid hyn.
Aneirin Karadog a fydd yn barddoni yn y Gymraeg ar gyfer Datgloi ~ Unlock
Natalie Ann Holborow a fydd yn ysgrifennu'r gerdd Gymraeg ar gyfer Datgloi~Unlock
Mae Rhif 3 Fron Haul yn adlewyrchu Tanygrisiau ym 1861 – ‘Oes Aur’ y diwydiant llechi a chyfnod y mewnlifiad i’r ardaloedd chwarelyddol.
Mae Rhif 2 yn ail-greu Bethesda ym 1901, amser Streic Fawr y Penrhyn, streic a gafodd effaith drychinebus ar gymuned Bethesdayn ogystal â’r diwydiant llechi.
Mae’r Rhif 1 yn dehongli Llanberis ym 1969. Ym mis Gorffennaf 1969, arwisgwyd y Tywysog Siarl yn Dywysog Cymru ar lwyfan o lechfaen Dinorwig yng Nghastell Caernarfon. Fis yn ddiweddarach, caewyd Chwarel Dinorwig.
Rydym ni'n paratoi i ddatgloi ein drysau
Aneirin Karadog a fydd yn barddoni yn y Gymraeg ar gyfer Datgloi ~ Unlock
Natalie Ann Holborow a fydd yn ysgrifennu'r gerdd Gymraeg ar gyfer Datgloi~Unlock
Mae Rhif 3 Fron Haul yn adlewyrchu Tanygrisiau ym 1861 – ‘Oes Aur’ y diwydiant llechi a chyfnod y mewnlifiad i’r ardaloedd chwarelyddol.
Mae Rhif 2 yn ail-greu Bethesda ym 1901, amser Streic Fawr y Penrhyn, streic a gafodd effaith drychinebus ar gymuned Bethesdayn ogystal â’r diwydiant llechi.
Mae’r Rhif 1 yn dehongli Llanberis ym 1969. Ym mis Gorffennaf 1969, arwisgwyd y Tywysog Siarl yn Dywysog Cymru ar lwyfan o lechfaen Dinorwig yng Nghastell Caernarfon. Fis yn ddiweddarach, caewyd Chwarel Dinorwig.
