Mae 8fed Mai 2020 yn nodi 75 mlynedd ers Diwrnod VE. Dathlodd Diwrnod Buddugoliaeth yn Ewrop ddiwedd yr Ail Ryfel Byd pan ddaeth ymladd yn erbyn yr Almaen Natsïaidd i ben yn Ewrop. Fe'i ddathlwyd ledled y byd gorllewinol, yn enwedig yn y DU a Gogledd America, gyda mwy na miliwn o bobl yn heidio i strydoedd, lawntiau pentref a chanol trefi i ddathlu ledled Prydain.
Roedd Amgueddfa Wlân Cymru wedi bwriadi cynnal Parti Te VE ar gyfer y diwrnod hwn, ond gan ein bod ni i gyd yn cadw'n ddiogel gartref, hoffai ein tîm rannu rhai o'u ryseitiau VE blasus gyda chi yn y gobaith y gallwch chi greu dathliad eich hun i nodi'r achlysur pwysig hwn.
CACEN LEMON
Cacen Lemon
8 owns margarîn neu fenyn
8 owns siwgr mân
4 wy, wedi’u curo’n ysgafn
9 owns blawd codi
1 llwy bwdin o sudd lemon
AR BEN Y GACEN
2 lwy fwrdd o siwgr mân
1 llwy fwrdd o sudd lemon
Cynheswch y popty i 180°C / 350°F / Nwy 4
Yn gyntaf mae angen iro a leinio tun 11” x 7”. Cymysgwch y margarîn neu fenyn a’r siwgr nes ei fod yn welw a hufennog, yna cymysgwch yr wyau i mewn. Ychwanegwch lwy fwrdd o’r blawd gyda’r wy i atal ceulo. Ychwanegwch y sudd lemon. Cymysgwch weddill y blawd i mewn gyda llwy bren.
Rhowch y gymysgedd yn y tun a phobi am ryw 45 munud.
Yn y cyfamser, cymysgwch sudd lemon a siwgr mân.
Tynnwch y gacen o’r popty, tyllwch hi gyda sgiwer a thywalltwch y gymysgedd lemon a siwgr dros y gacen boeth gyda llwy. Gadewch y gacen i oeri yn y tun nes mae’r gymysgedd wedi ei amsugno.
SGONS
Sgons
1 pwys blawd codi
1 llwy de o halen
4 owns menyn
2 owns siwgr mân
½ peint o laeth
wy wedi’i guro i roi sglein
AR GYFER Y LLENWAD:
jam mefus neu fafon
chwarter peint o hufen dwbl wedi’i chwipio
Cynheswch y popty i 230°C 450°F Nwy 8
Hidlwch y blawd a’r halen mewn i fowlen. Rhwbiwch y menyn nes mae’r gymysgedd yn edrych fel briwsion bara. Ychwanegwch y siwgr a’i gymysgu’n does meddal gyda’r llaeth.
Rhowch y gymysgedd ar fwrdd gydag ychydig o flawd arno, ei dylino’n sydyn ac yna ei rolio yn ¼ modfedd o drwch. Torrwch 20 cylch gyda thorrwr 2½ modfedd. Rhowch y sgons ar duniau pobi wedi’u hiro a rhowch ychydig o’r gymysgedd wy (neu laeth) ar y sgons gyda brwsh. Pobwch am ryw 8-10 munud. Gadewch iddynt oeri.
Ar ôl iddynt oeri, torrwch sgon yn ei hanner a’i gweni gyda jam a hufen wedi’i chwipio.
Ar fore Llun ym mis Ionawr 2016 cefais alwad ffôn gan adran archeoleg yr Amgueddfa yng Nghaerdydd. Roedd storm ychydig ddyddiau ynghynt wedi symud y tywod ym Mae Oxwich ar y Gŵyr. Tybiwyd bod llongddrylliad wedi'i ddarganfod ac roedd rhai hen gasgenni pren i'w gweld! Oherwydd mai Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe yw cartref ein Casgliad Morwrol, gofynnwyd imi edrych a bachu ychydig o ddelweddau cyn i'r tywod ei orchuddio eto.
Fel curadur rwy’n rhan o Adran Hanes ac Archeoleg yr Amgueddfa Genedlaethol, ac astudiais archeoleg yng Ngholeg y Drindod Caerfyrddin felly roeddwn i’n teimlo’n barod am y dasg. Nawr, cymaint ag yr wyf wrth fy modd â thipyn o antur, roedd yn fis Ionawr ac roedd gwynt oer yn chwythu o Fôr yr Iwerydd, ond roedd arolygon y tywydd ymhen dau ddiwrnod i fod llawer yn well. Fe wnes i hela am fy esgidiau glaw (a ddarganfuwyd yng nghist y car yn y pen draw) a gwifrau egnio fy nghamera. Felly bore Mercher yn gynnar, dyma fi’n cyrraedd maes parcio Bae Oxwich.
Roedd yr amser yn berffaith, ac am naw o'r gloch roedd y llanw allan cyn belled ag y byddai'n mynd y diwrnod hwnnw. Roedd gen i gyfarwyddiadau annelwig i’w dilyn ynglŷn â ble ar y traeth y daethpwyd o hyd i’r casgenni - map crai iawn a ‘X yn nodi’r fan a’r lle’ wedi’i dynnu â llaw. Nid oedd unrhyw raddfa ar y map felly dechreuais ym mhen gorllewinol y traeth a gweithio fy ffordd ar ei draws, gan igam-ogamu i edrych ar bob twmpath bach yn y tywod.
Roedd yna lawer o dwmpathau hefyd! Llawer o ddarnau o fetel, yn amlwg o longau a oedd wedi dod i’w diwedd yma. Darnau o raff ddur, rhaffau cragennog wedi eu platio a chyd-dyrnai rhydlyd. Roedd yn ddiwrnod hyfryd i chwilio’r traeth er bod gwynt brwd yn chwythu o'r gogledd bellach yn gwneud copaon y torwyr yn niwlog. Yna yn
Barel wedi ei ddadorchuddio ar y traeth
y pellter gwelais domen fwy o faint yn y tywod a gallwn wneud amlinell casgen. Roedd yn ymddangos fel chwe chasgen a darnau o gasgenni wedi torri, nid oedd yr un ohonynt yn gyfan. Casgenni pren hyfryd oeddynt, ac a gobeithiwn y gallent fod o leiaf ychydig gannoedd o flynyddoedd oed. Ysywaeth, roedd eu hagosrwydd at ddarn o banel dur o longddrylliad mwy diweddar yn awgrymu dyddiad mwy diweddar. Trwy gydol yr Ugeinfed Ganrif, yn ystod yr Ail Ryfel Byd ac ychydig wedi hynny, drylliwyd nifer o longau ar Draeth Oxwich. Ail-arnofiwyd rhai ond chwalwyd eraill a'u sgrapio. Gyda thystiolaeth mor brin roedd yn amhosib dweud llawer am y llong yma.
Roedd y casgenni yn cynnwys sylwedd caled tebyg i goncrit, a brofodd yn ddiweddarach yn galch. Yn wreiddiol, powdwr oedd hwn a osododd yn galed yn nŵr y môr. Defnyddir calch ar gyfer nifer o bethau fel gwneud sment neu forter calch; fel gwellhäwr pridd i’w ymledu ar y tir, ac ar gyfer marcio llinellau gwyn ar gaeau pêl-droed!
Barel pren yn cynnwych calch wedi ei ddadorchuddio yn ystod stormydd gaeafol ym Mae Oxwich
Cymerais ddigon o ddelweddau ac wrth lwc roeddwn wedi cofio mynd â phren mesur 30cm gyda mi i roi graddfa maint i'r casgenni. Wrth i mi edrych, sylwais fod y llanw wedi troi ac roedd yn agosáu ac y byddai’n gorchuddio’r safle yn o fuan. Roedd yn amser gadael a gwneud fy ffordd yn ôl i Amgueddfa'r Glannau.
A yw'r casgenni i'w gweld o hyd? Dydw i ddim yn gwybod. Mae grym y môr yn symud tywod o gwmpas ar ôl pob storm gan ddatgelu ac yna cuddio trysorau hanesyddol o’r fath, efallai am saith deg mlynedd arall, efallai am byth ….
In my previous blog I explained what rafting bivalve shells are and how Caribbean bivalves are ending up on British and Irish shores attached to plastics. There are numerous records of non-native bivalves on plastics in the southwest of Ireland and England but nothing has yet been reported in Wales, which is something that I’m trying to rectify. To encourage recording I’m enlisting citizen scientists – volunteers from the general public – who can help to spot and identify these rafting species in Wales. But first of all, I want to check to see if there are rafting species turning up on our shores so I began talking to groups who already go out on the shores to survey, beach clean or educate.
In December 2019 I met with a fantastic group of people at PLANED in Narbeth. PLANED have excellent coastal community links and everyone I spoke to was enthusiastic and willing to incorporate the rafting bivalves project into their usual activities of beach cleans, foraging, outdoor activities or education. They were keen to help record any rafting species that they discover and we talked about how to identify any bivalves found. Since then I have been working on an identification guide that I plan to develop with the help of these community groups.
In February 2020 I met up with 35 people at the Pembrokeshire Coast National Parks offices in Pembroke Dock. They were eager to learn more about non-native bivalves on plastics. After lunch, those daring enough braved the freezing temperatures and gales to carry out a mini beach clean at Freshwater West beach. We found a lot of large plastic items in less than half an hour which we brought back to the car park for a closer look. Even though there were a lot of pelagic goose barnacles (stalked crustaceans related to crabs and lobsters that attach to flotsam) on some items, proving that the items had been floating in the ocean for a long time, no non-native bivalves were found.
In early March two colleagues and I attended the annual Porcupine Marine Natural History Society’sconference where I presented the project and had several more offers of eyes on the ground to record and test the identification guide, which is great news. I’ve also set up a Facebook page where volunteers can post images of any suspected non-native bivalves for me to identify. I’m hoping to meet up with several more groups later in the year to ask them to look for these pesky hitchikers so we can find out if and where they are attempting a Welsh invasion!
If you would like to help record non-native bivalves on plastics on Welsh beaches then do contact me at Anna.Holmes@museumwales.ac.uk
Mae Amgueddfa Wlân Cymru yn Nrefach Felindre yn gartref i gasgliad cynhwysfawr o offer a pheiriannau sy'n ymwneud â hanes prosesu cnu gwlân yn frethyn. Mae yno hefyd gasgliad tecstilau gwastad cenedlaethol a'r casgliad gorau o flancedi gwlân Cymreig gyda lleolbwynt wedi'i dogfennu sy'n dyddio'n ôl i'r 1850au. Mae'r rhain yn amrywio o flancedi tapestri brethyn dwbl mawr sydd bellach yn gasgladwy iawn, i flancedi iwtiliti sengl, gwyn o'r Ail Ryfel Byd. Yn y blog hwn, mae Mark Lucas, Curadur Casgliad y Diwydiant Gwlân ar gyfer Amgueddfa Cymru, yn rhannu ei wybodaeth am dreftadaeth blancedi Cymreig a rhai enghreifftiau gwych o'r casgliad pwysig hwn.
Yn draddodiadol roedd blancedi Cymreig yn rhan o ddrôr waelod priodferched. Roedd pâr o flancedi Cymreig hefyd yn anrheg briodas gyffredin. Byddent yn teithio pellteroedd mawr gyda’u perchnogion yn ystod y Chwyldro Diwydiannol, wrth iddynt chwilio am waith. Felly, mae blancedi Cymru wedi ffeindio’u ffordd ledled y byd, gan ychwanegu ychydig o esthetig cartrefol i ystafell yn ystod y dydd, cynhesrwydd yn y nos a chysylltiad pwysig i adref.
Blancedi Lled Cul
Blanced Lled Cul - dau hyd cul wedi'u pwytho gyda'i gilydd.
Blancedi lled cul oedd y cynharaf, wedi'u gwehyddu ar wŷdd sengl. Fe'u gwnaed o ddau led gul wedi'u gwnïo gyda’i gilydd â llaw i ffurfio blanced fwy. Blancedi gwŷdd sengl o'r math hwn oedd yn gyffredin cyn troad yr ugeinfed ganrif pan ddatblygwyd gwŷdd dwbl a oedd yn galluogi gwehyddu lled ehangach o ffabrig. Fodd bynnag, ni throsodd llawer o'r melinau llai i’r gwŷdd dwbl, ac o ganlyniad, roedd blancedi lled cul yn parhau i gael eu cynhyrchu mewn symiau sylweddol yn ystod y 1920au, 30au a hyd yn oed yn ddiweddarach.
Blancedi Plad
Blanced Plad
Roedd patrymau plad yn boblogaidd yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fel arfer yn cynnwys lliwiau cryf yn erbyn cefndir hufen naturiol. Roedd cyflwyno llifynnau synthetig ar ddiwedd y 19eg ganrif yn caniatáu i wehyddion gymysgu mwy o edafedd lliw i'r dyluniadau, gyda rhai cyfuniadau lliw yn gynnil, eraill yn drawiadol. Parhaodd llawer o felinau llai i ddefnyddio llifynnau naturiol ymhell i'r 20fed ganrif. Gwnaed y llifynnau naturiol o fadr a cochineal ar gyfer coch, glaslys ac indigo ar gyfer glas, ac aeron a chen amrywiol ar gyfer arlliwiau eraill. Mae gan yr Amgueddfa Wlân Genedlaethol ei gardd llifyn naturiol ei hun ac mae'n cynnal cyrsiau a sgyrsiau trwy gydol y flwyddyn ar liwio naturiol.
Blancedi Tapestri
Blanced Tapsistri Cymru
Tapestri Cymru yw'r term sy'n cael ei rhoi i flancedi gwehyddu brethyn dwbl, gan gynhyrchu patrwm ar y ddwy ochr sy'n gildroadwy ac sydd erbyn hyn, yn eicon i ddiwydiant gwlân Cymru. Mae enghreifftiau o flancedi tapestri Cymru wedi goroesi o'r ddeunawfed ganrif ac mae llyfr patrwm o 1775 gan William Jones o Holt yn Sir Ddinbych, yn dangos llawer o wahanol enghreifftiau o batrymau tapestri. Blancedi wnaed gyntaf o frethyn dwbl, ond arweiniodd ei lwyddiant fel cynnyrch ar werth i dwristiaid yn y 1960au, at ei ddefnyddio i wneud dillad, matiau bwrdd, matiau diod, nodau tudalen, pyrsiau, bagiau llaw a chas sbectol. Oherwydd gwydnwch y gwehyddu brethyn dwbl, mae'r deunydd hefyd wedi'i ddefnyddio ar gyfer rygiau cildroadwy a charpedu.
Blancedi Melgell
Blanced Melgell
Mae blancedi melgell yn gymysgedd o liwiau llachar a meddal. Fel y mae'r enw'n awgrymu mae'r wyneb wedi'i wehyddu i gynhyrchu effaith waffl sgwâr dwfn gan roi ymddangosiad melgell i'r flanced. Mae'r math hwn o wehyddu yn cynhyrchu blanced sy'n gynnes ac yn ysgafn.
Gyda'r sylw presennol a rhoir i flancedi Cymreig fel eitem addurniadol yn y cartref, mae yna lawer o ddiddordeb mewn hen flancedi, eu patrymau, a’u dyluniadau. Mae blancedi hynafol wedi dod yn boblogaidd iawn gyda dylunwyr cartref ac maent i'w gweld yn helaeth mewn cylchgronau décor cartref. Fe'u defnyddir fel tafliadau a gorchuddion gwelyau mewn cartrefi modern, gyda llawer o ddylunwyr tecstilau blaenllaw yn ogystal â myfyrwyr yn ymchwilio i hen batrymau er mwyn cael ysbrydoliaeth ar gyfer eu dyluniadau newydd.
Blanced Caernarfon
Daw llawer o’r enghreifftiau gwych yng nghasgliad blancedi’r Amgueddfa o felinau ledled Cymru a roddodd y gorau i’w cynhyrchu ers talwm. Uchafbwynt yw'r casgliad o Flancedi Caernarfon. Cynhyrchwyd y rhain ar wyddiau Jacquard mewn ystod o liwiau. Dim ond ychydig o felinau a ddefnyddiodd wyddiau Jacquard, a all wneud dyluniadau a lluniau cymhleth. Mae blancedi Caernarfon yn dangos dau lun, un gyda Chastell Caernarfon gyda'r geiriau CYMRU FU a llun o Brifysgol Aberystwyth gyda'r geiriau CYMRU FYDD. Credir i'r blancedi hyn gael eu gwneud gyntaf yn y 1860au, a'u cynhyrchu diwethaf ar gyfer arwisgiad y Tywysog Siarl ym 1969. Mae rhodd ddiweddar i'r Amgueddfa yn enghraifft gynharach o'r flanced sy'n cynnwys dwy ddelwedd o gastell Caernarfon. Wedi'i wehyddu â llaw, mae'n cynnwys gwall sillafu – gyda Chaernarfon yn ffurf Saesneg yr enw: Carnarvon.
Mae gerddi Tai’r Chwarelwyr yn Amgueddfa Lechi Cymru yn rhan boblogaidd o brofiad ymwelwyr â’r safle – ond nid edrych yn hardd yw unig bwrpas y planhigion, maen nhw yno hefyd i roi ychydig o hanes y chwarelwyr a’u teuluoedd.
Mae’r ardd yn cael ei thrin gan dîm gweithgar o Gyngor Gwynedd, sy’n ymweld o’u canolfan ym Melin Glanrafon, Glynllifon. Mae’r tîm yn rhan o adran Oedolion, Iechyd a Llesiant y Cyngor, ac mae’n cynnig hyfforddiant a phrofiadau i oedolion ag anghenion dysgu. Mae’r tîm yn gofalu am yr ardd drwy gydol y flwyddyn, i sicrhau ei bod mewn cyflwr da ar gyfer yr ymwelwyr.
Dyma Cadi Iolen, Curadur Amgueddfa Lechi Cymru yn egluro mwy am hanes y bythynod a'u gerddi:
“Symudwyd Tai’r Chwarelwyr o Danygrisiau i’r Amgueddfa Lechi 21 mlynedd yn ôl. Mae pob tŷ yn adlewyrchu cyfnod gwahanol yn hanes y diwydiant llechi – o 1861 yn Nhanygrisiau tua dechrau oes aur y chwareli, i dŷ yn ystod Streic Fawr y Penrhyn ym 1901, a Llanberis ym 1969, pan gaewyd Chwarel Dinorwig am y tro olaf.
Cawsom gyngor gan y prif arddwr yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, wnaeth amlinellu beth ddylen ni ei blannu ymhob gardd i adlewyrchu amodau byw’r cyfnod. Wedi hynny, bu’r garddwyr wrthi’n brysur yn plannu.
Mae gan dŷ 1861 ardd berlysiau yn cynnwys ffenigl, mint ac eurinllys. Mae gardd 1901 yn fwy ymarferol, gyda gardd lysiau yn y tu blaen a’r cefn gan y byddai teuluoedd angen plannu eu bwyd eu hunain mewn adeg o dlodi. Erbyn 1969, mae’r gerddi’n fwy addurniadol gyda blodau fel begonias a phlanhigion lliwgar eraill, yn debyg i’n gerddi ni heddiw. Rydyn ni hefyd yn tyfu tatws a riwbob yng nghefn y tŷ addysg. Mae’r actorion preswyl yn defnyddio’r rhain, a chânt eu coginio yn y caffi o bryd i’w gilydd.”
