: Addysg

Archwilio Achau Emlyn Davies y Draper

Mae'r gwaith o ddatblygu sesiwn i blant am Siop Draper Emlyn Davies yn parhau yma yn yr Amgueddfa Wlân.

Roedd modd dechrau creu llun cyffrous o’r siop a’i  pherchennog trwy bori trwy dudalennau bywgraffiad Alan Owen: Emlyn Davies The Life & Times Of A Dowlais Draper in the first Half Of The Twentieth Century.

I ddechrau, roedd gan Richard Davies (sef enw genedigol Emlyn Davies) linach deuluol drawiadol. Roedd yn perthyn i'r Parchedig John Williams, a oedd yn bregethwr, bardd, cyfansoddwr emynau ac ysgrifwr nodedig; a John Havard a fu’n lawfeddyg ym mrwydr Waterloo.

Ar droad y ganrif ddiwethaf mae’n debyg fod y teulu yn gerddorol tu hwnt, ac yn un o’r rhai cyntaf yn yr ardal i fod yn berchen ar ‘phonograph’, sef dyfais fecanyddol i recordio sain. Mae’n debyg y deuai cymdogion a pherthnasau i fewn yn slei i gyntedd ei cartref i wrando arno!

Blynyddoedd o Eithafion

Bu 1912 i 1914 yn flynyddoedd o eithafion i’r siop a’r ardal:

1912:  Bu streic chwerw yn y gweithfeydd rhwng Mawrth 1af a diwedd Ebrill a gafodd effaith ddifrifol ar fusnesau lleol. Yna i’r gwrthwyneb yn llwyr fe siriolwyd Dowlais ddigysur gan faneri ac addurniadau lliwgar ar Fehefin 29fed pan ymwelodd y Brenin a’r Frenhines â’r dre.

Hydref 1913: Bu trychineb gwaethaf y diwydiant glo yn yr ardal sef Tanchwa Senghennydd, lle cafodd 439 o ddynion a bechgyn eu lladd.

Y stori fwya hynod ac annisgwyl efallai oedd cysylltiad y siop a storm ddifrifol a ddigwyddodd bythefnos ar ôl y digwyddiad ofnadwy hwnnw. Bu corwynt enfawr a chwythwyd a chlwyfwyd Doli - un o geffylau cludo parseli y siop, drosodd yn y gwynt!

1914: Ac ar nodyn ddwysach fyth - yr Ergyd Farwol - Y Rhyfel Byd Cyntaf a’i holl erchylltra a gyffyrddodd â phob cymuned.

Rhyfeloedd Byd: Newid Byd yn Nowlais

Bu byd o newid i nifer o bobl wedi‘r rhyfel byd 1af, ac yn enwedig i ferched. Mae Miriam - Minnie fel y gelwid - merch hynaf Emlyn Davies, yn esiampl o’r effaith yma.

Yn ystod y rhyfel er ei bod hi’n astudio mewn ysgol breswyl yn Aberhonddu, fe ddychwelodd i helpu yn y siop oherwydd bod nifer o’r dynion wedi gorfod mynd i ymladd. Yna, yn 1937 wedi marwolaeth ei thad, etifeddodd y siop mewn cyfnod anodd a thywyll arall.

Fe wnaeth y rhan yma o’r stori a’i chymeriad a’i bywyd hi gynnig ei hun fel spardun i greu sesiwn ysgolion yma yn yr Amgueddfa Wlân.

O fantais hefyd oedd bod hwn yn hanes o fewn côf. Cyffrowyd fi wrth feddwl mod i’n mynd i gael cyfle i wrando ar Mr Owen yn darlunio’r siop yn ystod y cyfnod cythryblus yma.

Cwrdd â Theulu Emlyn Davies

Dyna od fel mae rhywun yn dechrau tueddu dychmygu bod cymeriad mewn ffilm, llun neu lyfr yn parhau i fod yr un oed am byth - ac wrth deithio gyda'r curadur Mark Lucas i fwthyn bach ar gyrion Castell Newydd Emlyn i gyfarfod a Alan Owen (wyr Emlyn Davies), bron i mi argyhoeddi fy hun fy mod yn mynd i weld bachgen bach gyda chapan a throwsus byr a la y 30au!

Yr hyn sydd yn arbennig am gael cyfarfod wyneb yn wyneb a phobl sydd ynghlwm â hanes fel hyn yw eich bod yn cael gwell amgyffred o bersonoliaethau. Cofiai Mr Owen ei dadcu fel person hoffus, cariadus, a charedig - ac er ei fod yn amlwg yn ddyn busnes llwyddiannus gyda chyfrifoldebau mawr yn ei waith a’i gymdeithas, roedd hi’n ddifyr i ddarganfod y berthynas a fu rhyngddynt.

Cofiai fel y deuai ei dadcu ag anrhegion yn ôl iddo fe a’i chwaer bob tro y teithiai ar hyd y wlad ar fusnes. Cofiai gael llwnc o gwrw ganddo hefyd a chael ei gwrsio rownd y cownter!

Soniodd llawer am y gymuned fel yr oedd yn blentyn - roedd llawer o Wyddelod yn byw yn yr ardal yr adeg honno ac roedd  atgofion ganddo am orymdeithiau lliwgar ‘Corpus Christi’yn Dowlais.

Bu Mr Owen a’i chwaer ‘fach’ Mrs .Joan Preston (trwy ebost) yn garedig tu hwnt yn rhannu nifer o’u hatgofion o’r siop yn ystod y rhyfel pan fu eu mham Miriam Owen (Minnie) yn rhedeg y siop – ond eto mwy am hyn yn y blog nesaf!

Y gamp nesaf fydd cwtogi yn ofalus hanes hanner cant o flynyddoedd y siop i script 45 munud!

Helo Cyfeillion y Gwanwyn,

Diolch am yr holl waith yr ydych wedi gwneud ac am rannu eich lluniau! Roedd o'n hynod o galed i ddewis dim ond pum enillydd. Mae'r lluniau a ddewiswyd yn dod o ysgolion yng Nghymru sef ddim cymryd rhan yn y prosiectau estyniad Edina. Os ydych yn cymryd rhan yn y prosiectau estyniad Edina fydd eich llun hefo cyfle o ennill cystadleuaeth nhw, a bydd yr Edina yn cyhoeddi enillwyr yn fuan.

Dyma'r enillwyr:

Severn Primary School

Ysgol Trellech

Ysgol San Sior

Ysgol Abererch

Ysgol Pennant

Bydd eich gwobrau yn y post erbyn wythnos nesa Cyfeillion y Gwanwyn.

Rwyf isio ddweud diolch mawr i bob ysgol a rhannodd ei lluniau. Oedd o’n hyfryd gweld y gwaith rydych wedi gwneud, fallu plîs cadwch ymlaen yn rhannu gyda ni!

Cafodd llawer o sylwadau diddorol ei rhannu gyda’r cofnodion tywydd wythnos dwytha. Dyma rhai ohonyn nhw:

Eich sylwadau

YGG Tonyrefail: Mae wedi bod yn wythnos sych iawn....a very dry week Professor Plant!

Ysgol Tal y Bont: Mae'n oeri yn araf yn nhal y bont wythnos yma yr athro planhigin

St. Charles Primary School: The weather this week was cold and mostly dry.

The Blake CE Primary School: It has been a bit damp this week especially at the end of the week. It is starting to feel a lot colder as winter is coming.

St Robert's R.C Primary School: It's been getting colder!!

Boston West Academy: We think the weather has been warmer than we would have expected for this time of year and there has been hardly any rain.

Darran Park Primary: We have noticed that the temperature has started to drop over the week. It has been mostly dry, however, there was a shower on Thursday night.

Ysgol Iau Hen Golwyn: It was fun. There wasn't much rain.

Broad Haven Primary School: A dry sunny week cold in the mornings but warm by the afternoon. Rain expected this weekend -but only showers

Stanford in the Vale Primary School: Monday we had no school. Enjoying looking at our planted bulbs! We have had some frosty mornings.

Carnbroe Primary School: We have had a sunny, dry but cold week. We have decided to make predictions about our bulbs and we are all excited to find out what will happen.

Henllys CIW Primary: We have had no rain and we have been allowed out to play!!!

Hudson Road Primary School: It has been really nice Autumn weather. We hope our bulbs are warm in the soil.

Ysgol Rhys Prichard: First frost of the Autumn this Wednesday!

Auchenlodment Primary School: We all enjoyed collecting the data and from next week we will work in pairs to collect the data.

Trellech Primary School: Thank you for letting us complete the bulb activity we really enjoyed taking our measurements. Diolch yn fawr.

Professor Plant: Thank you for taking part Bulb Buddies, I’m glad that you are enjoying the project!

Breckon Hill Primary School: We have measured the temperature and the rainfall in the location of the pots (front of the school) and in the flower beds (at the back of the school). We have noticed that it is slightly warmer at the front of the school as this area gets a little bit more sun.

Professor Plant: It’s fantastic that you are observing these differences and logging them Bulb Buddies! Which bulbs do you think will flower first?

Our Lady of Peace Primary School: This was our first week. Mr Kelly showed us what to do.

Barmston Village Primary School: We are noticing some liquid in the rain gauge when it has not rained. We think it is like the dew that has been on the grass as there is only a little bit of it.

Professor Plant: Hi Bulb Buddies, well done for noticing the liquid and questioning how it will have come to be in the rain gauge! I suspect that you are right and that the water is the result of dew forming inside the gauge. Air contains water vapour, and the higher the temperature the more water vapour it contains. When the temperature drops (as it often does overnight) the air cools and releases the water vapour it has been carrying. When surfaces or objects cool to the point that the air around them can no longer contain its level of water vapour, the air will condense and form droplets on the surface of the object. Fantastic Work Bulb Buddies!

Law Primary School: All pupils in Primary 5 have really enjoyed planting the daffodils and crocus. They are working in pairs to record rainfall and temperature each day.

Helo Cyfeillion y Gwanwyn,

Rwy’n gobeithio bod pawb wedi mwynhau eu gwyliau hanner tymor!

Rwyf isio ddweud diolch mawr i bawb am eich gwaith caled ar y diwrnod plannu. Cafodd 13,829 o fylbiau ei blannu ar draws y wlad! Welais o’r llunia bod pawb wedi cael llawer o hwyl yn helpu!

Mae Cofnodion Tywydd yn cychwyn o 1 Tachwedd. Plîs wnewch yn siŵr bod eich mesurydd glaw ai’ch thermomedr wedi ei chadw mewn lle addas wrth ymyl eich bylbiau, fel medrwch gymryd eich mesurau cyntaf pnawn fory!

Mae’n syniad da i ymarfer cymryd cofnodion tywydd. Fedrwch chi wneud hyn wrth ychwanegu dŵr at y mesurydd glaw a chymryd mewn tro i gofnodi’r mesur. Wedyn, fedrwch gymharu i weld os mae pawb wedi cymryd yr un mesur.

Mae 'na adnoddau dysgu ar y wefan i helpu paratoi am gymryd cofnodion tywydd. Rwyf wedi atodi hyn rhag ofn bod rhai heb ei gweld eto. Mae’r adnodd hyn yn helpu ymateb cwestiynau pwysig fel ‘pam mae mesur tywydd yn bwysig i’n harbrawf o’r effaith mae’r hinsawdd yn cael ar ddyddiad blodeuo bylbiau gwanwyn’!

Defnyddiwch eich siart tywydd i gofnodi'r glaw a’r tymheredd pob ddiwrnod ysgol. Ar ddiwedd yr wythnos, cofnodwch mewn i’r wefan i rannu eich canfyddiadau. Fedrwch hefyd gadael sylwadau a chwestiynau i fi ymateb yn fy blog nesaf!

Dylai ysgolion sef yn cymryd rhan yn brosiectau ychwanegol yr Edina Trust rhannu ei chanlyniadau wythnosol ar wefan Moodle yr Edina Trust hefyd.

Plîs gadewch i mi wybod sut ydych yn wneud. A rhannwch luniau trwy Twitter ac e-bost.

Cadwch ymlaen a'r gwaith called Gyfeillion y Gwanwyn,

Athro’r Ardd

It’s a strange sensation, being guided across a street blindfolded. Time slows. Distance is distorted, directions skewed. You become acutely aware of changes in the surface under your feet; shadows; things unseen brushing past your arm or cheek.

Being the guide is less disorientating but can be just as strange. Knowing that you have complete responsibility for getting someone safely to their destination is unnerving. The street suddenly becomes your enemy. Cracks and kerbs, streetlamps, benches, bins become anxiety-inducing obstacles – and don’t get me started on the cars!

The training was delivered by our friends at Cardiff Institute for the Blind, who have been helping us pilot our audio description tours for blind and visually impaired visitors. We wanted to practice our guiding skills, but also to experience what it’s like to be guided without vision in an unfamiliar environment.

Our trainers, Michelle and Sian, also gave us helpful insight into the day-to-day challenges of living with a visual impairment and the array of tools and technologies that are available to help. We were given a selection of simi-specs, which simulate the symptoms of common eye conditions, and asked to do everyday tasks like read, write and count out coins from a purse.

Sian gave us a valuable account of her experience living with a visual impairment, and the role of the lovely Arnie, not just a guide dog but a lifelong companion and friend.

Everyone agreed that the training was a positive experience on many levels, and although we realise that what we experiences is not directly comparable to the experience of people with sight loss, it felt that we all came away understanding a bit more. And after guiding our colleagues across a city centre street in the rain, the prospect of guiding people around the Museum safely is far less scary!

Our audio description tours run once every other month. For more information and future dates, please call (029) 2057 3240.

Mae'r amser wedi dod i ddatgan pwy sydd wedi ennill ein cystadleuaeth 'sgrifennu creadigol...

Y gamp oedd i 'sgrifennu stori fer wedi ei hysbrydoli gan ein harddangosfa Trysorau: Anturiaethau Archaeolegol. Mi ysbrydolwyd ein hawduron gan fymi Eifftaidd hynafol, yn ogystal â'r gwpan brydferth, Crial Dolgellau. Cewch weld rhain, a mwy, tan 30 Hydref - felly brysiwch! Bachwch eich tocynnau fan hyn.

Llongyfarchiadau mawr i'r ennillwyr - cliciwch ar deitl y stori i'w lawrlwytho a dechre darllen!

Gwobr gyntaf:

, Eleanor Thorne

Ail wobr:

, Theo Singh

Trydydd wobr:

A Mummy at Night, Amy Wintle

Diolch i bawb a anfonodd stori atom ni, neu sydd wedi galw heibio i gymryd rhan yn ein gweithgareddau celf a chrefft. 'Dyn ni wedi mwynhau eich straeon a'ch darluniau yn arw.