'Sometimes We’re Invisible'

June Campbell-Davies, 30 Ebrill 2021

Each Thursday evening in May, Amgueddfa Cymru - National Museum Wales are hosting Lates: PITCH BLACK, an online festival of art, film, and music that aims to celebrate Blackness.

In this blog, June Campbell-Davies tells us more about what to expect from her commissioned performance piece, titled 'Sometimes We're Invisible' that will be featured in the first evening of Lates: PITCH BLACK on 6 May 2021.

For more information on Lates: PITCH BLACK and to purchase a ticket from just £6 per event, click here.

 

The source of my piece came from an experimental work I created a few years ago around exploring the presence of black Victorians, its was a solo I performed using the Movement style that lends itself to Japanese Butoh, where the movements are extremely controlled [slow motion] or intensified [changes in dynamics], allowing the performer to internalize, transform momentarily through this luminal process. And so from the start, I decided that whatever movement material I created, I would use this form of movement Style throughout the piece. Which is a challenge for dancer and audiences alike to stay connected and absorbed.

The Space in Gallery 4 is an open area giving space & light I envisaged my work centered between the organ and the large oil painting.  So when in March 2021 I was able to begin rehearsals in the Museum, I wasn’t sure how I was going to present my solo-My movements alone couldn’t sum up what I had unearthed, I turned my focus to selecting photos for the projector in the hope that what I couldn’t convey in movement the images would help to cement the subject matter.

I knew then that I didn’t want to appear already dressed in Victorian dress, but was drawn to the African print fabric I wanted to start there and explore that journey, entering and exiting the space. Connecting to the rope on the floor spread out into 5 or 6 branches signifying family lineage or tribe. Once that was established I felt something was need even before that, maybe representing a kind of sculptural, spiritual mythical

Entity, Which came out of the silver representing crossing water, refined metals.  The West African deity Yemoja in Yoruba culture, originates from Nigerian folkloric religion and is associated with water, purity, fertility the giver of life and death, which has traveled with those from captivity to the Caribbean, Brazil, Cuba & Southern states of American. Their belief system clashing & mixing with Christianity. Silver being a kind of refining metal symbolically connects with me in terms of what Africans & my Ancestors had to go through over 400 years of Slavery.

But it's never clear cut the stain runs deep for those of us who are of mixed heritage, my father's family tree reveals that his grandparents and great grandparents on his father's side were Scottish and French plantation owners of Grenada. Those that remained in Grenada after the abolition of slavery were disinherited if they married outside their race, and so Religion played an important part in trying to convert enslaved people to Christianity and trying to keep the races apart. The wealth generated, helped to build  Churches and Cathedrals, the Stately homes and mansions in Britain all through cultivating & processing Sugar Cane.

So later in the choreography the book I hold up is woven in red and reads ‘ Objects of Desire’ and symbolically serves as a bible, pushing down and suffocating all involved in this form of human trafficking, chained and packed close like sardines. Branded separated given new names. forced to give up their religious practices and take up Christianity. 

So the piece begins by shedding off one layer revealing another and putting on garments in a kind of ritualistic journey. So as the rehearsal process developed I began to collect items that may be useful to experiment with.  At first, I only had a notebook, music system, a blanket to sit on the floor to warm up, improvising with short movement sequences.  

In the next sessions I brought in more props like rope and used it to outline the space, to create a right angle. Another piece of rope was placed on the floor to use as an umbilical cord. And decided that this rope was where I would explore ‘the Struggle’ giving birth, the enslavement, the suffering, the torture. All in the name of sugar

The following session, I needed to find another stimulus to help generate more material,  there were a few chairs in the space and so I used these just to play with improvisation, it was not my plan to have the chairs in the piece but eventually they became symbolic elements and helped to define the space, and restrict the performance area, helping me to drive the narrative forward. The chairs became landmarks, continents, and seats of power as I moved around them. I explored my solo dance within the triangle [Trans- Atlantic] sometimes with the dress and other times without, I couldn’t decide yet until near the filming date. By then sections seemed to organically drop into place. The dressing and undressing became part of the ritual and transformation.

During the early periods of rehearsals, I used pre-recorded music to help create atmosphere & develop short choreographic moments. I knew for the actual performance I wanted a soundscape that had voice, text & natural elements. So I contacted my daughter.

The Soundscape was created by  Ffion Campbell-Davies, a Welsh multidisciplinary artist based in London.  Our conversations were through email for this project, both of us busy with other jobs we didn’t really need to communicate at long lengths because we share similar interests and we have worked together on several projects so there is an understanding and respect for each other's practice. Ffion also gave me choreographic notes and directions which was crucial at this stage. The Soundscape really helped to bring the entire piece to life adding another layer and giving the body of work context, alongside projected images. Text punctuated like bullet points from Professor Sir Hilary Beckles's speech on Reparations stung the air like deadly darts.

Now in Victorian dress, I leave the Space, An imprint from the past. The wheels of fate keep turning & turning. I exit.

Lates: PITCH BLACK is presented in partnership with Artes Mundi.

Pencampwyr Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion

Penny Dacey, 19 Ebrill 2021

Dechreuodd ymchwiliad Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion yn 2005 ac mae wedi bod yn cyflwyno disgyblion CA2 i wyddoniaeth, newid hinsawdd a’r amgylchfyd naturiol ers 16 mlynedd. Gwelwyd sawl her yn ystod project 2020-21 a fu’n ysbrydoliaeth i ni gyd weithio mewn ffyrdd newydd a dyfeisgar.

Mae ysgolion ar draws y DU wedi dangos penderfyniad a gallu amryddawn wrth fynd i’r afael â heriau a achoswyd gan y pandemig a’r cyfyngiadau a ddaeth yn ei sgil. Rydym yn ddiolchgar i’r holl ysgolion a barhaodd i gasglu a rhannu data tywydd. Fe wnaethant hyn yn aml drwy ofyn i ddisgyblion sy’n byw gerllaw’r ysgol i fynd â’r offer tywydd gartref. Roedd y disgyblion hyn yn gyfrifol am gofnodi ac uwchlwytho’r data ar ran eu hysgolion yn ystod y cyfnod clo.

Byddwn ni’n cwrdd â rhai o Wyddonwyr Gwych Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion drwy gofnodion Blog. Ein Pencampwr cyntaf yw Riley, sydd wedi bod yn cofnodi darlleniadau tywydd ar gyfer Ysgol Gynradd Stanford in the Vale.

C. Sut flwyddyn wyt ti wedi ei chael yn y cyfnod clo?
A. Dwi wedi cael blwyddyn gymysg, dwi wedi bod yn falch i fynd nôl i’r ysgol achos doeddwn i ddim wir yn hoffi dysgu o gartref. Roeddwn i’n hapus i weld fy ffrindiau i gyd!!  

C. Pam wyt ti’n meddwl fod y project yn bwysig?
A. Dwi’n credu fod y project yn bwysig iawn. Yn ogystal â helpu gyda sgiliau mathemateg, mae hefyd yn mynd â chi mas i’r ardd i gael hwyl.

C. Sut wnest ti helpu i gynnal y project?
A. Eleni dwi wedi bod yn helpu gyda’r project drwy wneud y mesuriadau tywydd o gartref. Dwi’n credu bod hi’n bwysig i gadw’r project i fynd hyd yn oed yn ystod y cyfnod clo!

C. Beth wyt ti’n ei fwynhau am wneud mesuriadau?
A. Dwi’n mwynhau gweld y gwahaniaethau yn y tywydd bob dydd, dwi’n hoffi sut ti’n gallu cael diwrnodau amrywiol iawn o ran tymheredd a glawiad. Mae pob diwrnod yn wahanol!

C. Beth wyt ti wedi sylwi am dy fesuriadau tywydd a blodau eleni?
A. Dwi wedi sylwi eleni fod gyda ni rai dyddiau poeth iawn gyda rhai tymhereddau yn cyrraedd hyd at 25 gradd ym mis Mawrth!!  

C. Beth wyt ti’n edrych ymlaen ato fwyaf wedi’r cyfnod clo?
A. Y peth dwi’n edrych mlaen ato fwyaf yw gweld teulu a ffrindiau eto!! Mae’n teimlo fel gymaint o amser ers i fi ei gweld nhw!!

Diolch Riley.

Diolch i chi am eich holl waith caled Gyfeillion y Gwanwyn,

Athro’r Ardd

 

Blodau Bendigedig

Thomas Lloyd, 25 Mawrth 2021

Shwmae Cyfeillion y Gwanwyn!

Mae nifer ohonoch wedi yn sôn yn ddiweddar bod eich Bylbiau Bychan wedi blodeuo sy’n wych!  Mae amser yn dod i ben i lanlwytho eich data blodeuo i’r wefan Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion os nad ydych wedi yn barod.  Y dyddiad cau yw dydd Gwener Ebrill 2ail, sydd hefyd yn Ddydd Gwener y Groglith felly gallwch fwynhau picen y Grog ar ôl lanlwytho’ch data!  Sicrhewch fod eich data blodeuo wedi ei lanlwytho erbyn y dyddiad yma i sicrhau fod pob Cyfaill y Gwanwyn yn derbyn eu tystysgrif Gwyddonwyr Gwych!

Wyddoch chi fedrwch adael sylwad wrth lanlwytho eich data blodeuo a thywydd?  Di wrth fy mod yn clywed am eich profiadau gofalu am eich Bylbiau Bychan felly plîs cadwch y sylwadau'n dod trwy’r wefan Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion neu ar Drydar.  Dyma ambell o’ch sylwadau o’r wythnosau diwethaf:

  • “Ar ddiwrnodau heulog mae’r blodau crcoys yn agor fel sêr” – Dosbarth 2, Coastlands Primary.
  • “Braf yw gweld sut mae’r blodyn yn cau wedi tywydd oer ac agor wrth i’r haul ddod allan!” – Amy, Stanford in the Vale Primary.

Arsylwadau arbennig Cyfeillion! Mae rhai blodau yn fregus a byddant yn cau i amddiffyn eu hun rhag y tywydd oer a all eu niweidio.  Wrth i dymereddau codi maent yn “agor fel sêr!”

Mae Ysgol Henllys yn sicr wedi cael canlyniadau cennin Pedr cymysg:

  • “Roedd fy un i yn dal iawn” - Aneurin
  • “Roedd fy un i yn denau” - Emily
  • “Roedd fy un i yn dda iawn nes bo’r gwynt yn ei dorri” - Oliver

O diar, mae’n flin gen i glywed hynny Oliver! Yn sicr fe gawsom ni gyd gwyntoedd cryf yn ddiweddar sydd yn gallu fod yn beryglus i gennin Pedr tal.  Llwyddoch chi gyd dyfu blodau ac nid chi sydd ar fai.

  • “Agorodd fy mwlb i heddiw ond mae rhywbeth wedi bwyta’r petalau.  Mae nifer o’n bylbiau wedi eu dwgyd gan wiwerod yn ystod yr hydref a gwelsom ni rhai ohonynt yn gwneud ar ein camera nos!” – Alexandra, Livingston Village Primary School

Nid dyma’r tro cyntaf i mi glywed am ladron blewog yn dwyn bylbiau ac yn anffodus nid dyma’r unig sylwad o’r Cyfeillion yma yn sôn am hyn.  Anghofiwn weithiau fod bylbiau a phlanhigion hefyd yn fwyd i greaduriaid eraill.  Yr unig les yw eich bod wedi sicrhau pryd o fwyd i anifeiliaid llwglyd!  Ni allaf gredu eich bod wedi ei ddal ar gamera – oes gennych lun allwch rannu?

  • “Mae’n debyg fod ein bylbiau yn y ddaear wedi agor yn gyntaf ym mis Chwefror a rydant yn fwy o lawer na’r rhai wedi eu plannu ym mhotiau.  Rydyn ni gyd wrth ein boddau yn gwneud y prosiect yma a rhaid rhoi canmoliaeth arbennig i Riley (cyn-ddisgybl yr ysgol) am helpu Mrs. Finney gyda’r arsylwadau tywydd a glawiad yn ystod lockdown” - Mrs. Finney, Stanford in the Vale Primary School.

Arsylwad diddorol iawn - mae gan fylbiau sy’n tyfu yn y ddaear mwy o fwynau a gwagle i dyfu na bylbiau sy’n tyfu ym mhotiau felly rydant yn aml yn blodeuo’n gynt ac yn tyfu’n dalach os ydynt wedi eu cysgodi rhag y gwynt.  Rydw i wrth fy modd clywed eich bod chi gyd wedi mwynhau gweithio ar y prosiect eleni ag am ymdrech wych gan Riley!  Darllenaf eich holl sylwadau hyfryd ynglŷn â’r tywydd a garddio a diolch o galon am helpu Mrs. Finney gyda’r gwaith dros lockdown, rwyt yn Gyfaill y Gwanwyn anhygoel!

Mae’r flwyddyn yma wedi bod yn anodd i bawb ond rydych chi gyd wedi gwneud gwaith anhygoel ac mae gweld gymaint o flodau hardd yn dystiolaeth o’ch holl waith caled.  Diolch o galon unwaith eto Cyfeillion y Gwanwyn, athrawon a rhieni!  Gobeithiwn agor ymgeision am Fylbiau’r Gwanwyn 2021 – 22 yn dilyn gwyliau’r Pasg, felly os ydych wedi mwynhau bod yn Gyfeillion eleni gewch chi gyfle gofalu am ragor o Fylbiau Bychan tymor nesaf!

Garddio Hapus!

Athro’r Ardd.

Darn o'r blaned goch

Andrew Haycock - Curadur Gwyddorau Naturiol Mwynoleg a Phetroleg, 18 Mawrth 2021

Y penwythnos hwn bydd ein Curaduron yn agor drysau ar-lein i'n casgliadau meteoryn a chreigiau gofod hynod ddiddorol. Ymunwch â nhw ddydd Sadwrn a dydd Sul am teithiau rhad ac am ddim y tu ôl i'r llenni, wedi'u ffrydio ar wefan Amgueddfa Cymru, fel rhan o'n Penwythnos Serydda Syfrdanol. Yna ddydd Sul, bydd seryddwyr arbenigol yn ymuno â’n curaduron i ateb eich cwestiynau mewn digwyddiad byw. Am fanylion pellach ac i archebu lle, gwelwch:

Serydda Syfrdanol

.

Dyma Andrew Haycock, Curadur Mwynoleg a Gwyddorau Petroleg Naturiol yn cynnig blas o’r penwythnos ac yn rhannu’r cefndir ar un o'n trysorau gofod, craig o'r blaned Mawrth.

Mae 77 meteoryn yng nghasgliad Amgueddfa Cymru, a ddarganfuwyd mewn ardaloedd ledled y Byd. Mae rhai o'r rhain yn cael eu harddangos yn barhaol yn ein Oriel Esblygiad Cymru. Maent yn cynnwys gwibfaen haearn 260kg, a ddisgynnodd yn Namibia, Affrica; a thafell o feteoryn caregog a ddisgynnodd yn Beddgelert ym 1949. Mae'r gwibfaen hwn yn un o ddim ond dau feteoryn o Gymru.

Mae'r mwyafrif helaeth o feteorynnau yn y casgliad yn cael eu cadw mewn storfa sydd a hinsawdd wedi ei reoli i atal dadfeilio, ond fe'u defnyddir yn aml ar gyfer ein digwyddiadau arbennig ar thema’r Gofod a’n gweithgareddau addysgiadol. Mae gan bob sbesimen - waeth pa mor fach neu fawr, weledol syfrdanol neu ddibwys ei olwg - stori ddiddorol i'w hadrodd. Un sbesimen anhynod ei olwg yw meteoryn shergottite caregog a gasglwyd yn Libya ym 1998.

Shergotte yw’r meteoryn yma o’r blaned Mawrth (NMW 2010.17G.R.26). Er bod wyneb y blaned Mawrth yn edrych yn goch, llwyd yw’r creigiau sydd gennym, dim ond llwch wyneb y blaned sy'n rhoi’r lliw oren iddo.

Mae tua 95% o ddarganfyddiadau meteorynau yn cael eu graddio fel ‘caregog’, ac yn cynnwys mwynau sy’n gyffredin i’r Ddaear yn bennaf, ac mae’r mwyafrif o rhain (99.8%) tua 4,560 miliwn o flynyddoedd oed, ac yn tarddu o’r Llain Asteroid rhwng y blaned Mawrth a Iau. Mae hynny’n hen iawn, a gellid maddau i arsylwr achlysurol feddwl mai dim ond meteoryn caregog arall oedd y gwibfaen shergottite hwn, ond mewn gwirionedd mae'n eithaf arbennig, darn ydyw o'r blaned Mawrth.

O'r 65,000 neu fwy o feteorynnau, a gasglwyd, a archwiliwyd ac a enwyd, dim ond 292 sy'n cael eu hystyried i darddu o'r blaned Mawrth. Gellir eu dosbarthu fel tri math gwahanol o graig, pob un yn darddiad igneaidd (wedi'i ffurfio o fagma neu lafa). Maent yn llawer iau na'r gwibfeini o'r gwregys Asteroid, ac fe'u ffurfiwyd gan weithgaredd folcanig ar blaned Mawrth rhwng 165 a 1,340 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Dim ond un gwibfaenu hyn, a ddarganfuwyd ym Mryniau Allen yn Antarctica, y credir ei fod oddeutu 4,500 miliwn o flynyddoedd oed, ac o gramen gychwynnol Mawrth pan ffurfiwyd y blaned.

Mae’r planed Mawrth wedi bod yn y newyddion lawer yn ddiweddar (Chwefror 2021), gyda glaniad crwydrwr Perseverance NASA. Prif waith y crwydrwr yw chwilio am arwyddion o fywyd hynafol a chasglu samplau o graig a regolith (craig a phridd wedi malu) er mwyn eu dychwelyd i'r Ddaear o bosib.

Liawns y crwydrwr Perserverance i'r blaned Mawrth, 30 Gorffennaf 2020

Cyn glanio’r crwydrwr Perseverance, danfonwyd pedwar crwydryn arall yn llwyddiannus i’r blaned Mawrth gan anfon data gwerthfawr yn ôl at wyddonwyr ar y Ddaear; Sojourner (1997), Spirit and Opportunity (2004); a Curiosity (2012). Roedd y llong ofod gyntaf i lanio'n llwyddiannus ar y blaned yn rhan o genadaethau Viking 1 a Viking 2 (Cylchlwybrwr a Glaniwr) a gyrhaeddodd y blaned Mawrth ym 1976.

Felly, sut mae gwyddonwyr yn gwybod bod y gwibfeini hyn o'r blaned Mawrth? Trwy astudio cyfansoddiad meteorynnau tebyg i'r un hwn, a'i gymharu â data a anfonwyd yn ôl gan long ofod ar y blaned Mawrth. Canfuwyd bod gan y meteorynnau gyfansoddiadau elfennol ac isotopig tebyg iawn i rai creigiau o Fawrth. Mae'r grŵp Shergottite o feteorynnau o’r blaned Mawrth yn debyg iawn i greigiau basalt a geir ar y Ddaear, ond mae'r isotopau ocsigen yn wahanol i rai creigiau'r Ddaear.

Darparwyd tystiolaeth derfynol ar gyfer tarddiad o’r blaned Mawrth ym 1983, pan ddadansoddwyd swigod bach o nwy wedi'u amrwydo y tu mewn i ddarnau gwydrog o feteoryn shergottite o Antarctica. Roedd y nwyon yma’n cyd-fynd yn berffaith â llofnod awyrgylch Mawrth fel yr adroddwyd gan lanwyr Viking 1 a 2 NASA ym 1976.

Nid oes unrhyw ofodwyr wedi bod i'r blaned Mawrth, ac nid oes unrhyw ddeunydd o'r blaned Mawrth wedi'i anfon yn ôl i'r Ddaear hyd yn hyn. Felly sut gyrhaeddodd craig o'r blaned Mawrth i'r Ddaear? Yr unig fecanwaith hysbys i daflu craig o'r blaned Mawrth yw digwyddiad gwibfaen enfawr. Byddai'r hyn wedi taro’r blaned Mawrth gyda digon o rym i daflu malurion allan i'r Gofod, i ffwrdd o dynfa disgyrchiant y blaned, sy'n llawer llai nag effaith y Ddaear. Ar ryw adeg cafodd y gwibfeini eu gwyro o'u chwylgylch a'u tynnu i mewn i faes disgyrchiant y Ddaear. Yna syrthiodd peth o'r malurion hyn i'r Ddaear fel gwibfeini.

Mae'r crater 3-miliwn-mlwydd-oed Mojave, yn 58.5 km mewn diamedr. Hwn yw’r crater ieuengaf o'i faint ar y blaned, ac wedi'i nodi fel ffynhonnell bosibl i'r mwyafrif o feteorynnau o’r blaned Mawrth.

Yn wahanol i'r Lleuad, o ran y blaned Mawrth, nid oes gan wyddonwyr greigiau a gasglwyd gan ofodwr i'w hastudio. Ond mae ganddyn nhw'r peth gorau nesaf, a’r meteorynnau yma o’r blaned Mawrth ydyn nhw.

 

 

Seren Wib!

Jana Horak, 9 Mawrth 2021

Ydych chi wedi gweld lluniau o bêl tân y feteoryn a deithiodd trwy ein hatmosffer ar 28 Chwefror? Mae ein tîm wedi bod yn gweithio i helpu gwyddonwyr i ddod o hyd i’r man y glaniodd oflaen cartref ger Caerloyw! Er 2019, mae Amgueddfa Cymru wedi bod yn rhan o rwydwaith SCAMP (System of Asteroid and Meteorite Paths) y DU, rhan o Gynghrair Pêl Dân y DU sy'n canfod, yn olrhain ac yn helpu i ddod o hyd i gwympiadau meteor. Dyma Jana Horak, ein Pennaeth Mwynoleg a Phetroleg, yn esbonio sut, ac yn eich gwahodd i ymuno â hi a rhai o'i chydweithwyr curadurol ar gyfer taith ar-lein y tu ôl i'r llenni o'n casgliad meteoryn yn ystod ein penwythnos Serydda Syfrdanol ar 20-21 Mawrth.

Bob blwyddyn mae curaduron yn yr Amgueddfa yn archwilio nifer o samplau o feteorynnau posib y mae'r cyhoedd yn eu darganfod. Mae gwyddonwyr yn amcangyfrif bod tua 44,000 cilogram o graig yn cwympo o'r gofod ac yn glanio ar y Ddaear bob dydd, gall hyn swnio'n faint mawr, ond mae’n cyfateb i giwb dim ond 2.3 metr ar draws. Yn y DU yn unig, amcangyfrifir bod 10-20 meteoryn y flwyddyn yn cyrraedd y ddaear, er i’r un olaf i'w ddarganfod yn Swydd Caergrawnt syrthio yn 1991. Yng Nghymru, dim ond dau feteoryn sydd wedi'u casglu hyd yma, gan fod y ddau wedi cwympo'n agos (neu trwy!) drigfan ddynol, y ddau yng Ngogledd Cymru. Edrychwch ar ein tudalennau Mwnyddiaeth Cymru i gael mwy o wybodaeth.

Ond os na welwn feteoryn yn cwympo, sut ydyn ni'n gwybod ble i chwilio amdanyn nhw? Mewn rhanbarthau cras, fel Anialwch y Sahara, mae haen allanol dywyll gwibfaen yn cyferbynnu ag arwyneb anialwch caregog gwelw, gan wneud y gwibfaen yn gymharol hawdd i'w weld. Yng Nghymru, fodd bynnag, mae ein hinsawdd dymherus yn cynhyrchu gorchudd pridd a llystyfiant datblygedig, felly mae'n hawdd colli carreg sy'n cwympo.

Camera SCAMP ar Do’r Amgueddfa yng Nghaerdydd, sy'n cofnodi gweithgaredd peli tân. Fe recordiodd belen dân Caerloyw (28ain Chwefror 2021) ac mae wedi cyfrannu at helpu i ddod o hyd i samplau.

Pan fydd craig ofod yn teithio tuag at y Ddaear, wedi’i thynnu gan ddisgyrchiant y Ddaear, mae llewyrch y bêl dân neu’r ‘seren wib’ yn ein rhybuddio am y tresmaswr hwn. Os gallwn gofnodi cyfeiriad (neu lwybr) y bêl dân, efallai y byddwn yn gallu nodi lle mae'r meteoryn yn cwympo. Ers 2019, mae Amgueddfa Cymru wedi bod yn rhan o rwydwaith SCAMP (https://www.ukfall.org.uk/) sy'n gwneud yn union hynny. Mae camera arbennig ar do Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, yn cofnodi unrhyw belen dân sy'n pasio. O'r data hwn gellir pennu cyfradd a chyfeiriad teithio, a thrwy gyfuno gwybodaeth o gamerâu eraill y DU, gallant gyfrifo'r lleoliad lle mae'r gwibfaen yn taro'r ddaear.

Ers i’r camera gael ei osod, rydym wedi recordio sawl pelen dân, ond dim ond dau o rhain arweinoodd at gwymp meteoryn. Ystyriwyd bod y cyntaf, ger Salisbury ym mis Tachwedd 2020, yn rhy fach i geisio’i ddarganfod, ond bydd yr un mwy diweddar ger Caerloyw (28ain Chwefror 2021) yn brawf o'r system, gan yr amcangyfrifir ei fod yn cynnwys darn maint oren. Pe byddech chi'n dod ar draws meteoryn sydd wedi cwympo'n ddiweddar, mae'n well ei lapio mewn rhywfaint o ffoil alwminiwm glân neu ei roi mewn bag heb ei drafod. Mae'n bwysig iawn peidio â'i brofi â magnet oherwydd gallai hyn ddinistrio gwybodaeth werthfawr. Gallwch gysylltu â ni yma yn yr Amgueddfa i gadarnhau unrhyw beth a ddarganfyddwch.

Sampl o feteoryn Chelyabinsk a ddisgynnodd yn y Ffederasiwn Rwseg ym mis Chwefror 2013.

 

Felly sut allwch chi wybod os ydych wedi dod o hyd i feteoryn, heb ei weld yn syrthio? Er y gall gwead mewnol meteorynnau amrywio, y peth mwyaf nodweddiadol ohonynt yw cramen wedi’i doddi. Dyma'r haen allanol dywyll, ychydig filimetrau o drwch, a gynhyrchir trwy ffrithiant yn toddi‘r graig wrth iddi wyro trwy'r awyrgylch. Pan fydd hi'n boeth ac yn teithio'n gyflym, mae'r haen doddi yn cael ei dynnu i ffwrdd, gan leihau maint y graig, a llyfnhau ei amlinell. Wrth iddo arafu, oeri a stopio disgleirio mae'r haen doddi yn oeri ac yn solidoli, i gynhyrchu’r wyneb allanol tywyll a llyfn nodweddiadol, y gall cyfres o graciau bach ei groesi. Mae gan y gwibfaen Chelyabinsk a ddisgynnodd yng ngorllewin Siberia, ym mis Chwefror 2013, gramen doddi ffres a datblygedig iawn.

Y sbesimenau mwyaf cyffredin a welwn a allai gael eu drysu â meteorau yw; hematite, yn enwedig pan fod ganddo ffurf llyfn swmpus, modwlau marcasite o Sialc de Lloegr, a samplau o slag, cynnyrch o orffennol diwydiannol Cymru ’. Yn gyffredin mae gan Slag geudodau swigen nwy crwn ar yr wyneb, rhywbeth sy'n anghyffredin neu'n absennol o gramennau meteoryn.

Os credwch eich bod wedi dod o hyd i feteoryn, cysylltwch ag Adran y Gwyddorau Naturiol.

Serydda Syfrdanol 20 - 21 Mawrth 2021

Gwybodaeth lawn am ein penwythnos o Serydda Syfrdanol yma