: Amgueddfeydd, Arddangosfeydd a Digwyddiadau

For October and November 2010 we have opened a small exhibition in our main hall celebrating the diversity of fish found around the UK. These fish are all from our collections, with the oldest specimens going back to 1904.

To get these specimens usable for display we have had to do some conservation work. This has been as simple as cleaning the glass jar or Perspex display tank, to working on the specimen itself and changing the preservation fluid. How the fish has been preserved can affect its overall appearance and condition, but unfortunately whatever method we use the colour will be lost.

Many of the fish have been preserved in an alcohol solution, usually ethanol, which does result in shrinkage and the fish becoming very stiff. The preserving fluid can also become a very dark amber colour. This is due to materials such as lipids in the fish tissue being extracted out by the alcohol solution. However we know ethanol based preserving solutions work as the practice has been going on since the 1600’s! In more recent years we have found that it can also preserve DNA that is usable in modern molecular studies.

Another common preservative is formaldehyde, commonly called formalin. A diluted solution, usually of around 4% formaldehyde, has been used for over a century now. Formaldehyde causes chemical cross linking reactions in the biological tissues and this is termed ‘fixation’. Unfortunately formaldehyde does have problems, being pungent and potentially toxic to work with.

Some of the fish have also been preserved in a fluid called ‘Steedmans’. This is a mixture of propylene glycol (often used in anti freeze), a phenol (an aromatic organic chemical) and formaldehyde. This can preserve fish shape very well but there are concerns over its long term preservation properties.

For the main hall display all the preserving fluids were checked. All the specimens in formaldehyde and ‘Steedmans’ were moved to a safer alternative. This uses a chemical called DMDM Hydantoin which replaces the use of formaldehyde in everyday products such as shampoos and cosmetics and is much safer to work with.

Some of the specimens themselves needed some cleaning and tidying up. After years in a jar many had a build up of old proteins and fats on their surface. Other specimens had corrosion products on them from old metal tags that had been used for labels. Many of the specimens were also moved to more suitable glass jars.

The end result is an intriguing display highlighting specimens with fishy stories from the museums collections. The aim has been to make the specimens as accessible as possible so that visitors can get a close look at the preserved fish. The exhibition also represents the ongoing work that is required to care for the museums natural history collections for both now and the future.

Julian Carter

Un o'r arddangosfeydd mwyaf poblogaidd yn Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru yw'r arch garreg sy'n dal sgerbwd gŵr Rhufeinig. Mae'r arch hefyd yn dal gweddillion nwyddau claddu fyddai'n ddefnyddiol iddo yn y bywyd nesaf, yn cynnwys gwaelod dysgl siâl a darnau o botel wydr fyddai'n dal persawr neu eli.

Darganfuwyd yr arch ym 1995 ar safle mynwent Rufeinig ychydig y tu allan i Gaerllion. Mae'r fynwent bellach yn rhan o Gampws Caerllion Prifysgol Cymru Casnewydd. Mae wedi cael ei harddangos yn Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru ers 2002, ond yn Haf 2010 dechreuwyd ar y gwaith o ailarddangos yr arch mewn modd fyddai'n adlewyrchiad gwell o'r gwreiddiol diolch i nawdd Cyfeillion Amgueddfa Cymru.

Mae'r arch wedi'i gwneud o flocyn solet o garreg Faddon ac yn dyddio o tua 200OC. Gan ei bod oddeutu 1800 mlwydd oed ni fyddai'r arch yn medru dal pwysau y caead gwreiddiol sydd mewn dau ddarn mawr. Mae ochrau a gwaelod yr arch yn cael eu hatgyfnerthu a bydd y caead yn gorwedd ar orchudd Persbecs gyda gofod fel eich bod yn gallu gweld y sgerbwd oddi mewn.

Bydd gwaith pellach yn cael ei wneud i ganfod mwy am ein gŵr Rhufeinig oedd oddeutu 40 mlwydd oed pan fu farw. Diolch i nawdd yr Ymddiriedolaeth Ymchwil Rufeinig, caiff dadansoddiad Isotop ei gynnal ar ei ddannedd a ddylai ddangos ble cafodd ei fagu a pa fath o fwyd a fwytai. Byddwn hefyd yn ceisio ailadeiladu ei wyneb fel y gallwn beintio portread ohono gan ddefnyddio'r un technegau a deunyddiau a ddefnyddid gan y Rhufeiniaid.

Dilynwch y gwaith wrth iddo fynd rhagddo yn ystod y flwyddyn nesaf.

Ein nod yw cwblhau'r gwaith ailarddangos erbyn diwedd 2011 fel eich bod yn medru dod wyneb yn wyneb â'r gorffennol!

Cam 1

Mae'r arch, y sgerbwd a'r nwyddau claddu, wedi cael eu harddangos ers 2002.

Ers hynny mae wedi dod yn un o arddangosiadau mwyaf poblogaidd yr oriel.

Cam 2

Roedd bylchau yn yr arch yn galluogi i bobl wthio pethau i mewn iddi.

Dyma rai o’r pethau a gafodd eu gadael, dim beth fyddai Rhufeiniwr am ei ddefnyddio yn y byd nesaf debyg iawn.

Cam 3

Gwaith yn dechrau. Rhaid tynnu’r sgerbwd a’r nwyddau bedd yn gyntaf a’u storio’n ofalus.

Tra’u bod o olwg y cyhoedd bydd y sgerbwd yn cael ei brofi ymhellach i ganfod mwy am y gŵr yn yr arch.

Cam 4

Rhaid i bob deunydd modern a ychwanegir i wrthrych allu cael ei waredu. Mae hyn yn ei gwneud yn haws i waredu gwaith cadwraeth heb achosi niwed i’r arteffact gwreiddiol.

Yma, mae mur y gellir ei waredu yn cael ei beintio ar yr arch. Bydd hyn yn gwahanu’r garreg wreiddiol a’r deunydd a ddefnyddir i lenwi’r bylchau a lefelu’r ymyl.

Cam 5

Roedd yn rhaid cyrraedd y mannau mwyaf lletchwith hyd yn oed!

Cam 6

Rhaid i gaead yr arch orffwys ar arwyneb gwastad!

Yn anffodus mae mwyafrif ymyl wreiddiol yr arch wedi erydu, felly gyda chymorth sbwng, tâp â dwy ochr ludiog a chaead gwydr yr arddangosfa wreiddiol, gobeithiwn greu lefel newydd i ymyl yr arch.

Cam 7

Gludwyd haenau o sbwng i’r caead gwydr gwastad. Pan cyrhaeddwyd rhan uchaf yr arch, defnyddiwyd hyn fel y lefel ar gyfer yr ymyl newydd.

Cam 8

Roedd y rhan nesaf yn llawer o hwyl...cymysgu’r deunydd llenwi.

Rhaid i’r deunydd hwn weithio fel pwti a setio’n galed wedi sychu. Mae’n rhaid iddo fod yn ddiogel i’w ddefnyddio yn yr oriel agored hefyd ac yn debyg mewn lliw a gwead i’r garreg Faddon wreiddiol.

Defnyddiwyd cyfuniad o glai sy’n sychu mewn aer, a thywod i atal crebachu ac i roi gwead gwell. Defnyddiwyd paent acrylig i’w liwio ac fel glud naturiol. Roedd y gwaith yma braidd yn anniben ac fe gymrodd hi beth amser i gael y gymysgedd yn gywir!

Cam 9

Pan oedd y gymysgedd yn barod llenwyd y bwlch rhwng y sbwng ac ymyl yr arch...

Cam 10

...gan ofalu peidio cael cymysgedd lenwi dros yr arch i gyd.

Cam 11

Mae’n edrych yn dda, gobeithio y bydd yn sychu heb grebachu gormod.

Mae’r lliw braidd yn olau ac nid yw mor euraid a’r garreg Faddon wreiddiol. Credwyd bod y garreg wedi dod o chwarel Rhufeinig i’r de o ddinas hynafol Caerfaddon. Mae’r garreg yn feddal ac yn hawdd i’w cherfio pan yn wlyb, ond yn sychu’n galed.

Cam 12

Arolygu gwaith y diwrnod! Gobeithio y bydd y llenwad yn wastad pan gaiff y gwydr a’r sbwng ei dynnu.

Cam 13

Mae’n rhaid llenwi’r bylchau yn ochr yr arch er mwyn atal pobl rhag cyffwrdd y sgerbwd pan gaiff ei ailarddangos.

Cam 14

Caiff y caead gwydr a’r sbwng eu tynnu gan ddatgelu’r ymyl newydd. Mae’r llenwad wedi sychu’n llawer goleuach na’r disgwyl felly bydd yn rhaid ei beintio er mwyn iddo asio’n well.

Bydd mwyafrif y llenwad yn cael ei guddio gan y caed sy’n ymestyn tu hwnt ac i lawr yr ochrau. Arferai’r ochr hon sy’n gorgyffwrdd orffwys ar gefnen a amgylchynai ymyl uchaf gwaelod yr arch.

Gellir gweld gweddillion y gefnen hon ar ochr dde’r llun ychydig islaw’r llenwad.

Cam 15

Dadorchuddiwyd yr arch gan beiriant cloddio a’i torrodd yn sawl darn. Arbedwyd mwyafrif y darnau, ond cafodd un darn gymaint o niwed fel na ellid arbed y darnau.

Yn hytrach na llenwi’r bwlch i gau’r ochr, penderfynom osod ffenestr arsylwi fel y gallai ymwelwyr byrrach weld y sgerbwd y tu mewn hefyd.

Cam 16

Mae’r arch yn aruthrol o drwm ac ni ellid ei symud o’r oriel yn ddiogel. Roedd yn rhaid i’r gwaith cadwraeth gael ei wneud yn yr oriel allai fod yn sialens ar brydiau.

Os ydych yn ein gweld ni yno yn ystod eich ymweliad, dewch draw i ddweud helo. Byddwn ni’n fwy na pharod i ateb cwestiynau am y project.

Dros yr wythnosau diwethaf rwyf wedi bod yn dysgu sgiliau newydd. Treuliodd Paul Atkin rai diwrnodau yn y Pentref yn dysgu fi sut i droi pren a chreu powlen. Adeiladodd durn ar fy nghyfer a gyda chefnogaeth ein crefftwyr yma, y gof a'r gwneuthurwr lledr, rydym ni'n gobeithio cynhyrchu ein powlenni ein hunain! Ymunwch gyda fi dros y misoedd nesaf wrth i mi baratoi ar gyfer y gaeaf.

Dewch i weld sut, yn fy marn i, yr oedd pobl yr Oes Haearn yn storio bwyd a phlanhigion ar gyfer y gaeaf

8-10 Hyd 11.00 - 13.00 a 14.00 - 16.00

Gwyliwch fi'n paratoi ar gyfer y gaeaf a dewch i droi eich llaw at wehyddu gwiail a chawen                       

4 - 5 Rhag 12.00 - 13.00 a 14.00 - 15.30

Pwy sy'n gwenu heddiw ar y t? crwn newydd? Mae Dafydd a'r tim adeiladu yn mwynhau ffrwyth eu llafur wedi misoedd o waith caled. Wrth ddathlu agoriad Moel y Gaer mae pawb wedi bod yn eu llongyfarch am eu gwaith. Diolch i bawb a ddaeth i ddathlu gyda ni ar yr achlysur arbennig hwn. Rwyf wedi mwynhau'n fawr trafod y gwaith gyda chi i gyd.

Mae'r gwaith bron ar ben a'r dathlu ar fin dechrau! Fel y gallwch weld mae'r to wedi ei gwblhau ac rydym wedi arbrofi trwy greu twll bach ar gyfer y mwg. Gobeithio y bydd yr arbrawf yn llwyddiannus - amser a ddengys! Rwyf angen gwneud rhywfaint o wyngalchu ar y waliau mewnol ac yna fe fydd wedi ei gwblhau. Byddwn yn dathlu trwy gynnal agoriad swyddogol ar ddydd Sadwrn os ydych o gwmpas dewch draw am 3 o'r gloch i ymuno gyda ni yn y 'Pentref Celtaidd'. Diolch i bawb am eu cefnogaeth a'u diddordeb dros y misoedd diwethaf ac yn arbennig i'r gwirfoddolwyr Dylan Hammond a Lauren Parfitt.