: Amgueddfeydd, Arddangosfeydd a Digwyddiadau

Dippy yw ein henw ni ar y sgerbwd deinosor hoff, ac rydyn ni’n gwybod fod ganddo hanes diddorol. Ond ai Diplodocus fu’r enw ar y ffosilau yma erioed? Wel, na, mae hynny'n annhebygol...

Rydyn ni wedi clywed sut y daeth 'Dippy' i Lundain ym 1905 yn gast plastr o'r esgyrn ffosil gwreiddiol yn Amgueddfa Carnegie, Pittsburgh. A, diolch i balaentolegwyr, gallwn ei ddychmygu'n anifail byw yn pori coedwigoedd Jwrasig, 145-150 miliwn o flynyddoedd yn ôl, yn diogelu ei hun rhag ysglyfaethwyr gyda'i gynffon chwip.

Ond beth am weddill y stori? O ble ddaeth y ffosilau hyn?

Ym 1898, diolch i'r diwydiant dur, Andrew Carnegie oedd un o'r dynion mwyaf cyfoethog yn y byd. Roedd yn brysur yn rhoi ei arian i lyfrgelloedd ac amgueddfeydd. Pan glywodd am y deinosoriaid anferth oedd yn cael eu darganfod yng ngorllewin America, dywedodd rywbeth fel “Dwi eisiau un o rheina!” ac anfonodd dîm o Amgueddfa Carnegie i chwilio am yr “anifail mwyaf anferth yma”.

Felly, ym 1899, yn nyddiau olaf Hen Orllewin America, cafodd sgerbwd Diplodocus ei ddarganfod yn Sheep Creek, Albany County, ar wastadeddau Wyoming. Y dyddiad, fel mae'n digwydd, oedd 4 Gorffennaf, Diwrnod Annibyniaeth America. Ac felly y cafodd y ffosil ei lysenw cyntaf gan dîm Carnegie, 'The Star Spangled Dinosaur'. Ond, ymhen hir a hwyr, cafodd y rhywogaeth newydd hon ei chyhoeddi yn swyddogol fel Diplodocus Carnegii.

Byddai safle'r cloddio wedi edrych yn debyg iawn i'r safle tebyg yma gerllaw yn Bone Cabin Quarry, yn yr un flwyddyn.

Mae'r lluniau yma o ddiwedd y 1800au o rannau eraill o Albany County, Wyoming, yn ein helpu i greu darlun (o Wikimedia Commons).

Enw cyntaf Dippy, 'Unkche ghila'

Ond beth am frodorion y gwastadeddau? Oni fyddai'r brodorion wedi darganfod ffosilau deinosor cyn y gwladychwyr Ewropeaidd? Yn ei llyfr, Fossil Legends of the First Americans, mae Adrienne Mayor yn dangos y gwnaethon nhw. Dychmygodd y brodorion ffurfiau gwreiddiol y ffosilau fel Madfallod Anferth, Adar y Taranau a Bwystfilod Dŵr, ac roedd sawl un o'r casglwyr deinosoriaid enwog yn dewis brodorion yn dywyswyr. Mae'r llyfr yma'n dangos fod y brodorion wedi sylwi ar y prosesau daearegol fel difodiant, llosgfynyddoedd a newid yn lefel y môr a’u bod yn sail i’w credoau am ffosilau.

( “Clear”, Pobl Lakota, 1900. Heyn & Matzen )

Y Lakota Sioux oedd brodorion y gwastadeddau lle cafwyd hyd i ffosilau Diplodocus. Ganwyd James LaPointe, pobl Lakota, ym 1893. Dyma hanes a glywodd pan yn fachgen:

“Roedd y Sioux yn galw'r creaduriaid hyn, sy'n cymharu'n fras â deinosoriaid, yn 'Unkche ghila'. Roedd y creaduriaid siâp rhyfedd yn crwydro'r tir mewn grwpiau mawr, ac yna'n diflannu. Mae esgyrn anferth y creaduriaid hyn, sydd bellach wedi diflannu, yn nhiroedd garw de a dwyrain y Bryniau Du. Dyw e ddim yn glir os wnaeth yr unkche ghila ddiflannu, ond mae daeareg y Sioux yn nodi eu bod yn dal i fod o gwmpas pan gododd y Bryniau Du o'r ddaear."

O lyfr James R. Walker, 1983, Lakota Myth.

Felly, trwy law Adrienne Mayor, dyma roi'r gair olaf i Wasanaeth Parciau Cenedlaethol yr UDA:

"Mae straeon a chwedlau'r brodorion yn cynnig persbectif unigryw i arwyddocâd ysbrydol traddodiadol ffosilau ac yn gyfle heb ei ail i ddangos y cysylltiad anhepgor rhwng pobl a natur." Jason Kenworthy a Vincent Santucci, A Preliminary Inventory of National Park Service Paleontological Resources in Cultural Resource Contexts.

Where do I start when talking about the experience that has been Dippy?! 

Well he’s certainly been a phenomenon for us here at Amgueddfa Cymru. Right from when we first started installing him back in October last year, people were standing on the balcony watching the very efficient team from the Natural History Museum putting him together piece by piece. Of course we saved the head going on until last! I was fortunate to be permitted into the enclosure and up close to some of the replicated bones, which was very exciting for me.

In the first half term in October we had 53,898 visitors to the museum, an increase of 258% on the previous year. On the Wednesday we had over 10,000 visitors, which is a first for us! What we had been prepared for by a previous venue, Kelvingrove Art Gallery and Museum, but that might not instantly occur to you, is that we needed more toilet rolls! Not a very glamorous aspect of Exhibitions & Displays, but a very important one for our visitors! In my last blog I talked a lot about Snake poo, so I’m moving on swiftly from toilet rolls now before I gain a reputation for obsessing about poo! Our front of house staff had their work cut out for them; ensuring visitors could access the whole museum, answering questions on Dippy and keeping them safe. I spent some time in the Main Hall and these amazing people worked so hard. But it wasn’t just in the Main Hall. The galleries were full, especially our Natural History galleries, which was great as we had additional visitors to the museum to see Dippy, but they stayed to explore more of what we have to offer.

We have a special Dippy shop which has been equally full and busy, with staff rushed off their feet – my favourite item is the glittery dinosaur.  There may have been debate about what dinosaurs looked like, but I’m pretty sure no one has found evidence for sequins as yet! Our colleagues in the restaurant and cafe made special menus to account for the increase in visitor footfall, as well as the opportunity to make dinosaur cakes!

In our Temporary Exhibitions Gallery, which was open to the public during holidays and weekends, our colleagues from the Youth Forum worked with artist Megan Broadmeadow to create a strong message about Fast Fashion from recycled clothes. I’m trying to work out where we can keep the pterosaur, which is brilliant. Our messages about the climate emergency within the exhibition and also when Extinction Rebellion Cardiff came and held a ‘die in’ are, for me, highlights of what a museum can achieve when we work with people from outside our organization and be led by their inspiration and creativity.

I’ve spoken with staff from across the museum and everyone seems to have enjoyed having Dippy here, it’s going to seem very empty when he goes at the end of this month – you have until 26 January to see him.

Y pâr priod hapus

© Sadie Osborne Photography, sadie-osborne.squarespace.com

 

Shwmae bawb, Dippy sy' 'ma!

Dwi wir wedi mwynhau fy amser yma yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Mae pawb mor gyfeillgar a dwi wedi mwynhau cwmni da mewn digwyddiadau cyffrous iawn. Mae gen i ormod o lawer o straeon ar gyfer un blog, felly dyma fy 5 hoff beth.

1) Dysgu Cymraeg

Pan gyrhaeddais i Gaerdydd, doedd gen i ddim llawer o Gymraeg, ond diolch i staff hyfryd yr Amgueddfa, wnes i ddysgu yn gyflym! Dwi wedi cael digonedd o gyfleoedd i ymarfer fy Nghymraeg gydag ymwelwyr, a dwi wedi bod yn trydar yn ddwyieithog o fy nghyfri Twitter @DippyOnTour.

2) Digwyddiadau Dippy

Pan glywais i y bydden i'n rhannu'r neuadd fawr gyda digwyddiadau fel disgos distaw a yoga, roeddwn i'n poeni y bydden i yn y ffordd. Ond, dwi wedi mwynhau bod yng nghanol yr hwyl ac hyd yn oed wedi bod yn rhan o briodas Gymreig am y tro cyntaf!

Y pâr priod hapus

© Sadie Osborne Photography, sadie-osborne.squarespace.com

 

3) Mwynhau byd natur

Ar fy nhaith o gwmpas y DU, rwy'n benderfynol o annog pawb i archwilio'r byd natur o'u cwmpas. Dyw hynny ddim yn anodd yng Nghaerdydd – mae mwy o fannau gwyrdd y pen yma nag unrhyw ddinas fawr arall yn y DU. Dwi wedi joio mas draw yn darganfod parciau newydd bob dydd! Cer i fy ngwefan i weld sut i fwynhau natur yn dy ardal leol di.

4) Fy ffrind newydd

Doeddwn i ddim yn gwybod bod deinosoriaid eraill yng Nghymru, ond buan iawn y ces i gwrdd â Dracoraptor – deinosor gafodd ei ddarganfod dafliad carreg o Gaerdydd. I ddechrau, roeddwn i'n genfigennus o enw diddorol Dracoraptor, ei ystyr yw 'draig-leidr'! Ond fe ddaethon ni'n ffrindiau mewn dim amser.

Model o Dracoraptor

© Amgueddfa Cymru - National Museum Wales

5) TI!

Y peth gorau am Gaerdydd heb os yw'r holl bobl anhygoel dwi wedi cwrdd â nhw. Fydda i yma tan 26 Ionawr felly cofiwch ddod draw a rhannwch eich hunluniau gan ddefnyddio #DippyArDaith a #DippyOnTour.

"Lewis! Peidiwch â chyffwrdd ag unrhyw beth a byddwch yn dawel!" Dyma oedd geiriau fy athro hanes, Mr Davies, wrth i fws Ysgol Gyfun Cynffig gyrraedd Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd yn hydref 1966.

Pum-deg-tri mlynedd yn ddiweddarach, ac ers cael fy mhenodi’n Llywydd Amgueddfa Cymru yn gynharach eleni, rwyf wedi cadw cyngor Mr Davies mewn cof wrth i mi gyfarfod a siarad â’r timau gwych o staff a gwirfoddolwyr o gwmpas ein wyth lleoliad. Rwyf hefyd wedi clywed gan Ymddiriedolwyr, Noddwyr, cefnogwyr, gweinidogion a gweision sifil a rhai o’n miliynau o ymwelwyr.

Wrth siarad â phawb dros y chwe mis diwethaf, rwyf wedi profi eu hangerdd ac ymroddiad eithriadol dros waith Amgueddfa Cymru. Ac mae pawb, wrth gwrs, mor falch o gyflawniadau arbennig Amgueddfa Cymru, yn enwedig wrth i Sain Ffagan ennill y gwobr fawreddog Amgueddfa’r Flwyddyn fel y gwnaeth Big Pit yn 2005.

Mae bron i 1.9 miliwn o bobl wedi ymweld â’n saith amgueddfa dros y flwyddyn ddiwethaf. Heb os, eiddo pobl Cymru yw ein hamgueddfeydd cenedlaethol, a diolch i Lywodraeth Cymru, mae mynediad am ddim i bob un ohonynt.

Yn ogystal, mae cefnogaeth ein Noddwyr a sefydliadau a chefnogwyr amrywiol wedi ein galluogi ni i greu cyfuniad cyfoethog o ddigwyddiadau ac arddangosfeydd, ac i brynu amrywiaeth eang o bethau hynod newydd i’r casgliadau cenedlaethol.

Rydym wedi ymrwymo i egwyddorion democratiaeth ddiwylliannol a chynhwysiad cymdeithasol. Ein nod yw ymgysylltu â chymaint o gymunedau amrywiol â phosibl, o bob cwr o Gymru, yn arbennig y rhai sydd o dan anfantais. Rydym wedi ymrwymo i wneud gwahaniaeth cadarnhaol i les pobl, a sicrhau dyfodol i’r cenedlaethau sydd i ddod yng Nghymru.

Mae ein hymrwymiad i ymdrin â’r argyfwng hinsawdd, yn seiliedig ar ein mewnwelediad gwyddonol arbennig, yn hanfodol i ni i gyd. Wrth ymgymryd â’r gwaith hwn, mae rhaglen ymchwil gadarn ac ystyriol yn llywio ein gwaith.

Mae ein gorwelion yn ymestyn tu hwnt i Gymru. Rydym yn benderfynol o wneud cyfraniad deinamig i Gymru ar draws y byd, gan chwarae ein rhan wrth greu gwlad ffyniannus i bawb.

Fel rhywun sydd wedi manteisio ar y syniad fod addysg yn hawl nid yn fraint, ac fel mab i rieni a adawodd yr ysgol yn 14 oed, teimlaf fod ymrwymiad Amgueddfa Cymru i addysg yn syfrdanol. Mae dros 200,000 o blant ysgol a myfyrwyr wedi ymweld â’n hamgueddfeydd yn 2018/19. Ni yw darparwr addysg tu allan i’r ystafell ddosbarth mwyaf Cymru – mae hyn yn eithriadol.

Heb os nac oni bai, byddai Mr Davies yn llawn edmygedd o Amgueddfa Cymru heddiw, a’n bwriad o gael gwared ar gymaint o rwystrau â phosibl, er mwyn i fwy fyth o bobl ymgolli mewn yr orielau a gofodau ysbrydoledig sy’n tanio’r dychymyg. Creadigrwydd a fydd yn cyffwrdd â’n calonnau a’n meddyliau ni i gyd.

Rydym nawr yn dechrau ar gynllun 10 mlynedd i symud ein Hamgueddfeydd ymlaen ymhellach fyth, i groesawu mwy fyth o ymwelwyr, cynnwys mwy fyth o bobl a bod yn fentrus yn ein huchelgais i ysbrydoli pobl a newid bywydau. Mae ein hawydd i ddathlu’r gorau o Gymru mewn amryw ddisgyblaethau yn ein hysbrydoli ni i gyd. Edrychaf ymlaen i weld beth ddaw dros y ddegawd nesaf.

Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Hapus Iach a Heddychlon i chi gyd.

Roger Lewis

Llywydd Amgueddfa Cymru

One of the things I love about working at National Museum Cardiff (apart from the wonderful collections and exhibitions of course!) is taking a wander in the Museum gift shop. At the moment I am spoilt for choice as there is an extra shop for the Dippy exhibition filled with dino delights!

I’ve had a look at the goodies on offer at the moment, so sit back, relax and enjoy my top seven gift ideas.

1) Meet the Artists 3D Paper Folding Figures (£8.50)

These are so cute and fun, what an interesting stocking filler!

It’s the gift that keeps on giving as you have the fun of crafting your own mini artist and then can enjoy your handiwork.

2) Dippy: the tale of a museum icon (£6.99)

A really interesting little book, perfect for any dinosaur fan!

https://museum.wales/shop/item/3397/Dippy-the-tale-of-a-museum-icon/

3) Materia Rica Flower Necklace and Earrings (£28 and £20)

This earring and necklace set caught my eye because I’ve never seen anything like it.

I love the floral theme and the colours really stand out.

4) Fruits of Nature Original Remedies Bath Essence (£14.99)

A bath is the perfect way to relax after a busy day and to keep warm in this cold weather.

Whether you’d like to treat yourself or a friend, you can’t go wrong with a bit of bubble bath!

5) T-Rex Travel Mug (£8.99)

Do your bit for the environment and give the gift of this eco-friendly dinosaur-themed travel mug.

https://museum.wales/shop/item/3372/T-Rex-Travel-Mug/

6) Make Your Own Pteranodon (£12.99)

Another crafty option for someone creative, you get to assemble this fun automaton and can paint it any colour you like!

https://museum.wales/shop/item/3371/Make-Your-Own-Pteranodon-Wooden-Automata-Series-/

7) Special Edition ‘Martin Parr in Wales’ Set (£300)

Bear with me, but if you have a little money to spare this is a fantastic gift for someone who loves photography! This is a unique opportunity to own a signed, limited edition print by one of the most influential photographers around - snap this up before they sell out! 

https://museum.wales/shop/item/3391/Martin-Parr-in-Wales---Special-edition/

And if you love the idea but don’t have as much spare, you can pick up the book ‘Martin Parr in Wales’ for just £19.99: https://museum.wales/shop/item/3367/Martin-Parr-in-Wales/

So that’s my top seven from National Museum Cardiff, though there are many more gift ideas to be found in our shops across Amguedddfa Cymru. Please do check out our online shop too: https://museum.wales/shop/

Nadolig Llawen! | Merry Christmas!