: Gwirfoddoli

“Does dim camgymeriadau wrth arddio – dim ond arbrofion.” Janet Kilburn Phillips

Yw Chwefror yn rhy gynnar i ddechrau plannu? Nawr mae hwn yn bwnc dadleuol yn y byd garddio… Ond fe wnaethon ni roi cynnig ar blannu cynnar.

Ddiwedd Ionawr a dechrau Chwefror dyma ni’n plannu winwns a phannas (hadau) yn uniongyrchol, plannu ffa a hau tomatos, planhigion wy, tsili, puprunnau a phys pêr cynnar. Dyma ni hefyd yn plannu llawrwydden mewn pot wrth y gegin a dau goesyn mwyar duon yng ngwely'r goedwig. Mae dechrau'n gynnar yn golygu proses egino arafach ond cnwd cynharach. 

Byddwn ni’n hau mathau gwahanol yn ddiweddarach i sicrhau rhagor o gnwd yn ddiweddarach yn y flwyddyn. [Cyngor Craff] Dim ond os oes gennych chi ffrâm dyfu wedi'i chynhesu neu silff uwchben rheiddiadur y dylech chi ddechrau'n gynnar. 

Dyma ni’n arwain gweithdy ar greu cymysgedd potio. Eleni rydyn ni’n defnyddio dwy ran o’n compost ein hunain, dwy ran coir (rhisgl cnau coco), ac un rhan perlit. Mae hyn yn rhoi cyfle da i bob hedyn newydd. Yr unig anfantais o ddefnyddio eich compost eich hun yw'r chwyn ... rydyn ni wedi darganfod bod egino gyda'ch compost eich hun yn annog chwyn. Oes gennych chi gymysgedd potio arall rydych chi'n taeru sy'n ddelfrydol? Rhowch wybod i ni! 

Yn ddiweddarach yn y mis aeth Ian ati i atgyweirio'r gwelyau pren, gan ddysgu'r broses i ddau o wirfoddolwyr GRAFT. Dyma ni hefyd yn adeiladu chwe gwely uchel arall o haearn rhychiog, fydd yn dilyn ymyl wydr yr Amgueddfa. Gan fod hon yn rhan fwy cysgodol o'r ardd, rhaid i ni gynllunio'n ofalus beth i'w blannu. Dewch i gael golwg pan fyddwch chi’n ymweld nesaf, maen nhw'n edrych yn wych! I lenwi'r gwelyau dyma ni’n pacio’r gwaelod gyda chardfwrdd a llawer o doriadau a changhennau, cyn ychwanegu uwchbridd. Pan fydd y deunydd organig hwn yn dadelfennu bydd yn rhoi maetholion i'r pridd.

Ddiwedd Chwefror dyma ni’n plannu sbigoglys, ac amrywiaeth o berlysiau (teim, oregano, penrhudd, basil) yn y twnelau polythen. Dyma ni hefyd yn blaen-blannu ein tatws mewn bocsys wyau gyda'r 'llygaid' wyneb i fyny (chitting yn Saesneg). Pan fyddan nhw’n egino byddan nhw'n barod i’w plannu yn y ddaear. Does dim rhaid blaen-blannu wrth gwrs, gallwch chi eu rhoi nhw’n syth yn y gwely tyfu. [Cyngor Craff] Tyfu tatws gartref! Sawl gwaith ydych chi wedi dechrau ar y tatws stwns a chanfod taten yn egino? Gallwch chi dorri’r rhain yn hanner a'u gosod mewn pridd i gael cnwd mawr o datws cartref. Rhowch gynnig arni a rhoi gwybod sut hwyl gewch chi! 

Pwmpen wedi'i rhostio gyda thahini wedi'i chwipio

Digon i 4 person

Cynhwysion

1.2 k pwmpen o'ch dewis, wedi tynnu’r hadu a'i dorri'n dalpiau

3 llwy fwrdd o olew

1 winwnsyn coch, wedi'i dorri'n fân

Ychydig o finegr gwin coch

200g tahini

Ychydig o sudd lemwn

Llond llaw o ddail mintys

Halen a phupur

Dull

Cynheswch y ffwrn i 180 gradd

Rhostiwch y bwmpen (gydag ychydig o olew a halen) am 40 munud, gan ei droi hanner ffordd

Rhowch winwnsyn mewn powlen gyda finegr a phinsiad o halen a’i gymysgu’n dda

Mewn powlen arall, ychwanegwch 125ml o ddŵr oer at y tahini a’i chwisgio’n dda

Ychwanegwch sudd lemwn a halen at eich dant

I’w weini, rhowch y tahini ar y plât, a’r bwmpen, winwns picls, dail mintys wedi’u rhwygo a halen a phupur ar ei ben

Bob mis neu ddau bydda i’n rhannu’r newyddion diweddaraf am ein gwaith yn yr ardd. Byddwn ni’n rhannu unrhyw beth rydyn ni’n ei ddysgu, beth sydd wedi gweithio’n dda (a ddim cystal) ac unrhyw awgrymiadau i arddwyr (hen a newydd) eu defnyddio yn eich mannau gwyrdd eich hun. Bydda i hefyd yn cynnwys rysáit tymhorol o The Shared Plate gan ddefnyddio cynhwysion GRAFT.

Yn ddiweddar, cwblhawyd Harri Leoliad Datblygu Sgiliau yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, lle bu’n cysgodi ein staff Blaen Tŷ un diwrnod yr wythnos am 6 mis. Mae’r lleoliadau hyn yn cynnig profiad yn y gweithle i bobl 16+ sydd â rhwystrau at waith, gan roi cyfle iddynt feithrin sgiliau a hyder. Yn Sain Ffagan rydym yn benodol yn cefnogi unigolion sy’n ddwyieithog ac yn siarad Cymraeg ar gyfer lleoliadau datblygu sgiliau blaen tŷ.
 

Cyn i Harri orffen, cawsom sgwrs i weld sut brofiad oedd cymryd rhan mewn lleoliad datblygu sgiliau yn Sain Ffagan! Dyma beth ddywedodd:

Sut wnaethoch chi gychwyn y Lleoliad Datblygu Sgiliau gyda ni yn Amgueddfa Cymru?

Dechreuais ym mis Medi 2022. Fe wnes i helpu gyda’r Ŵyl Fwyd yn Sain Ffagan a rhoddodd Lauren o Elite Employment Support fi mewn cysylltiad â’r adran Gwirfoddoli a Lleoliadau. Cyfarfûm â thîm Sain Ffagan. Rwy’n ddwyieithog ac mae’n fonws ychwanegol y gallwn ddefnyddio fy Nghymraeg tra ar leoliad.

Beth wnaethoch chi tra ar leoliad?

Dechreuais yn yr orielau am 2 awr. Teimlais yr angen i ymestyn fy oriau i 10.00-3.00, a oedd yn iawn.

Tra yn yr orielau bûm yn helpu Cynorthwywyr yr Amgueddfa drwy ddefnyddio’r cliciwr i gyfrif presenoldeb pobl.

Weithiau byddwn i'n helpu A fydd yn glanhau unrhyw ollyngiadau yn yr orielau.

Treuliais ddiwrnod gyda Ryland - dwi'n cofio teithio gydag e ar y bygi i'r castell, roedd hynny'n hwyl! Gwnaethom yn siŵr bod yr ardd a'r amgylchedd yn daclus.

Beth ddysgoch chi yn ystod eich amser yn Sain Ffagan?

Dysgais sgiliau gweithio mewn tîm a dysgais am yr amgueddfa ei hun. Cyfathrebu â Chynorthwywyr yr Amgueddfa. Pe bawn i byth yn siŵr beth i'w ddweud wrth ymwelwyr, byddwn yn cael cyngor gan Gynorthwywyr yr Amgueddfa. Roedd siarad â Bryn (aelod o staff Sain Ffagan) yn graff iawn ar yr hanes.

Beth wnaethoch chi ei fwynhau am eich profiad?

Popeth!

Er enghraifft, prynais ychydig o fara o'r becws ac roedd fy rhieni a'm brawd wrth eu bodd. 

I mi roeddwn i'n teimlo'n fwy hamddenol a fy mod gartref yma. Cefais fy nghyflwyno i lawer o Gynorthwywyr Amgueddfa, roeddent yn ddiddorol iawn, yn siaradus, yn gyfeillgar ac yn annwyl.

Diolch yn fawr iawn i Harri am siarad gyda ni am ei amser yn Sain Ffagan ar leoliad. Mae Harri nawr wedi cael ei recriwtio fel aelod o staff pwll ar gyfer y siop yn Sain Ffagan, felly llongyfarchiadau mawr iddo! 

Mae lleoliadau gwaith i fyfyrwyr yn Amgueddfa Cymru yn gallu bod yn gystadleuol, yn enwedig rhai ym maes archeoleg. Roeddwn wrth fy modd yn cael lle ar leoliad i helpu’r Amgueddfa asesu a chatalogio gweddillion dynol.

Gan ymuno â grŵp bach o unigolion ar leoliad, rhai ohonynt yn fyfyrwyr o gwrs Gwyddor Archeolegol Caerdydd, buom yn gweithio ochr yn ochr â’r Curadur i asesu sgerbydau o fynwent ganoloesol gynnar yn Llandochau, ger Caerdydd. Datgelodd y cloddiadau ar ddechrau’r 1990au dros fil o sgerbydau, a rheini wedi bod yn archif Amgueddfa Cymru yn disgwyl archwiliad llawn.

Dysgon ni sut mae'n rhaid storio a thrin y sgerbydau yn unol â safonau moesegol ar gyfer delio â gweddillion dynol. Caiff pob sgerbwd ei hasesu'n unigol ar gyfer cyflawnrwydd, ac weithiau mae'n bosib adnabod y rhyw a gweld tystiolaeth o oedran neu afiechydon. Cofnodwyd y wybodaeth i’w gynnwys yng nghatalog yr Amgueddfa, a bydd yn ddefnyddiol iawn yn y dyfodol wrth ymchwilio gweddillion dynol safle Llandochau, a bydd yn cyfrannu at astudiaeth archeoleg ganoloesol yn fwy cyffredinol.

Mae archwilio gweddillion dynol yn ysgogi adfyfyrio ar fywydau pobl ganoloesol ac, er efallai nad yw at ddant pawb, mae’n dod â ni’n nes at y gorffennol mewn ffordd arbennig. Roedd y lleoliad gwaith yn brofiad dysgu rhagorol. Roedd y Curadur, Adelle yn amyneddgar iawn gyda’r holl gwestiynau a godwyd ac yn hael wrth rannu ei gwybodaeth a’i sgiliau. Mae’n ffordd wych i Amgueddfa Cymru ymgysylltu â’r cyhoedd, ac rwy’n ddiolchgar am y cyfle i weld y tu ôl i’r llenni a chyfrannu at waith yr amgueddfa. Rwy'n gobeithio y bydd Amgueddfa Cymru yn parhau i gynnig cyfleoedd o'r fath i'r rhai a hoffai cymryd rhan mewn lleoliadau gwaith i fyfyrwyr.

Am fwy o wybodaeth am leoliadau gwaith i fyfyrwyr, ewch i dudalennau ‘Cymryd Rhan’ y wefan. Mae modd cofrestru i rhestr bostio i glywed am unrhyw leoliadau pan fyddant yn cael eu hysbysebu. 

Mae The Secret Garden yn broject garddwriaeth a hanes a ariennir gan Grant Gwirfoddoli Cymru CGGC. Rydym yn gweithio gydag oedolion ag Anableddau Dysgu a gwirfoddolwyr cymunedol i ddatblygu a gofalu am ardd fwthyn yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru. Rydym hefyd yn cefnogi cyfranogwyr y project i ymchwilio i hanes yr ardd, bwthyn Ysgubor Fawr ar y safle a’i chyn-drigolion gan ddefnyddio archifau Sain Ffagan ac Archifau Morgannwg. 

Mae dwy thema i broject yr Ardd Gudd. Mae'n broject garddio ac ymchwil hanesyddol. Rydym yn cynnig y cyfle i gymryd rhan mewn sesiynau garddio ymarferol yn ein gardd yn Sain Ffagan i ddysgu am a threialu technegau garddio o’r gorffennol, megis plannu at ddibenion meddyginiaethol neu lanhau. Bydd cyfranogwyr hefyd yn ymchwilio i’r ardd, y bwthyn a’i drigolion mewn partneriaeth ag Amgueddfa Werin Cymru Sain Ffagan ac Archifau Morgannwg. 

Mae cyfranogwyr sy’n mynychu’r project yn gallu dysgu amrywiaeth o sgiliau gan gynnwys gwaith tîm, cyfathrebu, cydlynu a llawer mwy i helpu i’w cynorthwyo a’u cefnogi yn eu datblygiad personol. Mae amgylchedd gwaith diogel yn sicrhau bod cyfranogwyr yn gallu dysgu ar eu cyflymder eu hunain, pe bai hynny'n dysgu am arddwriaeth neu hanes! Mae'r project yn gallu siwtio eu hanghenion a chael effaith gadarnhaol ar eu hiechyd a'u lles.

Mae ein gweithgareddau yn rhad ac am ddim, ac rydym yn annog unrhyw un i ymuno. Gall cyfranogwyr gymryd rhan naill ai yn yr elfen arddio neu hanes neu'r ddau os dymunant! 

Ewch at wefan Innovate Trust i weld fwy am broject The Secret Garden, ac am sut i gymryd rhan - The Secret Garden | Innovate Trust (innovate-trust.org.uk). 

Beth yw'r cyfleoedd gwirfoddoli yn Amgueddfa Lechi Cymru?

Rydyn ni wedi bod yn canolbwyntio ar wirfoddoli yn yr Amgueddfa Lechi ers i mi gychwyn fy swydd fel Cydlynydd Gwirfoddoli ym mis Mai 2022. Felly pa fathau o gyfleoedd sy'na i wirfoddoli yma?

Lleoliad Gwaith Gofaint 
Braf oedd cael croesawu Dai draw i’r Amgueddfa ar Leoliad Gwaith Myfyrwyr ym mis Rhagfyr 2022. Roedd Dai ar gwrs coleg Weldio a Ffabrigo ac oedd rhaid iddo gwblhau 20 diwrnod o brofiad gwaith fel rhan o'r cwrs. Cafodd Dai gweithio gyda Liam, ein Gofaint ni, yn yr efail hanesyddol yng ngweithdai’r Gilfach Ddu, lle dysgodd i greu agorwr potel, pocer tân a phâr o efeiliau. Roedd hi’n wych gweld ei hyder a’i sgiliau yn datblygu dros y misoedd bu yma ar leoliad!

Lleoliadau Datblygu Sgiliau  
Cychwynnom Leoliadau Datblygu Sgiliau flwyddyn ddiwethaf yn Llanberis, rhywbeth sydd eisoes yn bodoli yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Un diwrnod yr wythnos o gysgodi’r tîm blaen tŷ ydyn nhw, sy'n cynnig profiad amhrisiadwy i bobl sydd â rhwystrau i waith. Treialwyd y lleoliadau dros Aeaf 2022, ac eleni mae gennym Aaron ar ganol ei leoliad gyda ni. Dywed ei fod yn edrych ymlaen at ddysgu am hanes yr Amgueddfa a chael cyfle i fod yn rhan o dîm. Mae croeso i unrhyw un gysylltu neu holi am fwy o wybodaeth.

Gwirfoddoli Matiau Rhacs 
Os mai crefftio ‘di’ch hoff beth chi, efallai mai helpu ni greu matiau rhacs fyddai’ch rheswm chi dros wirfoddoli. Mae yno griw o oddeutu 3 gwirfoddolwr yn eistedd yn Nhŷ’r Peiriannydd yn wythnosol, yn gweithio ar greu matiau rhacs i’n tai hanesyddol ni! Ers iddynt gychwyn ym mis Mai, maent wedi cael llawer o sgyrsiau difyr gyda’n hymwelwyr ni. Mae llawer o’n hymwelwyr yn adrodd cofion cynnes o wneud matiau rhacs gyda'u neiniau a theidiau blynyddoedd yn ôl. ‘Da ni hefyd wedi bod yn dysgu am enwau difyr o rannau gwahanol o’r Deyrnas Unedig am fatiau rhacs - ‘proddy rugs’, ‘peg rugs’ a llawer mwy!

Beth allwn ni edrych ymlaen ato? 
Mae yno dipyn o bethau ar y gweill gyda gwirfoddoli yn Llanberis… yn yr wythnosau nesaf cadwch olwg am hysbysebion ar gyfer rôl wirfoddoli Llysgennad ar gyfer yr Amgueddfa a rôl wirfoddoli Glanhau Peiriannau. ‘Da ni hefyd am hysbysebu Lleoliad Gwaith Myfyrwyr Treftadaeth ym mis Medi ar gyfer myfyrwyr sy’n chwilio am brofiad cyffredinol o’r byd treftadaeth.