: Ymgysylltu â'r Gymuned

Last week I got the chance to go up on the roof of National Museum Cardiff to see the two Natural Sciences beehives. Since the bees arrived last year, Ben Evans and his team of trained staff from across the Cathays Park site have been responsible for the weekly maintenance of the hives. On this occasion Ben was able to sign me in as a visitor and we collected the box of beekeeping equipment and made our way up and out onto the roof. Next we put on our beekeeping gear; a half suit with an integral hat and face net and some thick gauntlet gloves. Ben lit up the smoker and waved it near the entrance of the hives to calm the bees. He then took the top off the hive and carefully pulled out the individual layers so that we could have a clear look inside. Each layer was covered in hundreds of bees and underneath we could see the beautiful hexagonal formations where the bees store their food and larvae. We also checked through each layer to locate the queen. She is marked with a green spot on her back so she can be clearly identified. The two hives are very different, in one the bees are quite subdued so Ben is feeding them with a sugary syrup to help them along.  In the other hive the bees seem very active and are starting to produce honey. I actually got to taste the honey and it was gorgeous! Ben plans to produce a beekeepers diary, so keep an eye out for further updates about the bees on our blog pages and our Twitter Feeds (@NatHistConseve or @CardiffCurator). Let’s hope they produce more honey so we can eventually sell it in the museum shop!    

Yma yn Sain Ffagan, mae’r prosiect ail-ddatblygu (Creu Hanes) yn mynd yn ei flaen ar garlam. Tra bo’r cadwraethwyr yn asesu cyflwr y casgliadau a’r curaduron eraill yn cydlynu gyda’r dylunwyr, un o fy nhasgau i dros y flwyddyn nesaf fydd gweithio ar gyfres o brosiectau cymunedol ar gyfer yr orielau newydd. Yn y byd amgueddfaol, mae ’na enw ar gyfer y math yma o waith – cyd-guradu, neu cyd-greu.

Wrth gwrs, dyw gweithio gyda chymunedau ddim yn beth newydd i ni fel sefydliad. Dyma oedd hanfod dull Iorwerth Peate o guradu a sylfaen datblygu casgliadau’r Amgueddfa Werin yn y lle cyntaf. Yn 1937 – bron i ddegawd cyn agor giatiau Castell Sain Ffagan i bobl Cymru – aeth Peate ati i lunio holiadur a yrwyd at unigolion a sefydliadau ym mhob plwyf yng Nghymru yn gofyn am arferion a thraddodiadau eu milltir sgwâr. Dyma ddyfyniad ohono:

… rhaid i’r Amgueddfa wrth wybodaeth a gwrthrychau o bob plwyf yng Nghymru; rhaid iddi ddibynnu hefyd i raddau helaeth iawn ar gydweithrediad y Cymry mewn fferm a bwthyn, tref a phentref.

Mae’r ymatebion a ddaeth i law bellach yn rhan o archif lawysgrifau’r Amgueddfa, ynghyd â llythyron a llyfrau ateb – dau ddull arall a ddefnyddwyd gan Peate i gasglu gwybodaeth. Yn ei gyfnod, does dim dwywaith nad oedd yn arloesi mewn tir newydd.

Heddiw, mae rhaglen gymunedol yr Amgueddfa yn barhâd o’r etifeddiaeth hon, ond rydym yn gweithio mewn ffordd dra wahanol. Yn y cyfnod cynnar, pan fyddai gwybodaeth a chasgliadau yn cyrraedd yr Amgueddfa, llais y curadur fyddai'n dehongli a chyflwyno’r deunydd hwnnw. Er mor werthfawr yw’r cynnyrch a gasglwyd, perthynas un-ochrog i raddau oedd rhwng yr Amgueddfa a’i hysbyswyr cymunedol.

Bron i wythdeg mlynedd yn ddiweddarach, mae’r pwyslais wedi newid ac fe welir hyn yn glir yn y gwaith sy’n digwydd yma fel rhan o brosiect Creu Hanes. O fewn yr orielau newydd, bydd gofodau wedi eu curadu gan gymunedau ledled Cymru – eu lleisiau a’u gwrthrychau nhw fydd hanfod yr arddangosfeydd hyn. Yn ogystal, mae fforymau cyfranogol y prosiect – pwyllgorau yw’r rhain sy’n cynrychioli cynulleidfaoedd amrywiol yr Amgueddfa – wedi chwarae rhan bwysig yn y broses o ddewis a dethol gwrthrychau a themâu yr orielau newydd o’r cychwyn cyntaf. Yn syml, ein nod yw creu hanes gyda, yn hytrach nag ar gyfer, pobl Cymru.

Gyda hyn mewn golwg, wythnos yn ôl mi roeddwn i gyda’r gymuned yn Awyrlu’r Fali yn cynnal ail gyfarfod am eu mewnbwn nhw i’r rhaglen cyd-guradu. Mae’r gymuned yn y Fali yn unigryw gan fod yno gymysgedd o dros fil o weithwyr milwrol a sifilaidd. Dyma un o gyflogwyr mwyaf Ynys Môn. Rydym wedi rhoi camerau fideo i ddetholiad o staff yr orsaf i recordio diwrnod arferol yn eu bywyd gwaith. Hyd yn hyn, mae wyth adran yn cymryd rhan, gan gynnwys y frigâd dân, peilotiaid Sgwadron 208 a’r gwasanaeth arlwyo. Mi fydd eu ffilmiau ‘pry-ar-y-wal’ yn cael eu dangos am gyfnod yn un o’r orielau newydd, ynghyd â gwrthrychau o'u dewis nhw. Bydd y cyfan wedyn yn cael ei archifo a’i roi ar gof a chadw yn yr Amgueddfa, a'r gofod arddangos yn cael ei drosglwyddo i gymuned waith wahanol.

I glywed mwy am ein prosiectau cyd-guradu, cadwch lygad ar y blog dros y flwyddyn nesaf. Gallwch hefyd gadw ar y blaen gyda'r datblygiadau drwy ddilyn fy nghyfrif  Twitter @StFagansTextile a’r hashnod #CreuHanes. Cofiwch hefyd am fy nghyd-weithwyr sy'n trydar: @CuradurFflur, @archifsfarchive, @SF_Politics, @SF_Ystafelloedd, @SF_adeiladau, @WelshFurniture, @CollectionsSF a @SF_Dogfennaeth. Rhwng pawb, fe gewch chi’r diweddaraf am y prosiect ail-ddatblygu a chipolwg ar weithgarwch un adran sy’n rhan o’r gymuned waith yma yn Sain Ffagan. 

Cefnogir y gwaith gydag Awyrlu'r Fali gan Gynllun Cyfamod Cymunedol y Lluoedd Arfog.

The youth forum worked extremely hard to get their first publication out in time for the Fragile? exhibition and it looks so wonderful! It contains interviews with artists, responses to the work on show and even an article about Spillers and Vinyl. We were also really lucky to have a great designer on board to work with the forum to create something so gorgeous - so thanks Chipper Designs!

You can pick up your copy of the youth forums magazine (or have a look at the pdf over on the right) at the exhibition and we would love to know what you think about it. Also we would love to know what your favourite fragile thing is, a baby? a cup? a building? let us know on twitter or instagram using #fragilefaves

Mae ein neuadd ganoloesol yn codi’n gyflym. Mae'r gwaith yn canolbwyntio ar orffen ffenestri yr adeilad lleiaf o ddau. Adeilad B yw'r enw dros dro am hwn, ac yn y gorffennol fe allai wedi bod yn siambr wely’r tywysog (gan fod enghreifftiau eraill o neuadd a siambr gyfagos yn bodoli) neu yn gegin, a fyddai hefyd yn debygol o fod yn agos i'r neuadd (oherwydd pwy fuasai am wledda ar fwyd oer?).

Mae'r ffenestri yn Romanésg eu harddull, sy’n nodweddiadol o'r cyfnod. Yn gul ar du allan yr adeilad ond yn lledaenu’n sylweddol ar y tu fewn, mae’r cynllun yn manteisio i’r eithaf ar y golau naturiol. Mae dau reswm pam eu bod mor gul: mae ffenestri bach yn haws yw hamddiffyn na ffenestri mawr, ac felly roeddent yn elfen gyffredin mewn adeiladau amddiffynnol fel cestyll; ac yn ail, gan bod gwydr ffenest yn gymharol brin yn y cyfnod roedd ffenestri bach yn lleihau’r drafft oer a allai ddod i mewn. Carreg wastad sydd ar ben bob ffenest, ond gallai hefyd fod yn fwa cerrig – roedd y naill ddull yn gyffredin yn y cyfnod. Mi fydd caeadau pren dros y ffenestri i’w cau pan fydd plant ysgol yn aros dros nôs.

Yn ogystal â'r gwaith cerrig, mae'r gwaith o lifio pren i ffrâm y to wedi cychwyn yn ddiweddar hefyd. Camp grefftus tu hwnt yw ffurfio darn pren sgwâr o gainc coeden dderw. Dim ond mewn llinell syth y gall y 'band-saw' dorri, felly mae'r gainc yn gorfod cael ei lleoli yn union cyn cychwyn y gwaith llifio. Mae angen ei addasu i lan ag i lawr, yn ogystal ag i'r chwith ag i'r dde, oherwydd gall un toriad gwael effeithio ar y toriadau dilynol i’r fath raddau nes bod y darn pren yn annefnyddiadwy.

Rwyf newydd gychwyn fy mhedwaredd wythnos fel Prif Guradur Adeialdau Hanesyddol yma yn Sain Ffagan, a dyma fy mlog cyntaf. Archaeoleg yw fy nghefndir, ac yn bennodol, archaeoleg arbrofol.

Mae’r math yma o ymchwil archaeolegol yn arbrofi’r syniadau sydd wedi tyfu fel canlyniad o waith cloddio archaeolegol. Yn y bôn rydym yn trio codi rhywbeth a fyddai yn gadael yr un tystiolaeth a ddarganfyddwyd, os cloddiwyd yn y dyfodol. Mae hwn yn herio ein syniadau a codi mwy o gwestiynau.

Tai Crwn o'r Oes Haearn

Dros y blynyddoedd rwyf wedi adeiladu pedwar tŷ crwn wedi seilio ar archaeoleg cartrefi Oes yr Hearn. Gan bod yr archaeoleg yma yn gallu bod yn fâs iawn (ond rhyw 30cm o drwch), mae pob elfen o ail-greuad uwchben y ddaear wedi’i seilio ar waith dyfalu – ei hun wedi seilio ar y dystioilaeth sydd wedi goroesi. Fel allech ddychmygu, mae gweithio allan strwythur adeilad sydd heb yw weld mewn 2,000 o flynyddoedd yn eitha sialens, ond un boddhaol. Felly, mae gen i bleser mawr i fod yn rhan o gyweithiau arbrofol newydd yr Amgueddfa - ailgreuad o ffermdy o Oes yr Haearn, wedi ei seilio ar dystiolaeth o Fryn Eryr yn Ynys Môn, a neuadd ganoloesol Llys llywelyn, wedi ei seilio ar dystiolaeth o Llys Rhosyr, eto yn Ynys Môn.

Mae tô y ffermdy yn cael ei doi gyda gwellt ar y funud, ag yn fuan mi fydd y tŷ yn ddiddos. Mi fydd hwn yn rhyddhâd mawr gan bod glaw trwn dros y Gaeaf wedi atal y waliau clai, 1.8m o drwch i sychu mor gyflym a gobeithio. Mae waliau o glai yn gymharol anarferol gan taw waliau gwial a dŵb neu cerrig sydd wedi eu darganfod gan amlaf. Hwn fydd yr ail-greuad cyntaf o dŷ crwn o’i fath.

Llys Rhosyr - Llys Canoloesol

Mae waliau y ddau adeilad sydd o’r Llys mor uchel a fy mrest, ac mae’r saer maen yn barod i gychwyn y fframau ffenestri. Fe ddarganfyddwyd y Llys yn Ynys Môn, ac fe’i gloddiwyd rhwng 1992 ag 1996. Mae’r waliau cerrig ond yn sefyll ryw fetr o daldra. Felly, yn yr un modd a’r ffermdy, ail-greuad wedi seilio ar dystiolaeth archaeolegol yw hwn.

Mae hanes ysgrifennedig o’r cyfnod, fel ‘Brut y Tywysogion’ yn awgrymmu fod neuadd frenhinol yma, a fu yn un o Lysoedd Llywelyn ap Iorwerth yn ystod hanner cyntaf y drydedd ganrif ar ddeg. Y peth dydyn ni ddim yn gwybod gyda sicrwydd yw pa olwg oedd ar y neuadd. Mae’r wybodaeth yma wedi ei seilio ar gymhariaethau gyda neuaddau Brenhinol eraill, ag adeialdwyd yn yr un cyfnod, fel a welid yng Nghastell Conwy a Phalas yr Esgob yn Nhŷ Ddewi.

Gan fy mod yn bwriadu ysgrifennu blogiau cyson ynglyn a’r datblygiadau diweddaraf, fe wnaf anelu hefyd I amlinellu y gwaith sydd wedi digwydd hyd yn hyn, felly fydd genych fwy o syniad ô’r adeilad hynod yma, ac ein ymgeision i ddod ar Llys yn fyw unwaith eto.