: Casgliadau ac Ymchwil

Dangosodd ddarganfyddiad y deinosor Cymreig, Dracoraptor, bod deinosoriaid yn byw yn ne Cymru 200 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Petaech chi'n teithio 'nôl i'r cyfnod hwnnw, fe fyddech chi hefyd wedi gweld ambell i famal bychan, tebyg i lygoden goch, yn cuddio yn y tyfiant. Rhain yw rhai o'r mamaliaid cynharaf yn y byd.

 

Gellir darganfod esgyrn a dannedd y creaduriaid bach blewog yma mewn ogofau a mewn craciau mewn cerrig - efallai am fod rhain yn cynnig lloches, neu le i aeafgysgu. Darganfyddwyd y ffosilau cyntaf ohonynt mewn chwarel yn ne Cymru rhyw saith deg mlynedd yn ôl. Mae Palaeontologwyr wedi bod yn dadansoddi'r ffosilau, er mwyn creu darlun fwy cyflawn o sut greaduriaid oedden nhw. Enw un o'r mamaliaid cynnar yma yw 'Morganucodon', sy'n golygu 'Dant Morgannwg'.

 

Mewn prosiect ymchwil newydd wedi'i gefnogi gan Y Cyngor Ymchwil Amgylcheddol, defnyddiodd wyddonwyr o Brifysgol Bryste belydr-X pwerus i sganio'r esgyrn bychain, i greu darlun digidol o'r creaduriaid. Cymharwyd y darluniau digidol yma gyda mamaliaid modern, er mwyn ail-greu strwythr cyhyrau'r anifail. Ychwanegwyd rheiny i'r darlun digidol. Wedi hynny, defnyddiwyd rhaglen arbennig i asesu sut y byddai'r esgyrn a'r cyhyrau'n symud. Astudiwyd dannedd y creaduriaid mewn manylder - roedd rhai mamamliaid cynnar yn meddu ar ddannedd ddigon cryf i grensio pryfaid gyda casys adennydd, ac eraill ond yn medru bwyta pryfaid meddal.

 

Mae model hyfryd o Morganucodon, wedi'i greu can Bob Nicholls, y palaeoartist, i'w ganfod yn ein orielau hanes natur yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Mae'n edrych fel creadur bywiog iawn a'i enw yw Morgie!

Following Wrexham Museum’s recent acquisition of the Bronington Hoard, a collection of 15th century gold and silver coins and a gold and sapphire ring found by local metal detectorists, the Saving Treasures; Telling Stories Project helped fund the Buried in the Borderlands Community Archaeology Project.

The project, which goes on display in March, focuses on working with and inspiring the local community to investigate and produce creative responses to the historic objects discovered right under their noses.

David and Jill Burton are part of the Maelor heritage society set up by the museum, a group of volunteers who research and help to exhibit the Bronington findings. We caught up with them to talk about the project.

Why were you drawn to the project?

We have enjoyed the opportunity to be involved with the “Buried in the Borderlands" project as volunteers with the Wrexham Museum team. Initially it was curiosity that took us along to the community meeting in the local pub to find out about more about the hoard that had been discovered in a field not far from where we live. This was followed up with meetings at the museum and the exciting chance to examine at close quarters the coins and ring that had been discovered. 

The hoard consists of 52 coins and a gold ring with a sapphire stone, all buried in approximately 1465. The hoard has been dated to a period of history we knew little about, the Wars of the Roses and we were intrigued what effect the conflict had had on our local area. 

What does your voluntary work involve?

Our “homework" between meetings was the opportunity to research into settlement and ways of life in the Maelor area 550 years ago and the politics of the time. Out limited knowledge of old coins, their designs and production, was helped by attending an excellent Numismatics Day at Wrexham Museum with the chance to listen to top quality speakers from the Royal Mint and the Fitzwilliam Museum amongst others.

What’s your favourite aspect of being involved with “Buried in the Borderlands”?

We enjoyed using the information we had discovered to put together a brief for designers of the popup information boards which would accompany displays and were delighted to see the resulting ideas come to fruition.

But I think our favourite part of the project was helping museum staff take a sample of the hoard and the completed information boards “on tour”, to three venues in the area where the hoard had been discovered, a community centre, a school hall and a heritage centre. At all three places we were met with interest and enthusiasm by visitors of all ages.

We loved having the time to chat, to explain and to listen to theories on why our visitors thought the hoard had been buried. We met 387 people on these days, some were local historians, some metal detectorists, some local residents and farmers but we especially enjoyed talking to the children who loved seeing “real treasure” and had the most imaginative theories as to its origins.

What does the future hold for the project?

We look forward to the next stage in the New Year when we can help with ideas for the designs for the permanent exhibition of the Bronington Hoard in Wrexham Museum, and of course the grand opening when for the first time we will see our local hoard all displayed together for everyone to appreciate and enjoy.

Interested in getting involved? Contact Wrexham Museum directly to find out more.

Dim syniadau am anrhegion i’r plant eleni? Mae digon o ysbrydoliaeth yng nghasgliadau’r Amgueddfa. Bydd rhai o’r eitemau yma’n cael eu harddangos yn orielau newydd Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru yn hydref 2018.

Peiriant gwnïo tegan

Rhif caffael: F82.51.63

Oes rhywun yn y teulu’n dwlu ar wnïo? Margaret Eckley o Sili oedd perchennog y tegan hyfryd hwn. Byddai wedi chawrae ag ef yn y 1930au. Mae’n cael ei droi â llaw ac yn addurn arno mae llun o’r Hugan Fach Goch. Mae llyfr cyfarwyddiadau ganddo hefyd.

 

Set o filwyr bychan

Rhif caffael: 56.313.134 – 154

Beth am hen ffefryn? O Aberhonddu y daw’r set hon o filwyr tegan. Wnaethon nhw fartiso yr holl ffordd? Cawsant eu rhoi i’r Amgueddfa yn y 1950au, a bydden nhw wedi cael eu defnyddio gan blant y rhoddwr a gafodd eu geni yn y 1890au.

 

Tractor tegan Corgi

Rhif caffael: F00.27.9

Mae ceir bach Corgi yn boblogaidd o hyd. Plant o Gaerdydd fyddai wedi chwaraeâ’r tractor hwn yn y 1950au a’r 1960au.

 

Dol gwisg Gymreig

Rhif caffael: 30.316

Ganol y 19eg ganrif byddai plant wedi chwarae â’r ddol Gymreig hon. Mae’n rhaid ei bod hi wedi cael ei thrysori – roedd hi yn nheulu’r rhoddwr am 80 mlynedd. I weld mwy o ddoliau Cymreig ewch i wefan Casgliad y Werin Cymru.

 

LEGO Nadolig

Rhif caffael: 2000.194/1

Fyddai hi ddim yn Nadolig heb LEGO! Dyma sïon corn a’i sled a gynhyrchwyd yn ffatri LEGO yn Wrecsam.

Dyw’r gwrthrychau ddim i’w gweld ar hyn o bryd, ond byddan nhw ar y wefan yn fuan, ynghyd â nifer o’n casgliadau Celf, Archaeoleg, Diwydiannol, Cymdeithasol a Diwylliannol. Diolch i chwaraewyr y People’s Postcode Lottery am eu cefnogaeth i’r gwaith hwn.

Os oes gwrthrych penodol yr hoffech chi ei weld yn unrhyw un o’n hamgueddfeydd, gwnewch yn siŵr ei fod yn cael ei ddangos cyn teithio, neu gallwch chi drefnu apwyntiad i’w weld.

Mae llai nag wythnos tan ddiwrnod Nadolig ac i'r rhan fwyaf ohonom mae'r gwaith paratoi ac addurno yn dod i ben. Mae ein cartrefi yn edrych yn fendigedig, a'r goeden Nadolig yn disgleirio gyda goleuadau. Mae'r cardiau Nadolig wedi eu postio, y negeseuon cyfryngau cymdeithasol wedi eu danfon, a'r anrhegion wedi eu lapio. Mae'r twrci wedi'i archebu a'r pwdin Nadolig wedi ei brynnu (neu ei goginio!). Erys y traddodiadau yma yn rhan bwysig o'r Nadolig yn 2017 ond paham ac o ble y ddaeth y traddodiadau hyn?

Addurniadau

Rydym wedi addurno ein cartrefi ar yr adeg hon o'r flwyddyn ers amser y Paganiaid. Defnyddiwyd bytholwyrdd gan y Paganiaid i gydnabod byrddydd y gaeaf ac i'w hatgoffa bod y Gwanwyn ar ei ffordd. Y Pab Julius 1 benderfynodd taw y 25ain o Rhafgyr fyddai dyddiad dathlu geni Crist, a gan bod y dyddiad hwn yn cwympo yng nghanol dathliadau'r Paganiaid, amsugnwyd rhai o draddodiadau y Paganiaid i mewn i galendr y Cristnogion, gan gynnwys addurno gyda bytholwyrdd, yn enwedig gyda chelyn.

I Gristnogion roedd planhigion bytholwyrdd yn arwyddocâd o fywyd tragwyddol Duw; y celyn yn symbol o goron ddraen yr Iesu ar y Groes, a'r aeron ei yn cynrychioli ei waed. Yn ogystal â hyn, roedd i blanhigion bytholwyrdd eraill arwyddocâd yn ystod y cyfnod. Mae iorwg, er enghraifft, yn blanhigyn sydd yn glynnu, ac felly roedd yn symbol o ddyn yn dal ei afael yn dynn ar Dduw. Ystyrid bod gan rhosmari gysylltiad â'r Forwyn Fair tra bod gan llawryf, neu glust yr Asen, gysylltiad â llwyddiant, yn enwedig llwyddiant Duw yn goroesi yn erbyn y Diafol. Credid bod celyn a iorwg yn blanhigion benywaidd a gwrywaidd. Celyn a'i bigau miniog yn cynrychioli'r dyn tra bod yr Iorwg yn cynrychioli'r fenyw.  Pa bynnag un o'r rhain a fyddai'n croesi'r trothwy gyntaf fyddai'n dynodi pen y cartref am y flwyddyn i ddod. Anlwc oedd addurno gyda'r bytholwyrdd cyn Noswyl Nadolig ac anlwc hefyd oedd ei dynnu o'r cartref cyn y ddeuddegfed nos.

Yng nghefn gwlad Cymru addurnwyd cartrefi gyda phlanhigion bytholwyrdd yn oriau man y bore cyn mynd i'r gwasanaeth Plygain yn yr eglwys blwyfol. Gwasanaeth garolau oedd gwasanaeth y Plygain a oedd yn cael ei gynnal fel arfer rhwng 3 o'r gloch a 6 o'r gloch y bore. Unigolion a grwpiau fyddai'n canu'r carolau. Arferid goleuo'r ffordd i'r egwlys gyda chanhwyllau'r Plygain ac fe'i gosodwyd hefyd yn yr egwlys i'w addurno a'i oleuo. Defnyddiwyd canhwyllau fel addurn gan y Paganiaid i'w hatgoffa am olau'r haul ac fe'u defnyddiwyd gan Gristnogion fel atgoffeb am bresenoldeb Duw. Cyn ddyfodiad trydan goleuwyd coed Nadolig gyda chanwyllau.

Cliciwch yma i glywed Parti Fronheulog ac eraill yn canu’r garol “Addewid rasusol Ein Duw”. Recordiwyd gan Amgueddfa Werin Cymru yn ficerdy Llanrhaeadr-ym mochnant wedi’r Swper Plygain yno ym mis Ionawr 1966.

https://www.casgliadywerin.cymru/items/738256

Coed Nadolig ac Addurniadau Eraill

Mae tystiolaeth ar gael i awgrymu bod coed Nadolig wedi cael eu defnyddio fel addurn Nadolig ym Mhrydain mor bell yn ôl â'r 1790au, a bod y siap triongl i Gristnogion yn arwydd o'r cysylltiad rhwng y mab, y tad a'r ysbryd glân. Ddaeth y traddodiad yn fwy poblogaidd yn oes Fictoria oherwydd i'r Frenhines Fictoria a'r Tywysog Albert ddefnyddio coeden Nadolig i addurno Castell Windsor yn 1841 ac eto yn 1848. Ymddangosodd llun o'r teulu gyda'r goeden wedi ei haddurno yn The London Illustrated News.

Yn yr 1920au dechreuodd addurniadau artiffisial gymryd lle'r planhigion bytholwyrdd, yn enwedig mewn trefi a dinasoedd. Roedd addurniadau artiffisial erbyn hyn yn rhatach i'w prynnu, ac wedi cael eu gwerthu mewn siopau fel Woolworths ers yr 1880au, yn ogystal â losin, cacennau a rhubannau. Yn y 1920au a'r 1930au gwelwyd dechrau ar yr arfer o lapio anrhegion. Gwelwyd y goleuadau trydanol cyntaf ar goeden Nadolig yn Efrog Newydd yn 1882, dim on tair mlynedd ar ol ddyfeisio'r bwlb golau.

Adeg yr ail Rhyfel Byd daeth cadwynni papur yn boblogaidd fel addurniadau Nadolig gan ei bod yn hawdd i'w creu yn y cartref, ac yn y 1950au gwelwyd coed Nadolig artiffisial yn cael eu gwerthu.

Pob adeg Nadolig yn Amgueddfa Werin Cymru mae'r staff yn addurno'r adeiladau gydag addurniadau sy'n addas ar gyfer y cyfnod a'r ardal.

Cardiau Nadolig

Yn 1840 dyfeisiwyd y "Penny Post" gan Rowland Hill ac yn sgil hynny cynhyrchwyd 1000 o gardiau Nadolig gan Sir Henry Cole yn ei siop gelf yn Llundain er mwyn eu gwerthu am swllt yr un. Erbyn 1870, gan bod y system trenau erbyn hyn yn fwy cyflym, roedd pobl yn gallu danfon eu cardiau Nadolig am hanner ceiniog. Yng nghasgliad Amgueddfa Victoria ac Albert yn Llundain, mae carden Nadolig a ddanfonwyd o Gwrt-yr-Ala yng Nghaerdydd yn 1844.

Bwydydd Nadolig

Erbyn heddiw cysylltir y Nadolig â bwyta bwyd moethus fel pwdin Nadolig. Yn draddodiadol gwnaethpwyd y pwdin Nadolig 5 wythnos cyn y Nadolig ac yn Nghymru arferid rhoi tro i bob aelod o'r teulu, yn cynnwys y plant a'r gweision, i droi y gymysgedd, gyda phen y teulu yn cael y fraint o droi y gymysgedd yn gyntaf. Yn y gymysgedd rhoddwyd eitemau a oedd yn rhagweld y dyfodol. Os daethpwyd o hyd i fodrwy priodas, byddai hyn yn darogan priodi yn y dyfodol.  Os byddai dyn ifanc yn dod o hyd i fotwm yn y gymysgedd, byddai hyn yn darogan dyfodol unig fel hen lanc. Os byddai merch ifanc yn dod o hyd i winiadur byddai hyn yn darogan dyfodol heb briodas a bywyd unig fel hen ferch. Os dod o hyd i chwe ceiniog, byddai lwc dda yn dod i'ch rhan.

Bwyd traddodiadol arall a welid adeg y Nadolig yng Nghymru oedd cyflaith. Math o losin oedd hwn wedi ei wneud o fenyn, triog a siwgr wedi eu ferwi. Y gamp oedd tynnu a rolio'r gymysgedd tra ei fod yn oeri ac yna ei dorri wrth iddo galedu yn ddarnau bach. Roedd y rysait yn gallu amrywio o ardal i ardal. Cliciwch yma i weld ffilm o gyflaith yn cael ei baratoi

https://www.youtube.com/watch?v=26bDQqRQICY

Nadolig Llawen i chi gyd!

 

Shwmae,

I am a Biology Undergraduate at Cardiff University and today I am just over two months into my professional training year placement within the Botany section, Department of Natural Sciences at the National Museum Wales. Plant life of all sorts has always delighted me, and when an opportunity to work in Wales’s largest herbaria arises, you grab it by both hands! So far, my experience has been nothing short of extraordinary. Working with and learning from a team of respected and experienced botanists has been the highlight of my stay so far, rivalled only by the history and scientific value that this department holds behind its doors.

 

The project I am working on involves studying the highly invasive annual plant Impatiens glandulifera,-Royle, or Himalayan Balsam as it is commonly known. Himalayan balsam, like so many other invasive plants found in Britain today was introduced by the Victorians as a botanical curiosity. First contained in botanical gardens, its high growth rate and reproductive output mean that now, it is found in almost every area of Britain. Himalayan balsam can reach heights of 3 metres and produce up to 2500 seeds per plant, often forming dense populations along river banks throughout the UK. Buoyant seed pods mean that seeds are easily transported in river systems, and seeds don’t have to germinate the following year after set, they have a two-year dormancy period whilst they wait for the right growth conditions. The life traits of Himalayan balsam mean that it has become incredibly invasive in the UK, with it being listed as a Schedule 9 plant in the Wildlife and Countryside Act; i.e. it is illegal to plant or otherwise cause it to grow in the wild.

 

My project involves studying specimens to see if any morphological traits have changed since its introduction into the UK in 1839, and looking at variation between populations of Himalayan balsam in the South Wales area. So far, much of my time has been spent conducting field work! I have been out collecting specimens of Himalayan balsam using a plant press. Specimens are randomly chosen from their habitat, mounted between a folded bit of thin paper called a ‘flimsy’, making sure that all leaves and flowers are flat and arranged in a way that their features can still be studied. Acid free card is placed between specimens and they are mounted into a plant press, straps are then wrapped around the plant press and pulled as tight as possible before it is placed in a specialist drying oven. After the specimens have been in the drying oven for between 5-7 days, they are then placed in a freezer for 4 days to kill any insects, bacteria or fungal spores that may have contaminated specimens.

 

After the drying and freezing process is over, specimens are ready to be examined and studied! So far, I have spent most of my time in the field collecting information such as number of seeds, flowers, height, colour of flowers, type of habitat, light levels, whether population is managed or not, etc. I plan to use this information to compare differences between sites where I. glandulifera is found in the South Wales area, and whether there are discrete differences between these populations. This will involve molecular work in the lab; potentially looking at differences in the number of ‘microsatellites’ between populations. ‘Microsatellites’ are repetitive DNA sequences and by directly comparing the number of repeats of microsatellites we can learn more about the diversity within and between local populations.

 

I am collecting a large data-set for I. glandulifera in the South Wales area, looking at different morphological characteristics of the plants, as well as collecting measurements from the habitat it was collected from. Measurements include light levels, tree cover, habitat type, whether the population was managed etc, with the ultimate goal of allowing me to see if these different habitat variables impacts how I. glandulifera grows. After I have collected specimens from different habitat types, their morphological characteristics can be analysed. This will involve imaging software to look at traits like leaf area, leaf width, leaf length, flower length, leaf shape, and microscopy work looking at stomatal density, size of ‘guard cells’ that make up a plant’s stomata and pollen structure (picture). Once I have collected measurements from I. glandulifera collected in 2017, I can then look at specimens of I. glandulifera in the herbarium collected in the 1900s to see if there has been a change in any of these morphological traits in the past 100 years. If there has been a change, what is happening, are the leaves larger or smaller? Are plants taller or shorter? Do they produce less or more flowers? These are the questions I am hoping to answer with my research, and in doing so produce some answers on how we can begin to tackle this unwelcome invader.

 

It has been a very exciting and enjoyable few months in the herbarium I have had opportunities that most people would only dream of, and each day I spend here I learn something new from the experienced curators I have surrounding me. The herbarium is something to be treasured, plant records frozen in time that contain a wealth of information just waiting to be discovered. And this resource is here for you to explore and enjoy too, just contact one of the herbarium team to make an appointment (https://museum.wales/curatorial/botany/staff/). Everything here fills me with sheer joy, and it is an absolute pleasure to wake up each day knowing that I am spending my time in such a wonderous place. I don’t look forward to leaving this gorgeous establishment, but I look forward to seeing what wonders this herbarium has in store for me, and what answers it can provide me on my path to stop invasive species here in Wales.