Caiff Cadair Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2018 ei noddi gan Amgueddfa Cymru, i nodi 70 mlynedd ers sefydlu Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru.

Mae Sain Ffagan wedi bod yn hyrwyddo crefftwaith Cymru ers agor ym 1948, ac mae noddi Cadair yr Eisteddfod yn ffordd addas o ddathlu hyn. Chris Williams gafodd y fraint o ddylunio a chreu'r Gadair eleni.

Mae Chris yn gweithio fel cerflunydd ac mae'n aelod o'r Royal British Society of Sculptors. Mae'n byw yn Pentre, ac mae ganddo weithdy ac oriel yn Ynyshir, Rhondda.

Cafodd elfennau o'r gadair eu creu yn Gweithdy, adeilad newydd cynaliadwy yn Sain Ffagan, sy'n dathlu sgiliau gwneuthurwyr ddoe a heddiw - a lle mae cyfle i ymwelwyr o bob oed droi eu llaw at grefftau o bob math. Yno, bu Chris yn arddangos ac yn rhannu'r broses o greu'r gadair gydag ymwelwyr – y tro cyntaf i hyn ddigwydd yn hanes Cadair y Genedlaethol.

Tapiwch ar y cylchoedd isod, wrth i Chris esbonio'r broses o greu cadair eiconig Eisteddfod Caerdydd:

A technology first for UK museum

This week sees the launch of

; a brand new experience at National Museum Cardiff, bringing some state-of-the-art (and never seen before) technology into our galleries allowing you to witness our spaces as never before.

Using a handheld device available to hire from the shop you can explore the following self-led experiences:

• Underwater life:  See our collection of sea creatures come to life in the Marine Gallery, be awed by our humpback whale as it would have looked swimming in the ocean... but watch out for the shark!

• Monet’s Waterlily Garden: Explore the inspiration for Monet’s waterlilies in our Impressionist Gallery. Look out for Monet, and the Davies Sister who collected most of what you see in the gallery.

• Dinosaurs and Prehistoric Creatures: Discover the lives of dinosaurs from 220 million years ago; see their skeletons brought to life and swim with the prehistoric creatures that once swam in our seas.

The project has been developed as a pilot in order for us to evaluate how we best approach and employ new and emerging technologies in our Museum spaces. Our permanent galleries may have been static for some years, but augmented reality can offer new and exciting opportunities to refresh narratives and explore new storylines in our Museums.

At this stage, we envision the devices to be available for hire for about 20 weeks over which time we will be evaluating popularity, ease of use, navigation, interpretative approach and overall enjoyment. A huge bonus of the system is despite the experiences offering a geographically aware tour, there is no requirement for any connectivity or data transfer requirements (i.e. we are not dependant on WiFi or networks), overcoming many connectivity obstacles in a complex and busy public space.

As this coincides with our

exhibition, Museum ExplorAR is available for you in three languages: Welsh, English and Japanese.

Top of the range graphics

The experience has been developed by Jam Creative Studios, an innovative, creative agency based in Cowbridge, south Wales. Thanks to their hard work and hours of dedication, they have delivered us a superb (yes, I am biased) new technology that offers a perfect synergy between exhibition interpretation and amazing jaw-dropping graphics and effects. They have come up with new and novel ways to showcase some of our most difficult-to-interpret collections - for instance our pavement of dinosaur footprints from south Wales where most visitors are unable to make sense of the plethora of footprints going in all different directions. Jam Creative Studios have skilfully isolated and superimposed these dinosaur trackways for us to be able to witness clearly the marks made by these extinct creatures.

What is Augmented Reality (AR)

AR, or Augmented Reality allows people to use (typically) a handheld device to view superimposed content onto the scene before them. The benefits of this technology is that you are able to experience the effects only when looking at the screen you are holding, thus still being able to interact fully with the real world around you. You may have heard of VR (Virtual Reality) which is a technology that is completely immersive and requires a full headset, cut off from the real world. We have chosen augmented reality, obviously as our visitors are walking around the gallery, we don’t want them blind to their surroundings, or each other!

This approach also means families or groups can share the experience together, something initial feedback confirms

Amgueddfa Cymru are proud to be the first place to showcase this augmented reality technology. 

The system uses a combination of area learning with augmented reality. Essentially it means that, rather than having to rely on traditional AR triggering methods (such as image tracking within your camera view or markerless AR-which requires the user to place their own virtual content within a scene) the ExplorAR can tell exactly where the user is within the gallery and can trigger appropriate content accordingly. This makes for a much more immersive experience giving users the freedom to explore all around the virtual content with no restrictions. It’s also really intuitive to use.

Testing and Evaluation

Evaluation will be key factor of the pilot, with a survey built in at the end of each tour. In addition to qualitative evaluation, this technology allows for detailed analytics on its usage, including such things as: Visitor flow, dwell time for each exhibit, most popular exhibits and average visit duration.
 
We will test and seek comprehensive feedback with a variety of users and groups, with advice from the Learning Department to gain feedback on content approach and overall concept design. We will also review our internal workflows and lessons learnt from delivering such a project, helping build a knowledge base for the organisation on best practices for future technologies we may wish to implement.

This is just the beginning...

The launch of Museum ExplorAR is the start of our investigations into how best we employ technology into our public spaces. We will be using visitor feedback to analyse where we go from here, of course the possibilities are endless, so before we go any further we need first hand accounts of what you, our visitors like, want, and expect, before we develop anything further.

Come and give it a go and let us know what you think, but remember, you saw it here first!

Plan your visit

Wrth bori mewn papurau newydd o ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fe welwch fod trafod o dro i dro ar ddiflaniad Cymry Cymraeg ‘brodorol’ Caerdydd.

Roedd gan y dref yr adeg honno ei ffurf ei hun ar y Wenhwyseg, y dafodiaith leol draddodiadol. Ond er bod niferoedd siaradwyr Cymraeg Caerdydd ar gynnydd, llai a llai a siaradai hen dafodiaith Gymraeg Caerdydd. Mae’n destun rhyfeddod, felly, ein bod ni heddiw yn gallu gwrando ar leisiau’r to olaf o unigolion a fagwyd yn siarad y Wenhwyseg leol yn y Gaerdydd bresennol neu’n agos iawn ati.

Mae gwrando arnynt yn brofiad sy’n gofyn am ychydig o ymdrech ar ein rhan. Ar adegau, waeth cyfaddef ddim, mae rhyw afrwyddineb yn nodweddu geiriau rhai o’r siaradwyr olaf hyn. Nid niwsans mo hynny, chwaith, ond rhywbeth sy’n gwbl, gwbl greiddiol i’r profiad. Hen bobl yw’r rhain ac mae olion y degawdau i’w clywed ar eu lleisiau.

Ac yn achos sawl un, nhw yw siaradwyr Cymraeg olaf y llinach. Mae eu perthynas â’r iaith wedi breuo o flwyddyn i flwyddyn ac o ddegawd i ddegawd.

Ond yn yr afrwyddineb hwnnw — ac yn wir yn eu Saesneg — y daw eu profiadau’n fyw.

Dyna lle clywn ôl addysg a anwybyddai’r Gymraeg; dyna lle clywn effaith diffyg trosglwyddo rhwng cenedlaethau; a dyna lle’r ymdeimlwn â realiti shifft ieithyddol. Ond er gwaethaf hynny oll, mae yma wir brydferthwch.

Enwau'r ddinas - o Blwyf Mair i Lanetarn

Y cynharaf ohonynt yw Edward Watts (1840–1935) o Landdunwyd ym Mro Morgannwg. Fe’i recordiwyd pan oedd yn hynafgwr dros ei ddeg a phedwar ugain.

Cofiai ymweld â Chaerdydd tua chanol y bedwaredd ganrif ar bymtheg ac wrth sôn am safle hen neuadd y dref yn ‘Plwyf Mair’ mae’n cofnodi elfen o ddaearyddiaeth Gymraeg Caerdydd sydd bellach wedi ei cholli.   

A dyna chi Tom Lewis y ‘trychwr’ o ‘Rwbina’ (nid ‘o Riwbeina’ fel y dywedai llawer ohonom heddiw).

A’r Husbands — cynnyrch cymuned amaethyddol Llanishan, Llys-fæ̂n a Llanetarn, chwedl hwythau (ond Llanisien, Llys-faen a Llanedern i ni, debyg iawn).

Caerdydd wahanol iawn oedd Caerdydd llawer o’r lleisiau hyn. Ond hebddyn nhw a’u tebyg, gwahanol iawn fyddai ein Caerdydd ninnau.

Mae Llys Llywelyn - cywaith adeiladu diweddaraf Amgueddfa Werin Cymru - yn agosau at orffen, a bydd ar agor yn yr Hydref.

Am fwy o wybodaeth am ail-greu y Llys, gwelwch yr erthyglau eraill yma:

https://amgueddfa.cymru/blog/2015-04-22/Llys-Rhosyr-ffenest-ir-gorffennol/

https://amgueddfa.cymru/blog/2015-11-09/Palas-yr-Esgob-Henffordd/

https://amgueddfa.cymru/blog/2016-01-06/Llys-Llywelyn-fframior-gorffennol/

https://amgueddfa.cymru/blog/2017-08-21/Llys-Llywelyn---paratwch/

Wrth ail-greu Llys Brenhinol o’r ddeuddegfed ganrif, mae natur addurn mewnol y neuadd yn elfen holl bwysig. Roedd adeiladau o’r cyfnod, o statws uchel, yn aml yn cynwys cerrig cerfiedig. Roeddent yn dangos wynebau pobl, anifeilaid a phatrymau geometrig. Byddent wedi eu paentio yn amryliw yn wreiddiol, ond erbyn hyn wrth gwrs, bach iawn o’r lliw sydd wedi goroesi.

Fel bod Neuadd y Llys yn driw I’r cyfnod rydym yn ail-greu addurn yn yr arddull Romanesg, gyda help llaw ein Gwirfoddolwyr Cadwraeth. Mae’r waliau o gerrig wedi eu gwyngalchi ac yn awr maen’t yn cael eu addurno I efelychu gwaith cerrig mwy cywrain (a elwir yn ashlar). Roedd hwn yn dric cyffredin I wneud strwythur adeilad I edrych yn fwy crand nag yr oedd mewn gwirionedd.

Mae ffram bren sylweddol y neuadd yn cael ei addurno hefyd. Chevrons coch a gwyn am yn ail sydd yn addurno’r chwech postyn derw. Mae’r patrwm wedi ei seilio ar golofnau cerrig cerfiedig a welir ym Mhriordi Penmon yn Ynys Môn. Mae’r safle yma yn ffynhonell bwysig o wybodaeth oherwydd ei fod ond yn 19 milltir o Llys Rhosyr - sail yr ail-greuad, ac yn dyddio I’r un cyfnod. Mae’r bwau mawr o few nein Llys ni sydd yn cysylltu’r pyst wedi eu addurno hefyd, ag eto yn efelychu gwaith ashlar. Mae’r rhain mor dal fe fu rhaid defnyddio peirianwaith modern I godi ein staff a gwirfoddolwyr I’r uchder cywir yw paentio.

Fe fu rhaid paratoi y gwaith pren a’r waliau cerrig yw paentio gan eu gorchuddio gyda glud a greuwyd o groen cwngingen wedi ferwi. Mae’r paent o ochre coch neu sialc gwyn wedyn yn gludo yn well. Nid paent fydd yr unig addurn cofiwch. Fe fydd crogleni brodwaith amryliw a llestri drudfawr ym mhen uchaf Neuadd y Tywysog.

Mae Llys Llywelyn yn rhan o ail-ddatblygiad sylweddol o Amgueddfa Werin Cymru. Fe’i arianwyd gan yr Heritage Lottery Fund drwy y Loteri Cenedlaethol, Llywodraeth Cymru a nifer eraill.

Ddoe, daeth casgliad arbennig i Gymru: esiampl brin iawn o wrthrychau sy'n adrodd hanes Swffragét Gymreig, Kate Williams Evans.

Kate Williams Evans, Swffragét
[Llun: Catherine Southon Auctioneers]

Kate Williams Evans - o ganolbarth Cymru i Garchar Holloway

Ganed hi yn Llansanffraid ym 1866, a datblygodd ei diddordeb mewn gwleidyddiaeth wedi iddi deithio i Baris. Pan ddychwelodd i Gymru, ymunodd â’r Women’s Social and Political Union – ac yn erbyn ewyllys ei rhieni, daeth yn Swffragét.

Ar y 4ydd o Fawrth, 1912, arestiwyd hi ar gyhuddiad o ‘Malicious Damage’, a charcharwyd hi am 54 diwrnod yng Ngharchar Holloway. Yn y casgliad, mae llythyron sy’n manylu ar yr amgylchiadau yn Holloway, gan gynnwys disgrifiadau di-flewyn-ar-dafod o’r bwydo gorfodol a dioddefodd yno.

Ymprydio a Bwydo Gorfodol

Bydd orielau newydd Sain Ffagan yn agor ym mis Hydref

Roedd bwydo gorfodol yn dacteg gyffredin, a ddefnyddwyd gan awdurdodau carchar ar fenywod oedd yn ymprydio. Daeth y mater yn bwnc llosg, a defnyddwyd disgrifiadau o fwydo gorfodol i greu propaganda llwyddiannus oedd o blaid achos y Mudiad Swffragét. Canolbwynt y casgliad a brynwyd gan Amgueddfa Cymru yr wythnos hon yw Medal Ympryd, a roddwyd i Kate i gydnabod yr hyn a ddioddefodd yn y carchar.

Hyd y gwyddom, dim on 100 o Fedalau Ympryd gafodd eu creu – ac mae’n debygol mai hon yw’r unig un a roddwyd i Swffragét o Gymru. Mae’r fedal yn ganolbwynt i’r casgliad, sy’n cynnwys llythyrau a ffotograffau. Am fod dogfennau sy’n olrhain hanes Swffragétiaid o Gymru mor brin, mae’r casgliad hwn o bwysigrwydd cenedlaethol – a bydd nawr yn rhan o gasgliadau Sain Ffagan: Amgueddfa Werin Cymru.

Y Can Mlwyddiant a Thu Hwnt - Adrodd Stori Cymru

Mae’n naw deg mlynedd ers i fenywod gymryd yr hawl i bleidleisio, ac mae can mlynedd ers Deddf Gynrychioli’r Bobl – y ddeddf a alluogodd rai menywod i bleidleisio. Mae'r achlysur wedi rhoi cyfle i ni daro golwg dros ein casgliadau am y pwnc.

Baner y Cardiff Cardiff & District Women's Suffrage Society. Gwnaethpwyd gan Rose Mabel Lewis, Llywydd y Gymdeithas

Mae nifer o’n casgliadau yn olrhain hanes ymgyrchwyr hawliau pleidleisio, gan gynnwys eu baneri nodweddiadol. Fodd bynnag, mae tystiolaeth sydd wedi goroesi o’r mudiadau Swffragét yn brin iawn, felly roedd y cyfle hwn i brynu’r casgliad yn un arbennig a chyffrous. Bydd y casgliad hwn yn rhoi cyfle i ni ddweud stori fwy cyflawn – un bersonol  a chenedlaethol.

Creu Hanes yn Sain Ffagan

Mae casgliad Kate Evans yn gaffaeliad pwysig ac amserol, gan fod orielau newydd Sain Ffagan: Amgueddfa Werin Cymru ar fin ail-agor, ynghyd â chyfleusterau astudio casgliadau newydd yng Nghanolfan Ddysgu Weston.

Bydd orielau newydd Sain Ffagan yn agor ym mis Hydref

Mae orielau newydd Sain Ffagan yn agor ym mis Hydref, fel rhan o brosiect ail-ddatblygu uchelgeisiol, sydd wedi’i ariannu trwy gefnogaeth chwaraewyr y Loteri Genedlaethol, ynghyd â Llywodaeth Cymru a rhoddwyr unigol.