: Amgueddfeydd, Arddangosfeydd a Digwyddiadau

The first ever Murder Mystery evening at National Museum Cardiff took place on 19th May 2015 and was linked to the ‘Museums at Night’ festival, which ran from 13-16th May and will run again 30th-31st October. The evening was organised by staff from the Department of Natural Sciences and was attended by over 90 adults.

Visitors were invited to attend a grand gala evening to witness the unveiling of the largest and most beautiful diamond in the world, being shown in Wales for the first time. However, the evening began with a missing diamond, a dead body and six potential suspects. The Museum was now in lock down for three hours with the killer trapped inside! After the Crime Scene Investigators had collected evidence from the murder scene and suspects, scientific tests were set-up throughout the Natural History galleries and visitors were requested to help with testing the evidence. They also had the opportunity to interrogate the six suspects and to try and determine ‘Whodunnit?’ before the killer struck again! Fortunately the event ended in the successful capture of the murderer and the diamond returned, with all visitors fortunately  unharmed.

This was a fantastic opportunity for visitors to explore the atmospheric galleries and main hall and see our galleries in a completely different atmosphere. We have received requests to run this event and other mysteries in the future, so check out the museum's What's on pages to see future events.

Yma yn Sain Ffagan, mae’r prosiect ail-ddatblygu (Creu Hanes) yn mynd yn ei flaen ar garlam. Tra bo’r cadwraethwyr yn asesu cyflwr y casgliadau a’r curaduron eraill yn cydlynu gyda’r dylunwyr, un o fy nhasgau i dros y flwyddyn nesaf fydd gweithio ar gyfres o brosiectau cymunedol ar gyfer yr orielau newydd. Yn y byd amgueddfaol, mae ’na enw ar gyfer y math yma o waith – cyd-guradu, neu cyd-greu.

Wrth gwrs, dyw gweithio gyda chymunedau ddim yn beth newydd i ni fel sefydliad. Dyma oedd hanfod dull Iorwerth Peate o guradu a sylfaen datblygu casgliadau’r Amgueddfa Werin yn y lle cyntaf. Yn 1937 – bron i ddegawd cyn agor giatiau Castell Sain Ffagan i bobl Cymru – aeth Peate ati i lunio holiadur a yrwyd at unigolion a sefydliadau ym mhob plwyf yng Nghymru yn gofyn am arferion a thraddodiadau eu milltir sgwâr. Dyma ddyfyniad ohono:

… rhaid i’r Amgueddfa wrth wybodaeth a gwrthrychau o bob plwyf yng Nghymru; rhaid iddi ddibynnu hefyd i raddau helaeth iawn ar gydweithrediad y Cymry mewn fferm a bwthyn, tref a phentref.

Mae’r ymatebion a ddaeth i law bellach yn rhan o archif lawysgrifau’r Amgueddfa, ynghyd â llythyron a llyfrau ateb – dau ddull arall a ddefnyddwyd gan Peate i gasglu gwybodaeth. Yn ei gyfnod, does dim dwywaith nad oedd yn arloesi mewn tir newydd.

Heddiw, mae rhaglen gymunedol yr Amgueddfa yn barhâd o’r etifeddiaeth hon, ond rydym yn gweithio mewn ffordd dra wahanol. Yn y cyfnod cynnar, pan fyddai gwybodaeth a chasgliadau yn cyrraedd yr Amgueddfa, llais y curadur fyddai'n dehongli a chyflwyno’r deunydd hwnnw. Er mor werthfawr yw’r cynnyrch a gasglwyd, perthynas un-ochrog i raddau oedd rhwng yr Amgueddfa a’i hysbyswyr cymunedol.

Bron i wythdeg mlynedd yn ddiweddarach, mae’r pwyslais wedi newid ac fe welir hyn yn glir yn y gwaith sy’n digwydd yma fel rhan o brosiect Creu Hanes. O fewn yr orielau newydd, bydd gofodau wedi eu curadu gan gymunedau ledled Cymru – eu lleisiau a’u gwrthrychau nhw fydd hanfod yr arddangosfeydd hyn. Yn ogystal, mae fforymau cyfranogol y prosiect – pwyllgorau yw’r rhain sy’n cynrychioli cynulleidfaoedd amrywiol yr Amgueddfa – wedi chwarae rhan bwysig yn y broses o ddewis a dethol gwrthrychau a themâu yr orielau newydd o’r cychwyn cyntaf. Yn syml, ein nod yw creu hanes gyda, yn hytrach nag ar gyfer, pobl Cymru.

Gyda hyn mewn golwg, wythnos yn ôl mi roeddwn i gyda’r gymuned yn Awyrlu’r Fali yn cynnal ail gyfarfod am eu mewnbwn nhw i’r rhaglen cyd-guradu. Mae’r gymuned yn y Fali yn unigryw gan fod yno gymysgedd o dros fil o weithwyr milwrol a sifilaidd. Dyma un o gyflogwyr mwyaf Ynys Môn. Rydym wedi rhoi camerau fideo i ddetholiad o staff yr orsaf i recordio diwrnod arferol yn eu bywyd gwaith. Hyd yn hyn, mae wyth adran yn cymryd rhan, gan gynnwys y frigâd dân, peilotiaid Sgwadron 208 a’r gwasanaeth arlwyo. Mi fydd eu ffilmiau ‘pry-ar-y-wal’ yn cael eu dangos am gyfnod yn un o’r orielau newydd, ynghyd â gwrthrychau o'u dewis nhw. Bydd y cyfan wedyn yn cael ei archifo a’i roi ar gof a chadw yn yr Amgueddfa, a'r gofod arddangos yn cael ei drosglwyddo i gymuned waith wahanol.

I glywed mwy am ein prosiectau cyd-guradu, cadwch lygad ar y blog dros y flwyddyn nesaf. Gallwch hefyd gadw ar y blaen gyda'r datblygiadau drwy ddilyn fy nghyfrif  Twitter @StFagansTextile a’r hashnod #CreuHanes. Cofiwch hefyd am fy nghyd-weithwyr sy'n trydar: @CuradurFflur, @archifsfarchive, @SF_Politics, @SF_Ystafelloedd, @SF_adeiladau, @WelshFurniture, @CollectionsSF a @SF_Dogfennaeth. Rhwng pawb, fe gewch chi’r diweddaraf am y prosiect ail-ddatblygu a chipolwg ar weithgarwch un adran sy’n rhan o’r gymuned waith yma yn Sain Ffagan. 

Cefnogir y gwaith gydag Awyrlu'r Fali gan Gynllun Cyfamod Cymunedol y Lluoedd Arfog.

Mae'r blog yma'n dilyn blog Marsli Owen.

Pan benderfynom ni wneud digwyddiad o’r enw ‘Trwy’r Twll Clo’ meddyliais am y gwahanol bethau y buaswn yn gallu dangos i bobl yn adeiladau hanesyddol Sain Ffagan. Roeddwn i eisiau rhywbeth oedd yn cysylltu’r gorffennol a’r presennol, felly dewisais hanes yfed te a lleoli fy hun yn y parlwr yn ffermdy Kennixton.

Mae’r parlwr yn Kennixton wedi ei addurno yn steil y 1750au - efallai eich bod yn ei adnabod fel tŷ Capten Blamey oddi ar y gyfres deledu ddiweddar Poldark. Penderfynais fod mewn gwisg ar gyfer y digwyddiad er mwyn ceisio dod a’r tŷ yn fyw, a gosod y bwrdd ar gyfer te fel y buasent nhw wedi gwneud yn y 18fed ganrif.  

Mae gan de hanes gyffroes iawn yn ysbrydoli ffasiynau, ffortiynau, chwyldroadau a throseddau. Daeth i Brydain yn 1657 gyda Catrin o Fracança, gwraig Siarl yr 2il o Bortiwgal. Daeth yn ddiod ffasiynol iawn yn sydyn, ychydig fel y ‘Kate-effect’ heddiw,

Fel llawer o bethau poblogaidd, rhoddwyd treth uchel arno gan y llywodraeth. Roedd rhai delwyr diegwyddor yn ceisio gwneud i’r te fynd ychydig pellach gan ei amhuro gyda dail y ddraenen wen neu hyd yn oed baw defaid! Er mwyn goresgyn y dreth uchel ar de, buasai llawer o bobl yng Nghymru wedi prynu eu te gan smyglwyr. Mae’n bosib y buasai preswylwyr Kennixton wedi cael gafael ar de yn yr un ffordd. Roedd yn wreiddiol wedi ei adeiladu ar arfordir Gŵyr a buasai te wedi ei smyglo wedi bod ar gael yn hawdd. 

NId y Cymry’n unig oedd yn gwrthwynebu talu treth mor uchel ar de; doedd yr Americanwyr ddim yn gweld pam y dylen nhw chwaith. Er mwyn dangos eu teimladau, taflon nhw de Prydeinig i mewn i'r harbwr yn Boston - y Boston Tea Party - gicdaniodd Rhyfel Annibyniaeth America yn 1775.

Carais wneud y digwyddiad yma, a chynhyrchiodd rai sgyrsiau diddorol iawn gydag ymwelwyr. Roedd yn dŷ yn teimlo llawer mwy fel cartref wrth wneud ychydig o weithgareddau dydd i ddydd. Ond mae’n rhaid i mi gyfaddef, mi oeddwn i’n falch iawn o ddod allan o’r ffrog ar ddiwedd y dydd - roedd y sgert fawr a llewys tynn yn gyfyngedig iawn. Gorffennais y dydd yn gwisgo jeans cyfforddus a’n mwynhau paned o de yn dorch ar y sofa!

Bydd blog arall wythnos nesaf gan Heulwen, a fydd yn trafod y Prefab.

Dros y Pasg, cynhaliwyd gweithgaredd o’r enw ‘Trwy’r Twll Clo' yn Sain Ffagan. Y syniad oedd i aelodau o’r Adran Addysg fod yn yr adeiladau hanesyddol yn dehongli a dangos gwrthrychau i’n hymwelwyr, er mwyn denu sylw at hanes yr adeilad neu agwedd wedi ei gysylltu â fo. Yn ystod yr wythnos bydd 3 blog gan 3 aelod o staff a gynhaliodd y digwyddiad yma.

Roedd hi’n ben set arna i fi braidd yn penderfynu pa adeilad i ddefnyddio. Felly dyma fi’n penderfynu tro ‘mha, i lynu at rywbeth dwi’n nabod reit dda yn barod, sef Siop Gwalia. Dwi’n cynnal sesiynau addysg ffurfiol (hefo grwpiau plant ysgol) yma’n barod felly mae gen i syniad reit dda o’i hanes a beth allai wneud yna, ac mae gen i wisg yn barod i fynd!

Mi oni wedi herwa’r archif er mwyn cael lluniau o’r siop yn ei leoliad gwreiddiol, ac roedd gen i goffi ffres a ffa coffi er mwyn dangos y peiriant malu ffa. Defnyddiol hefyd i ddod a ‘chydig o aroglau yn ôl i’r siop a fysa’n llawn aroglau pan oedd ar agor yn gwerthu’r holl gaws, ffrwythau sych, cig, te, coffi a bob math o bethau.

Un o’r lluniau a greodd yr ymateb fwya’ oedd ‘ Gorwyl House’ ar ben y bryn uwch Cwm Ogwr, tŷ adeiladodd Wiliam Llywelyn pan wnaeth ddigon o ffortiwn i symud allan o fod uwchben y siop. Mae’r gwrthgyferbyniad rhwng y tai eraill a lleoliad y ‘mansion’ fel gelwid y tŷ yn lleol, yn neges glir o statws uchel y teulu Llywelyn ar anterth Siop Gwalia yng Nghwm Ogwr.

Roedd yn brofiad braf bod yn y siop a chael cyfle i allu adrodd ei hanes, sy’n adlewyrchol o hanes y cymoedd yn gyffredinol. Ond hefyd siarad gyda’r ymwelwyr am ba mor wahanol oedd y profiad o fynd i siop tua 100 mlynedd yn ôl, pa mor gymdeithasol yn enwedig.

Roedd y staff yn cael eu hyfforddi am flynyddoedd ac roedd yn swydd uchel iawn ei barch, ac roedd y siopau gwir yn ganolbwynt i’r gymdeithas. Braf iawn oedd hefyd cyfarfod rhai o gyn-gwsmeriaid y siop yn hel atgofion yno, daeth mwy nag un i mewn yn cofio’r siop yn ei leoliad gwreiddiol. Disgrifiodd un ddynes y bwlch oedd yng Nghwm Ogwr yn ei le dros y ffordd i’r orsaf drên, ac wrth drafod ac edrych nôl mae colli profiad siopa fel hyn wedi gadael bylchau mawr ar draws Gymru

Bydd y blog nesaf yn dilyn cyn bo hir yn trafod y gweithgaredd wedi ei leoli yn un o’r adeiladau hanesyddol eraill.

Mae ein neuadd ganoloesol yn codi’n gyflym. Mae'r gwaith yn canolbwyntio ar orffen ffenestri yr adeilad lleiaf o ddau. Adeilad B yw'r enw dros dro am hwn, ac yn y gorffennol fe allai wedi bod yn siambr wely’r tywysog (gan fod enghreifftiau eraill o neuadd a siambr gyfagos yn bodoli) neu yn gegin, a fyddai hefyd yn debygol o fod yn agos i'r neuadd (oherwydd pwy fuasai am wledda ar fwyd oer?).

Mae'r ffenestri yn Romanésg eu harddull, sy’n nodweddiadol o'r cyfnod. Yn gul ar du allan yr adeilad ond yn lledaenu’n sylweddol ar y tu fewn, mae’r cynllun yn manteisio i’r eithaf ar y golau naturiol. Mae dau reswm pam eu bod mor gul: mae ffenestri bach yn haws yw hamddiffyn na ffenestri mawr, ac felly roeddent yn elfen gyffredin mewn adeiladau amddiffynnol fel cestyll; ac yn ail, gan bod gwydr ffenest yn gymharol brin yn y cyfnod roedd ffenestri bach yn lleihau’r drafft oer a allai ddod i mewn. Carreg wastad sydd ar ben bob ffenest, ond gallai hefyd fod yn fwa cerrig – roedd y naill ddull yn gyffredin yn y cyfnod. Mi fydd caeadau pren dros y ffenestri i’w cau pan fydd plant ysgol yn aros dros nôs.

Yn ogystal â'r gwaith cerrig, mae'r gwaith o lifio pren i ffrâm y to wedi cychwyn yn ddiweddar hefyd. Camp grefftus tu hwnt yw ffurfio darn pren sgwâr o gainc coeden dderw. Dim ond mewn llinell syth y gall y 'band-saw' dorri, felly mae'r gainc yn gorfod cael ei lleoli yn union cyn cychwyn y gwaith llifio. Mae angen ei addasu i lan ag i lawr, yn ogystal ag i'r chwith ag i'r dde, oherwydd gall un toriad gwael effeithio ar y toriadau dilynol i’r fath raddau nes bod y darn pren yn annefnyddiadwy.