: Ymgysylltu â'r Gymuned

Yr Oriel yn Siarad

Wrth i mi sefyll a myfyrio yng nghanol yr arddangosfa, tybiais i mi weld ffigwr yn sefyll tu ôl i’r cownter pren……yna wrth edrych ar y bolltiau a’r crysau gwlanen ar y silffoedd…bron â chlywn i leisiau dynion…gydag acenion amrywiol…teimlais fy hun fel pe bawn yn llithro’n llythrennol i’r gorffennol….mae’n wir mae distaw oedd y presennol…ond deuai bwrlwm siop brysur o’r gorffennol yn fyw i’m meddwl i……yn sydyn dychmygais gyda gwên ddrygionus bod siwtcês David Lewis yn neidio allan o’r casyn gwydr ac yn mynnu dweud ei stori am ei anturieithau cyffrous…….

Yn wir roedd fel petai congl arall o’r amgueddfa yn galw am y cyfle i fynegi ei hun a dweud ei stori mewn modd bywiog a dramatig.

Dyma stori siop draper Emlyn Davies!

Pwy oedd Emlyn Davies?

Dyn lleol o Gastell Newydd Emlyn a symudodd i Ddowlais, Merthyr Tydfil i weithio fel cynorthwy-ydd yn siop J.S.Davies Drapers. Ym 1898 agorodd ei siop ddefnydd ei hun.

Gwerthu gwlanen fyddai yn bennaf, a prynai’r mwyafrif o’i stoc o Felin Cambrian yn Drefach Felindre (sydd nawr yn gartref i’r Amgueddfa Wlân). Byddai David Lewis, perchennog y felin, yn teithio i’r cymoedd i gasglu archebion am wlanen, a’r defnydd yn cael ei gludo ar y tren i Ddowlais o stesion Henllan. Byddai’r gwlanen yn cael ei droi’n grysau a dillad isaf i weithwyr y pyllau glo a’r gweithfeydd haearn lleol.

Creu Sesiwn i Blant

Ychydig o fisoedd nôl, fe ddechreuais i weithio ar y syniad o greu sesiwn a gweithdy i blant ysgol yn yr amgueddfa wlân wedi selio ar yr hanes uchod, ac atgyfodi’r siop a chafodd ei ail greu yn yr amgueddfa yn 2013.

Mae’n hanfodol, i ddechre, i unrhyw hwylusydd neu actor mewn amgueddfa pan yn ceisio bywiogi darn o hanes i wneud ei waith ymchwil ei hun. Rhaid darllen y ffeithiau wrth gwrs, gwrando ar unrhyw dystiolaeth sydd ar gael yn yr archif, a chael gweld gwrthrychau priodol o’r casgliad - ond hefyd yn ychwanegol i hyn oll mae’n rhaid ymgolli eich hun yn llwyr yng nghefndir a chyfnod yr hanes yn gyffredinol.

Mae’n bwysig i ffurfio perthynas dda gyda’r curaduron, ac unrhyw arbennigwyr arall sydd yn gweithio I’r sefydliad, a thrwy’r unigolion hynny cael mynediad i lu o adnoddau defnyddiol arall i sicrhau bod y sesiwn neu weithdy yn un a sail hanesyddol gywir iddo.

Gweithio Gydag Atgofion

Y stop gyntaf i mi wrth droedio nol i orffennol y siop oedd i gysylltu a Mark Lucas, Curadur y Diwydiant Gwlân, a fi’n gyfrifol am gasglu’r hanes at ei gilydd.

Fe rhoddodd bentwr o ffeil i mi i ddechrau, yn cynnwys copi o fywgraffiad bywyd a hanes teulu Emlyn Davies a ysgrifennwyd gan ei wŷr Alan Owen: Emlyn Davies: The Life & Times Of a Dowlais Draper in the first Half Of The Twentieth Century.

Un o’r profiadau mwyaf cyffrous i mi yn y broses yma o adfywio hanes yw i gael cyfarfod mewn person a phobol sydd ynghlwm yn uniongyrchol â’r hanes. Diddorol oedd nodi bod Mark Lucas mewn cysylltiad rheolaidd a Alan Owen, a bod cyfle i mi gyfarfod ag ef i holi cwestiunau - mwy am hyn yn y blog nesa!

Wrth wneud gwaith gyda’r Fforwm Ieuenctid, darganfyddais fod yna glytwaith i orchuddio cist o ddroriau (‘patchwork chest of drawers cover’) yng nghasgliad Sain Ffagan a gafodd ei greu gan fy hen hen ewythr, Richard Evans o Lanbrynmair, yn ystod ei amser yn gwasanaethu fel milwr yn India. Mae wedi ei greu o ddefnydd gwlanog trwchus coch a du ac felly tybiwyd ei fod wedi ei bwytho o ddillad milwr, ac yn ôl yr hyn sydd wedi ei arysgrifio ar ei gefn, roedd yn ‘Rhodd i fy Mam Sarah Evans 1883.’ Fe wnaeth y rhoddwr (Miss Ceridwen E Lloyd), sef nith i Richard Evans, ysgrifennu llythyr gyda’r gwrthrych a ymunodd â’r casgliad yn 1962, yn nodi “roedd ganddo fwy o amynedd na llawer ohonom heddiw.” 

Roedd yr amynedd angenrheidiol i wneud gwniadwaith yn un o’r rhesymau pam ddaeth y grefft yn rhan o fywyd i rai mewn gwersylloedd milwrol. Yn ogystal â bod yn sgil ymarferol er mwyn gallu trwsio eu lifrau, roedd milwyr yn cael eu hannog i ddechrau gwnïo fel ffordd o ymlacio. Cefnogwyd y syniad gan fudiadau dirwest yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg wrth iddynt weld gwnïo fel ffordd o gadw’r milwyr rhag demtasiynau yfed a gamblo, yn enwedig yng ngwres India. Roedd y grefft hefyd yn cael ei hybu fel rhan o therapi milwr mewn ysbyty er mwyn lleddfu diflastod. Mae yna enghraifft o waith tebyg yn y casgliad yn Sain Ffagan – gemwaith a gafodd ei greu gan y Corporal Walter Stinson pan roedd yn glaf yn Ysbyty VAD Sain Ffagan yn 1917-18.

Roedd gogwydd fwy emosiynol ar y math yma o waith hefyd. Weithiau, crewyd cwiltiau allan o lifrau cyd-filwyr a fu farw ar faes y gad i ddangos ffyddlondeb a gwladgarwch. Roedd gan y grefft bwrpas tu hwnt i’r cyfnod o ryfela hefyd, gan fod dysgu i wnïo yn gallu cael ei gysylltu ag ennill arian ar ôl gadael y fyddin. Yn y casgliad, mae yna ddarlun gwlân a oedd wedi ei brynu gan hen dad-cu y rhoddwr gan gyn-filwr oedd wedi colli ei goes wrth ymladd.

Mae llu o resymau felly i esbonio pam ddaeth gwniadwaith yn grefft fwy poblogaidd i filwyr. Daeth buddion y grefft i ddisgyblaeth a gwellhad milwyr â’r grefft oedd wedi ei hystyried yn un fenywaidd ar hyd y blynyddoedd yn rhan o hunaniaeth milwyr yn ystod y cyfnod hwn – ac ysbrydoli fy hen hen ewythr, yn bictiwr o wrywdod milwr gyda’i getyn a’i fwstash (trydydd o’r chwith yn y rhes gefn) i greu clytwaith fel anrheg i’w fam.

Mae’n anodd credu bod Gŵyl Fwyd Sain Ffagan ar y gorwel unwaith eto. Y llynedd, gofynnom i chi drydar eich hoff ryseitiau teuluol atom. Cawsom ymateb gwych gennych, diolch eto i bawb a gymerodd ran, gan ein galluogi greu arddangosfa hyfryd yn Sefydliad y Gweithwyr Oakdale dros yr Ŵyl.

Fel rhan o’r Ŵyl eleni, rydym yn lansio fersiwn digidol o gyfrol Amser Bwyd, a’r fersiwn Saesneg Welsh Fare, sef casgliad o ryseitiau traddodiadol a gasglwyd gan Minwel Tibbott. Pan gychwynnodd Minwel yn yr Amgueddfa ym 1969, maes hollol newydd oedd astudio bwydydd traddodiadol. Sylweddolodd yn fuan nad trwy lyfrau oedd cael y wybodaeth, a theithiodd ar hyd a lled Cymru yn holi, recordio a ffilmio’r to hynaf o wragedd. Roedd eu hatgofion o’r prydau a ddysgont gan eu mamau yn aml yn dyddio nôl i ddiwedd y 1800au.

Bydd modd nid yn unig darllen y ryseitiau hyn, ond i glywed rhai o’r gwragedd yn disgrifio’r prosesau a’u gweld yn paratoi’r prydau.  Rydym ninnau yn awyddus i ychwanegu at y casgliad hwn, ac yn gofyn yn garedig, wrth i ferw’r Great British Bake Off afael ynom unwaith eto, i rannu eich hoff ryseitiau teuluol gyda ni. Hoffem hefyd ychwanegu at ein casgliad o luniau o bobl yn cyd-fwyta a dathlu – boed hynny’n bobl yn mwynhau eich creadigaethau, yn ddathliad teuluol neu ffrindiau yn dod yn hyd.

Gallwch drydar eich ryseitiau a’ch delweddau a’r manylion i @archifSFarchive neu ar dudalen Facebook Sain Ffagan gan ddefnyddio’r hashnod #Ryseitiau #GwylFwyd. Fel arall, dowch â nhw i’r Ŵyl Fwyd, ac mi nawn ni eu sganio yn Sefydliad y Gweithwyr. Bydd y cyfan – yn ogystal â ryseitiau'r llynedd i’w gweld ar Gasgliad y Werin Cymru.

Cadwch lygaid ar y prosiect hwn drwy ddilyn cyfrifon trydar @archifSFarchive ac @SF_Ystafelloedd a’r hashnodau #GwylFwyd #Ryseitiau #AmserBwyd.

Since the last post the local families coming to the Museum from Ely and Caerau have been enjoying taking part in a variety of exciting sessions, including:

• experiencing what it was like to go to school in Victoria Wales
• learning to handle a newt found during pond dipping in the Tannery ponds
• making clay coil pots to take home.

So far 102 people have taken part in this programme of activities at St Fagans and the feedback from everyone has been overwhelmingly positive.

“I enjoyed the experience of going to a Victorian school because I learnt new things and how they learnt back then.”

“I had a good time holding a newt and looking at all the pond bugs.”

“Brill, we had lots of fun, will be coming back!”

“I liked pottery because you can get messy and it is crafty.”

“Calming session.”

The children are learning a lot, so are the parents, and so are we. We’re finding out just how much families love to learn together and the families are discovering all that the Museum has to offer them. Many of these families had not visited St Fagans until coming along to one of these sessions, and now they are thinking of coming back again. This is why we value our partnership with ACE Action Ely Caerau so much, as they are able to help us meet and work with these lovely groups to show them just how relevant the Museum on their doorstep can be to their lives.

With one more week to go we are looking forward to welcoming more families to Bryn Eryr, the Iron Aged farmstead, to help us with an authentic Iron Age smelt, and a very enthusiastic group who will be coming in to take part in a traditional weaving workshop.

Keep following this blog for more updates.

If you are interested in taking part in fun family activities and events at St Fagans over the summer there are lots of opportunities to get involved, just check our What’s On for more information.

Jack is 21 and lives in Carmarthenshire, South West Wales. He is a keen sportsman and is particularly interested in rugby. Jack goes to Ammanford College three days a week and both Jack and his father felt that Jack would really benefit from incorporating some work experience into his weekly routine. Jack lives in a very rural part of Wales and this adds to the challenge of accessing work opportunities. The family contacted WorkFit to see if we could help. WorkFit is a project run by the Down’s Syndrome Association to support people with Down’s Syndrome aged between 14 and 25 to access volunteering opportunities, work placements and paid work by removing barriers to employment.

Jack is enjoying college and getting a lot out of his studies but he wanted to start using his skills in a work environment. After his vocational profile was completed, it was clear that Jack was ready for a challenge; he is a very sociable young man, fit and eager to learn.

We felt that Jack would benefit from a role where he was able to try different tasks and learn different skills and approached potential placements with this in mind.

We approached the National Wool Museum in Dre-fach Felindre. Ann Whittall, the manager of the museum, is always looking for volunteers to help out. She was happy to consider Jack but agreed that the free Down’s syndrome awareness training was going to be essential for the museum to be able to properly support him. It was great to see all the museum’s members of staff at the training.

Feedback from the training session included:

“Think of tasks, break it down to simple steps, and make visual aids if needed. Be aware of the need to show Jack the process.”

“Informative and proving how much less daunting working with someone with Down’s syndrome can be.”

“Very positive – also in understanding needs of visitors with Down’s syndrome and considerations of ways in which we can improve their visitor experience.”

“Excellent – I wish I’d had this training years ago when I had a young person with Down’s syndrome in my school registration class.”

Jack has been volunteering at the museum since November 2015. His tasks include organising the woollen display and helping in the retail and reception area; helping with activities in the children’s area; assisting with the inter-active displays; and cleaning the café and museum. Jack has also helped out during the seasonal events at the museum and particularly enjoyed putting up their very impressive Christmas tree!

At first, most of Jack’s tasks were indoors as it was the winter. He is looking forward to getting on with outdoor work during the spring and summer. This will include ground maintenance, weeding, planting and helping with outdoor events.

Jack has also been working on independent travel as part of his experiences at the museum. He has been supported in learning to walk from the village to the museum. This is a small but very important development for Jack.

Ann Whittall said that “working with Jack has been a great experience for all the staff here at the National Wool Museum. It has been great to see Jack gaining confidence, coming to the museum on a weekly basis and developing in his role. Jack is now happy to work independently, supported by his colleagues at the museum. The support and initial training provided by the WorkFit project was particularly helpful in setting us up to provide Jack with a good work experience opportunity.”

Jack said “I really look forward to going to work at the museum on Fridays. I have learnt new skills and tried jobs for the first time. I enjoy all the jobs except using the hoover.”

WorkFit will continue to support both Jack and the National Wool Museum and are looking forward to working with Amgueddfa Cymru – National Museum Wales to find other opportunities across the organisation.