: Archif Sain Ffagan

The Museums Association Conference of 1948 was held at National Museum Cardiff over five days, running from July 12^th to the 16^th. All conference meetings were held in the Reardon Smith Lecture Theatre, while an area within the Zoology Department was used as Association Office, Writing Room and Smoke Room.

We know the majority of host duties would have been carried out by Frederick J. North, who was Keeper of Geology and Archibald H. Lee, Museum Secretary, because they are listed on the programme as Honorary Local Secretaries. It is most likely we have them to thank for the ephemera held in the Library, including copies of the programme, associate and staff badges, reception invites, day trip tickets and the official group photograph, taken on the steps of the Museum.

The first day of the conference began with registration, followed by a Council meeting and visit to Cardiff Castle and a reception at the South Wales Institute of Engineers in the evening. The programme states this event as requiring Morning dress code which, during this time period would be a three piece suit for the men, and smart day dresses for the women, or general smart clothing suitable for formal social events.

The second day began with official welcomes by the Lord Mayor of Cardiff, Alderman R. G. Robinson, and the President of the National Museum Wales, Sir Leonard Twiston-Davies. This was followed by a number of papers read by delegates [all fully listed in the programme], gathering for the official conference photograph, and a Civic Reception at City Hall, hosted by the Lord Mayor [with refreshments, music and dancing].

1948 was the year that St Fagans National Museum of History was first opened to the public as the St Fagans Folk Museum and to mark this, a visit was arranged for the afternoon of day three. St Fagans Castle, gardens, and grounds had been given to the National Museum Wales by the Earl of Plymouth in 1946 and over the next two years extensive work had been carried out to make it suitable to open to the public. According to the 1950 St Fagans guide book, in the Castle, new central heating, electric lighting, and fire appliances had to be installed along with a tickets office, refreshment room and public amenities. By 1948 our delegates would have had access to the Castle and its newly refurbished historic interiors such as the kitchen with two 16^th century fireplaces, the Hall furnished in 17^th century style, 17^th and 18^th century bedrooms and the early 19^th century Library. They would also have enjoyed walking the gardens which included a mulberry grove, herb and rose gardens, vinery, fishponds, and flower-house interspersed with bronze sculptures by Sir William Goscombe John. Onsite also were a traditional wood-turner and a basket-maker, creating and selling their wares. The handbook also describes a delightful sounding small tea room with curtains made at the Holywell Textile Mills and watercolour paintings by Sir Frank Brangwyn. However, according to a Western Mail clipping, this didn’t open to the public until some weeks later on August 24th. Presumably a room within the Castle itself was used for the delegates’ buffet tea to which they were treated after being greeted by the Curator of St Fagans, Dr Iorwerth Peate.

Interestingly the programme provides times of the train service that ran from Cardiff Central Station to St Fagans. Sadly, the station at St Fagans is no longer there, the service being withdrawn in 1962, although a signal box and level crossing on the line remain.

The Annual General Meeting, Council Meeting and Federation of Officers Meeting  were all held on the next day along with more papers, including one by Mr Duncan Guthrie [of the Arts Council], on the upcoming “Festival of Britain, 1951”. There was also an evening reception in the Museum hosted by the President, and the then Director [Sir Cyril Fox], with refreshments and music by the City of Cardiff High School for Girls Orchestra. The programme states evening dress if possible for this event so it’s a shame we don’t hold any photographs of what would have been a sea of tuxedos and evening gowns.

The final day consisted of further papers in the morning followed by escape and fresh air with visits to the Newport Corporation Museum and the Legionary Museum and Roman Amphitheatre at Caerleon during the afternoon.

The September 1948 issue of Museums Journal contains a full report on the conference, with detailed examination of all papers presented and the discussions they generated. It also lists the delegates including those from overseas. The report concludes with thanks to the National Museum Cardiff for the welcome and hospitality accorded to the 240 delegates, with special mention to North and Lee [who would certainly have earned their salaries over those five days!].

Yn ystod y 1970au cynnar aeth staff yr amgueddfa ati i recordio hen ffermwyr yn disgrifio ffermio yng Nghymru ar ddechrau’r ugeinfed ganrif cyn datblygiadau peiriannau ffermio o’r 1950au ymlaen. Mae’r recordiau yn cael ei chadw yn Archif Sain yr amgueddfa.

Yn 1975 holodd John Williams Davies y ffermwr Dan Theophilus am y profiad o ffermio defaid ar ddechrau’r ugeinfed ganrif.

Roedd Dan Theophilus yn byw ar fferm Allt Yr Erw, Rhandirmwyn, pentref yng ngogledd-ddwyrain Sir Gaerfyrddin.

Mae Dan Theophilus yn sôn am ofalu am y defaid adeg ŵyna, yr achosion mae’n meddwl sydd yn arwain at ddefaid yn cael trafferth i ddod ac ŵyn, a’r tywydd gwaethaf ar gyfer y tymor ŵyna.

Mae’n dweud sut oedd perswadio defaid i fabwysiadu oen, y perthynas rhwng y ddafad a’r oen a pha mor ffyddlon byddai’r defaid i’r ŵyn ar ôl ŵyna wrth iddo droi’r defaid i’r mynydd.

Cwestiwn sy’n cael ei gofyn yn aml i’r tîm ŵyna yw beth sydd yn digwydd i’r ŵyn ar fferm Llwyn-Yr-Eos unwaith mae’r tymor wyna ar ben?

Mae’r ŵyn ar y fferm yn mynd allan i bori ar y gwair ac yn cael eu symud yn aml o amgylch caeau’r amgueddfa.

Byddwn yn dewis yr ŵyn gorau ac yn eu cadw ar gyfer bridio yma ar y fferm. Yr ydym yn gobeithio cadw tua 50 o’r ŵyn eleni.

Bydd y rhan fwyaf o’r ŵyn benywaidd yn aros gyda ni neu’n cael eu gwerthu fel defaid pedigri.

Bydd yr ŵyn gwrywaidd yn mynd i’r lladd-dy am eu cig, gyda chwpl o’r goreuon yn cael eu gwerthu fel hyrddod.

Mae’r ŵyn arall yn cael eu gwerthu ar gyfer cig oen.

Ble mae’r ŵyn yn cael eu gwerthu?

Mae’r ŵyn yn cael ei gwerthu yn farchnadoedd  Rhaglan, Llanybydder a Tal-y-bont ar Wysg.

Mae ‘na werthiant bridiau prin ar gyfer defaid Llanwenog, defaid Mynydd Maesyfed a defaid Mynydd Duon Cymreig ym marchnad Raglan.

Yr ydym yn gwerthu rhai ŵyn i gigyddion lleol ac yn gobeithio creu perthynas gyda bwyty amgueddfa Sain Ffagan yn y dyfodol fel bod y cig oen sydd ar werth yno yn tarddio o fferm Llwyn-Yr-Eos.

Mae’r cig oen ar eich plât yn 4-12 mis oed.

Mae llai nag wythnos tan ddiwrnod Nadolig ac i'r rhan fwyaf ohonom mae'r gwaith paratoi ac addurno yn dod i ben. Mae ein cartrefi yn edrych yn fendigedig, a'r goeden Nadolig yn disgleirio gyda goleuadau. Mae'r cardiau Nadolig wedi eu postio, y negeseuon cyfryngau cymdeithasol wedi eu danfon, a'r anrhegion wedi eu lapio. Mae'r twrci wedi'i archebu a'r pwdin Nadolig wedi ei brynnu (neu ei goginio!). Erys y traddodiadau yma yn rhan bwysig o'r Nadolig yn 2017 ond paham ac o ble y ddaeth y traddodiadau hyn?

Addurniadau

Rydym wedi addurno ein cartrefi ar yr adeg hon o'r flwyddyn ers amser y Paganiaid. Defnyddiwyd bytholwyrdd gan y Paganiaid i gydnabod byrddydd y gaeaf ac i'w hatgoffa bod y Gwanwyn ar ei ffordd. Y Pab Julius 1 benderfynodd taw y 25ain o Rhafgyr fyddai dyddiad dathlu geni Crist, a gan bod y dyddiad hwn yn cwympo yng nghanol dathliadau'r Paganiaid, amsugnwyd rhai o draddodiadau y Paganiaid i mewn i galendr y Cristnogion, gan gynnwys addurno gyda bytholwyrdd, yn enwedig gyda chelyn.

I Gristnogion roedd planhigion bytholwyrdd yn arwyddocâd o fywyd tragwyddol Duw; y celyn yn symbol o goron ddraen yr Iesu ar y Groes, a'r aeron ei yn cynrychioli ei waed. Yn ogystal â hyn, roedd i blanhigion bytholwyrdd eraill arwyddocâd yn ystod y cyfnod. Mae iorwg, er enghraifft, yn blanhigyn sydd yn glynnu, ac felly roedd yn symbol o ddyn yn dal ei afael yn dynn ar Dduw. Ystyrid bod gan rhosmari gysylltiad â'r Forwyn Fair tra bod gan llawryf, neu glust yr Asen, gysylltiad â llwyddiant, yn enwedig llwyddiant Duw yn goroesi yn erbyn y Diafol. Credid bod celyn a iorwg yn blanhigion benywaidd a gwrywaidd. Celyn a'i bigau miniog yn cynrychioli'r dyn tra bod yr Iorwg yn cynrychioli'r fenyw.  Pa bynnag un o'r rhain a fyddai'n croesi'r trothwy gyntaf fyddai'n dynodi pen y cartref am y flwyddyn i ddod. Anlwc oedd addurno gyda'r bytholwyrdd cyn Noswyl Nadolig ac anlwc hefyd oedd ei dynnu o'r cartref cyn y ddeuddegfed nos.

Yng nghefn gwlad Cymru addurnwyd cartrefi gyda phlanhigion bytholwyrdd yn oriau man y bore cyn mynd i'r gwasanaeth Plygain yn yr eglwys blwyfol. Gwasanaeth garolau oedd gwasanaeth y Plygain a oedd yn cael ei gynnal fel arfer rhwng 3 o'r gloch a 6 o'r gloch y bore. Unigolion a grwpiau fyddai'n canu'r carolau. Arferid goleuo'r ffordd i'r egwlys gyda chanhwyllau'r Plygain ac fe'i gosodwyd hefyd yn yr egwlys i'w addurno a'i oleuo. Defnyddiwyd canhwyllau fel addurn gan y Paganiaid i'w hatgoffa am olau'r haul ac fe'u defnyddiwyd gan Gristnogion fel atgoffeb am bresenoldeb Duw. Cyn ddyfodiad trydan goleuwyd coed Nadolig gyda chanwyllau.

Cliciwch yma i glywed Parti Fronheulog ac eraill yn canu’r garol “Addewid rasusol Ein Duw”. Recordiwyd gan Amgueddfa Werin Cymru yn ficerdy Llanrhaeadr-ym mochnant wedi’r Swper Plygain yno ym mis Ionawr 1966.

https://www.casgliadywerin.cymru/items/738256

Coed Nadolig ac Addurniadau Eraill

Mae tystiolaeth ar gael i awgrymu bod coed Nadolig wedi cael eu defnyddio fel addurn Nadolig ym Mhrydain mor bell yn ôl â'r 1790au, a bod y siap triongl i Gristnogion yn arwydd o'r cysylltiad rhwng y mab, y tad a'r ysbryd glân. Ddaeth y traddodiad yn fwy poblogaidd yn oes Fictoria oherwydd i'r Frenhines Fictoria a'r Tywysog Albert ddefnyddio coeden Nadolig i addurno Castell Windsor yn 1841 ac eto yn 1848. Ymddangosodd llun o'r teulu gyda'r goeden wedi ei haddurno yn The London Illustrated News.

Yn yr 1920au dechreuodd addurniadau artiffisial gymryd lle'r planhigion bytholwyrdd, yn enwedig mewn trefi a dinasoedd. Roedd addurniadau artiffisial erbyn hyn yn rhatach i'w prynnu, ac wedi cael eu gwerthu mewn siopau fel Woolworths ers yr 1880au, yn ogystal â losin, cacennau a rhubannau. Yn y 1920au a'r 1930au gwelwyd dechrau ar yr arfer o lapio anrhegion. Gwelwyd y goleuadau trydanol cyntaf ar goeden Nadolig yn Efrog Newydd yn 1882, dim on tair mlynedd ar ol ddyfeisio'r bwlb golau.

Adeg yr ail Rhyfel Byd daeth cadwynni papur yn boblogaidd fel addurniadau Nadolig gan ei bod yn hawdd i'w creu yn y cartref, ac yn y 1950au gwelwyd coed Nadolig artiffisial yn cael eu gwerthu.

Pob adeg Nadolig yn Amgueddfa Werin Cymru mae'r staff yn addurno'r adeiladau gydag addurniadau sy'n addas ar gyfer y cyfnod a'r ardal.

Cardiau Nadolig

Yn 1840 dyfeisiwyd y "Penny Post" gan Rowland Hill ac yn sgil hynny cynhyrchwyd 1000 o gardiau Nadolig gan Sir Henry Cole yn ei siop gelf yn Llundain er mwyn eu gwerthu am swllt yr un. Erbyn 1870, gan bod y system trenau erbyn hyn yn fwy cyflym, roedd pobl yn gallu danfon eu cardiau Nadolig am hanner ceiniog. Yng nghasgliad Amgueddfa Victoria ac Albert yn Llundain, mae carden Nadolig a ddanfonwyd o Gwrt-yr-Ala yng Nghaerdydd yn 1844.

Bwydydd Nadolig

Erbyn heddiw cysylltir y Nadolig â bwyta bwyd moethus fel pwdin Nadolig. Yn draddodiadol gwnaethpwyd y pwdin Nadolig 5 wythnos cyn y Nadolig ac yn Nghymru arferid rhoi tro i bob aelod o'r teulu, yn cynnwys y plant a'r gweision, i droi y gymysgedd, gyda phen y teulu yn cael y fraint o droi y gymysgedd yn gyntaf. Yn y gymysgedd rhoddwyd eitemau a oedd yn rhagweld y dyfodol. Os daethpwyd o hyd i fodrwy priodas, byddai hyn yn darogan priodi yn y dyfodol.  Os byddai dyn ifanc yn dod o hyd i fotwm yn y gymysgedd, byddai hyn yn darogan dyfodol unig fel hen lanc. Os byddai merch ifanc yn dod o hyd i winiadur byddai hyn yn darogan dyfodol heb briodas a bywyd unig fel hen ferch. Os dod o hyd i chwe ceiniog, byddai lwc dda yn dod i'ch rhan.

Bwyd traddodiadol arall a welid adeg y Nadolig yng Nghymru oedd cyflaith. Math o losin oedd hwn wedi ei wneud o fenyn, triog a siwgr wedi eu ferwi. Y gamp oedd tynnu a rolio'r gymysgedd tra ei fod yn oeri ac yna ei dorri wrth iddo galedu yn ddarnau bach. Roedd y rysait yn gallu amrywio o ardal i ardal. Cliciwch yma i weld ffilm o gyflaith yn cael ei baratoi

https://www.youtube.com/watch?v=26bDQqRQICY

Nadolig Llawen i chi gyd!

Dyma un o’r storfeydd rhyfedd a rhyfeddol yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru. Mae’n llawn dop o wrthrychau. Rydyn ni’n dal i gasglu pethau newydd, ond rhaid i ni ddewis a dethol beth i’w gadw. Does dim digon o le i bopeth!

Storfa yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Mae pob math o bethau i’w canfod mewn storfa o hanes cymdeithasol, o goes glec i gloc tad-cu.

Ar ei hymweliad cyntaf â’r stôr, cafodd un o’r merched ei rhybuddio i wylio rhag y mantrap. Jôc dda, meddyliodd hi. Ond na, mae mantrap yn llechu ym mhen un coridor tywyll!

Rydw i wedi bod yn ymwybodol ers amser bod y mwyafrif helaeth o gasgliadau amgueddfeydd yn cuddio mewn storfeydd, a taw dim ond cyfran fach sydd i’w gweld yn yr orielau. Doeddwn i ddim yn sylweddoli gwir raddau hyn tan i fi ddechrau gweithio yma.

O’r 5 miliwn wrthrychau sydd yng ngofal y saith amgueddfa; o geir clasurol, i garreg leuad, paentiadau byd-enwog, cadwyni caethweision a thoiled cyhoeddus; faint o wrthrychau sydd yn cael eu harddangos?

Dim ond 0.2% o gasgliadau Amgueddfa Cymru sydd yn cael eu harddangos.

Os ydych chi am weld gwrthrych penodol yn un o’r amgueddfeydd, gwnewch yn siŵr ei fod wedi’i arddangos gyntaf. Gallwch chi hefyd wneud apwyntiad i weld gwrthrychau penodol. Diolch i chwaraewyr y People’s Postcode Lottery, rydyn ni wedi derbyn nawdd i ehangu’n cofnodion ac ychwanegu delweddau fydd i’w gweld ar Casgliadau Ar-lein yn yr hydref. Cadwch lygad hefyd am deithiau tu ôl i’r llenni yn y storfeydd dan arweiniad ein curaduron a’n cadwraethwyr. Gall y rhain fod yn agoriad llygad!

Rydyn ni’n gofalu am y casgliadau drosoch chi. Gobeithio y byddan nhw’n rhoi cymaint o bleser i chi ag i ni.