: Eglwys Sant Teilo

Gair byr i'ch hysbysu bod Pecyn Tuduriaidd newydd i'w gael ar-lein.

Manylyn lliwgar o'r eglwys Duduraidd ar safle Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Cynlluniwyd yr adnodd yn bennaf ar gyfer ymwelwyr o ysgolion cynradd, ond maen nhw'n llawn darluniau a syniadau a fyddai'n addas ar gyfer teuluoedd hefyd.

Mae'r adnoddau wedi eu cynllunio ar gyfer defnydd ar y safle, ac ar ôl ymweliad ag adeiladau Tuduraidd safle Sain Ffagan.

Yn sesiynau hyfforddi athrawon yr Adran Addysg, fe fuom ni'n casglu adborth ar y cynnwys. 'Dyn ni wastad yn falch o glywed rhagor, fodd bynnag. Pa fath o adnoddau i ddysgwyr (o bob llun a phob siâp) hoffech chi eu gweld ar gael yma?

Fe fues i a Darren y ffotograffydd i fyny i Eglwys Teilo Sant y bore 'ma, i dynnu lluniau o wrthrychau Tuduraidd ar gyfer llyfr lluniau i blant. Rwy'n edrych 'mlaen i gael gweld beth fydd ein dylunwyr yn ei wneud gyda'r lluniau, a pha olwg fydd ar y llyfr ei hun yn y diwedd. Mi wnai'n siwr fy mod yn ei grybwyll yn fama, pan fydd yn barod!

I'r rhai ohonoch sydd eisiau mwy o wybodaeth am yr arlwy sydd ar gael yn barod i ysgolion cynradd, dyma daflen ddefnyddiol: Cyfleoedd i Ysgolion Cynradd (ffeil .pdf)

Diwrnod Teilo Sant Hapus!

I'r rhai ohonoch sydd yn ansicr am sut yn union i ddathlu'r diwrnod hwn, dyma awgrym: Teilo yw nawddsant afalau a cheffylau. Cofiwch ei nodi yn eich ffeiloffacs!

Gallwch weld hanes bywyd Teilo wedi ei arddangos mewn cerfiad cain, lliwgar draw yn

.

Y Meistr-Gerfiwr Emyr Hughes gyda'i gerflun derw o Teilo Sant

Braf oedd gweld cymaint o bobl allan ar safle Sain Ffagan bnawn Gwener. Roedd fel petai'r safle wedi deffro fymryn - mae hi mor hawdd anghofio, dros y gaeaf, cyn gymaint o ymwelwyr sy'n dod i'n gweld ni y munud y bydd y tywydd gaeafol-go-iawn wedi gostegu. 

Er bod digon wedi bod yn mynd yn ei flaen ar y safle yn ystod y misoedd diwethaf, mae'r rhan fwyaf wedi bod yn digwydd tu ôl i gefnau'r ymwelwyr: trwsio toi gwellt, torri cwysi ar gyfer ceblau, cynnal gwaith cadwraeth ac ail-osod arddangosfeydd. Erbyn heddiw, mae'r safle wedi ei hawlio'n ôl gan y cyhoedd. Ar ôl taith i lynnoedd Cosmeston bnawn Sadwrn, ro'n i'n argyhoeddiedig bod yr rhan fwyaf o bobl y de-ddwyrain wedi deffro o'u trwmgwsg gaeaf. Roedd 'na fwy o bobl yno nag oedd o hwyaid ar y llyn. 

Lan yn Eglwys Teilo Sant, mae'r arlunydd Fleur Kelly wedi bod yn cwblhau gwaith pellach ar baneli pren yn y gangell. Gan mai'r ardal hon oedd yn ardal fwyaf sanctaidd yn yr Eglwys (ac yn dal i fod, mewn rhai achosion), mae cynllun yr addurniadau yn adlewyrchu chwaeth a meddylfryd y clerigwyr fyddai'n gweithio yno yn y 16ed ganrif. Mae'r murluniau yn dangos yr Archesgob Tomos a Becet, a'r sant arwrol, Siôr. (I'r rhai ohonoch sy'n pendronni pam bod Siôr yn ymddangos mewn eglwys gymreig, bydd blog am hynny yn y dyfodol agos!). Rydym wedi dewis cynllun o angylion cerddorol, yn gafael mewn offerynnau o'r cyfnod 1500-1530, ar gyfer y paneli pren ar y sgrîn. 

Mi es â chamera newydd yr Adran Addysg i fyny i'r Eglwys hefo fi, gan obeithio tynnu ffilm o Fleur wrthi'n gweithio i'w rannu gyda chi yma ar y blog. Yn anffodus, nid Scorsesyn mohonof, felly dyma i chi luniau llonnydd o fy ffilm gyntaf, sigledig. Bydd Fleur yn dychwelyd ymhen rhai wythnosau i orffen y gwaith. Mae paent pigment traddodiadol yn hir iawn, iawn yn sychu - gobeithio erbyn hynny y byddaf wedi dysgu sut i ddefnyddio'r camera'n well, a chyflwyno ffilm i chi sy'n debycach i 'The Agony and the Ecstasy' na 'Pollock'... 

Dyw safle Sain Ffagan ddim mor dawel â hyn fel arfer. Ar bnawn anghynnes ym mis Tachwedd, hyd yn oed, gallwch ddod o hyd i'r ymwelwyr mwya' penderfynol yn cerdded hyd y safle ym ymweld â'r orielau a'r tai hanesyddol. Ar hyn o bryd, fodd bynnag, yr unig ymwelwyr sydd 'di bod yn heidio i'r safle yw'r adar sydd wedi ymgartrefu yn y grwychoedd, a mentro at y swyddfeydd â'r prif adeilad i chwilio am fwyd. Bnawn Gwener, cefais weithio yng nghwmni dwy gornchwiglen oedd wedi mentro i'r brif fynedfa i fwynhau gweddill haul y prynhawn.

Yr unig bobl ar y safle heddiw yw'n Gofalwyr, Crefftwyr ac Amaethyddwyr, sy'n brysur yn clirio lluwchiau a halltu llwybrau. Mae seiniau, lliwiau ac aroglau ein 'Nosweithiau Nadolig'* wedi hen ddiflannu, prin y byddech yn gallu credu eu bod wedi bod yma yn y lle cynta'. Mae'r safle yn rhyfedd o dawel - ac er ei bod hi'n eithriadol o brydferth yma, 'dyw hi heb fod yn ddigon diogel i agor y safle i ymwelwyr ar sawl achlysur yn ystod yr wythnos ddiwethaf.

Yn yr eira, mae Eglwys Teilo Sant yn edrych yn llawer llai llachar nag yr oedd hi yn ystod yr haf. Fel yr arferir gydag adeiladau hanesyddol, mae'r gwyngalch sy'n gorchuddio'r waliau allanol wedi derbyn y gwaethaf o effeithiau'r gaeaf, yn hytrach na'r adeilad ei hun, a chaiff ei ail-beintio ar y muriau pan fydd y tywydd yn fwynach. Mae'r tu fewn, fodd bynnag, mor llachar ag yr oedd ar achlysur agor yr adeilad ar y safle ym 2007 - ac, fe obeithiwn, mor llachar ag yr oedd ym 1500-1530.

Mae cynllun y murluniau bron wedi'i gwblhau, er bod rhai o'r arysgrifiadau Lladin yn llawer anoddach i'w dadansoddi na'r disgwyl. Mae Capel y Gogledd wedi'i addurno i gynnwys murluniau o Dewi a Theilo Sant, yn ogystal a ffigwr o beth dybiwn ni yw noddwyr lleol o oes y Tuduriaid. Cyfansoddwyd y cynllun gan ddefnyddio darnau brau o'r plaster yr achubwyd o safle gwreiddiol yr Eglwys ym Mhontarddulais. Ble 'roedd plastr wedi dirywio, neu'r pigment wedi pylu, defnyddiwyd esiamplau o furluniau tebyg mewn eglwysi Cymreig fel ffynonellau, i sicrhau bod yr ail-addurno mor gywir ac y gall fod.

Er nad yw Capel y Gogledd yn hygyrch i'r ymwelydd (yn bennaf am fod rhai o ddodrefn hynaf ein casgliad yma yn Sain Ffagan yn cael eu harddangos ym mhen dwyreiniol yr Eglwys), gellir gweld y murluniau hyn trwy'r sgriniau cerfiedig. Mae'r rheiny hefyd wedi cael eu lliwio yn ddiweddar, gan Fleur Kelly, artist sydd wedi gweithio gyda ein tîm o grefftwyr i addurno sawl cerfiad yn yr adeilad.

Os bydd yr eira yn cadw draw, bwriedir gynnal y teithiau tywys a hysbysebwyd yfory a dydd Gwener (14-15 Ionawr), gan gychwyn yn yr Eglwys am 12:00, 13:00 a 14:00. Erfynwn arnoch, fodd bynnag, i alw o flaen llaw i wneud yn siwr bod yr amgueddfa ar agor, a'r Eglwys yn hygyrch ar (029) 2057 3500. Gallwch gerdded i'r Eglwys mewn 10 munud ar ddiwrnod clir, felly cofiwch ystyried hyn pan yn dewis pa 'sgidie i'w gwisgo!
Cadwch yn gynnes, a gobeithio y gwelaf i chi yn yr Eglwys!

*taffi triog; bandiau pres; dail llawryf; mwg coed a sgidie gwlyb, rhag ofn eich bod eisiau gwybod!

At last, the first review for Saving St Teilo's has come in.

Reviews make me nervous but in a good, exciting way. I never really dread seeing them but it is a truth universally acknowledged (in publishing at least) that you can't keep all of the people happy all of the time. So, sooner or later we'll get a stinker. But not this time –

"Gerallt Nash’s book also conveys a spirit rarely found in museum publications – pride and joy, craftsmanship and passion, a genuine sense of adventure and achievement. It makes the reader not just want to see St Teilo’s, but also to wish that they had rolled up their sleeves and lent a hand in its rescue."

To read the rest of the review go to http://www.vidimus.org/booksWebsites.html