: Casgliadau ac Ymchwil

The New Welsh

Radhika Mohanram, Principal Investigator, Refugee Wales: The Aftermath of Violence, 9 Mehefin 2021

I can trace the origin of this project, Refugee Wales, to 2009 when the civil war in Sri Lanka came to a bloody end when the government forces defeated the LTTE (Tamil Tigers).  The stories of the immense suffering of the Sri Lankan Tamil civilians flooded the media and, then, these stories disappeared.  Being an Indian Tamil myself, I followed the news of the final days of the civil war obsessively as these were narratives of my “cousins” in South Asia, and we were linked by language, culture, religion, food habits, mythology, families, and  with a commonality of memories and practices.  It is estimated that between 100,000-200,000 Sri Lankan Tamils live in the UK, with a large number of them arriving as refugees from 1983 onwards.  The civil war in Sri Lanka lasted, off and on, for over 5 decades and Sri Lankan refugees who arrived in this country have lived here for more  than 2 generations.  

No sooner had the Sri Lankan civil war ended, then the Syrian civil war began in 2011 and it is still ongoing. The war has currently resulted in over 13 million Syrians who have been either internally displaced within Syria, or in neighbouring countries, or in Europe and the rest of the world.  Germany has over 800,000 Syrian refugees and the UK, a paltry 18,000-20,000 of them in 2021. The body count of Syrians who have died in this exodus is still not fully accounted for and the bottom of the Mediterranean sea, which is considered to be the deadliest migration route for refugees, has become a graveyard for them.  

Neither the Sri Lankan Tamil nor the Syrian refugees sought refuge in the UK so they could shop in Tesco and take jobs away from the locals.  They left their countries under desperate circumstances—the daily bombings, the kidnapping of children (and youth) by rebel soldiers forcing them into becoming child soldiers, the rape of women and children, the loss of jobs, homes, family members—spouses, children, parents, siblings--the lack of food, safety, and a full night’s sleep; it was the precarity of life.  

In Homo Sacer, the Italian philosopher Giorgio Agamben points to the distinction made by the Ancient Greeks between bios (the form or manner in which life is lived and which assesses the richness of life) and zoë (the biological fact of life) and suggests that in contemporary life that distinction has collapsed.  So, life now only means bare life, zoë.  The biological fact of life with all its potentialities and possibilities has been erased.  For the French philosopher Michel Foucault, modern power is about “fostering life or disallowing it.”  This is how civilian populations in Sri Lanka and Syria were perceived by their governments—a full life disallowed for some of its citizens so that they are reduced to a bare life, their only possibility being to flee.  This is how refugees are perceived in the current political climate with hostile environment policies, to be seen as only deserving of a bare life, to show how unwelcome they are.  

If by moving away from their country results in a total and complete break from their past lives for the refugees, a rupture from their histories and cultures, what this project hopes to achieve is to allow refugees to connect their past to their present, give them a voice, and a sense of belonging and that people are, indeed, witnessing their trials.  The Museum with the richness of cultural life that it offers, through its resources, will assist in enabling refugees to become citizens of Wales, and help them to transform their lives in the country that is now their home; it will facilitate and contribute to them leading their lives into the fullest of its potentialities and possibilities.  

And those of us who already live in Wales, how will these newcomers change our lives? By hearing their stories, we, too, will reach further into our potentiality, of the richness of diversity, compassion, being good hosts and helping them go through their transformation and, in so doing, initiate new ways of being and becoming Welsh.

New resources for exploring nature and archaeology

Katherine Slade, 28 Mai 2021

Over the past year, we have all had to stay closer to home more often. We may have discovered new local places, and started to look in more detail at familiar places. The museum has launched a new set of web-based resources to help people continue this exploration. The new On Your Doorstep webpages help and encourage others to discover local archaeology and nature in Wales. We’ve included activities for investigating and learning more, in the countryside and urban areas. If you want to delve even deeper, you can explore our natural history and archaeology collections of over 4 million specimens, and find links to our specialist sites.

Visit: On Your Doorstep: Nature, geology and archaeology in Wales

Nature Bingo

Have a go at spotting everything on our nature bingo cards. Cards for spring and summer are available now, as well as cards with more abstract terms such as ‘hooked’, ‘shiny’ and ‘slow’ to challenge you to look more closely at nature when you are out and about. Get out there and start ticking them off! Who can get a full house first? You can improve your Welsh at the same time by using both English and Welsh versions together as well as the handy hints for learners.  

Spotter’s Sheets

The spotter’s sheets in Welsh and English are there to help you to recognise more of the natural world and the archaeology on your doorstep. Use our downloadable spotter’s sheets to identify animals, plants, fossils, rocks and artefacts. They can be used as an introduction to a particular theme, to remind you of helpful identification characteristics, or to learn interesting facts about ordinary things around us in Wales.

Guides…to animals and plants

Visit the nature spotters guides webpage

  • Garden Pond Snails. Are there snails in your pond, if so what are they?
  • Hitchhikers on Ocean Plastics. Some sea creatures use floating plastic, or other waste, to travel around the world. Get in touch with us if you find any in Wales.
  • Brown Seaweeds. Brown seaweeds are often the most obvious living things on a rocky shore. Learn about a few selected seaweeds to get you started on the 120 you can find in Wales!
  • Red & Green Seaweeds. When you’re next on a rocky shore, try looking for these red and green seaweeds which are common features of rock pools.

Guides…to geology

Visit the nature spotter's guide webpage.

  • Have I Found a Fossil? Use this guide if you are unsure whether the object you have found is a fossil or not.
  • The Main Fossil Groups. Working out which group your fossil belongs to will give you an idea of how old it is and tell you something about the habitat where it lived, millions of years ago.
  • Penarth Fossils. Search the beach for loose fossils at Penarth and use this guide to work out what you have found.
  • Building Stones of National Museum Cardiff. Look at geology in an urban environment, and learn more about the stones used to build National Museum Cardiff.

Guides…to archaeology

Visit the discovering archaeology webpage.

  • Recognising Prehistoric stone tools. This guide helps to work out if a stone you’ve found is natural or if it has been shaped by a person in the past. 
  • Housing in Wales before 1000 BCE. Today’s houses are a recent innovation. Find out what type of houses were common just a few thousand years ago.
  • Making axes at the end of the Stone Age. People started making polished stone axes around 4000 BCE and used them to chop down trees, impress neighbours, or beat up enemies. But where do you go to find the right rocks to make an axe in Wales?

Get involved!

You can share archaeological finds with us on Twitter via @SF_Archaeology, and natural history finds via @CardiffCurator.

We currently have a project looking at new animals rafting across seas and oceans to Wales on plastics, so we really want to hear from you. Tell us if there are any other spotter’s sheets you’d like us to make. And if you complete any of our nature bingo cards, feel free to boast on social media by sharing your nature photos with us! To let us know about more sensitive things such as dinosaur footprints or rare plants, or for more help, please get in touch with our Museum Scientists.

Look out for more activities and features appearing on the ‘On Your Doorstep’ webpages through the year and keep an eye out for more archaeology which will launch fully for the 2021 Festival of Archaeology during July.

Darn o'r blaned goch

Andrew Haycock - Curadur Gwyddorau Naturiol Mwynoleg a Phetroleg, 18 Mawrth 2021

Y penwythnos hwn bydd ein Curaduron yn agor drysau ar-lein i'n casgliadau meteoryn a chreigiau gofod hynod ddiddorol. Ymunwch â nhw ddydd Sadwrn a dydd Sul am teithiau rhad ac am ddim y tu ôl i'r llenni, wedi'u ffrydio ar wefan Amgueddfa Cymru, fel rhan o'n Penwythnos Serydda Syfrdanol. Yna ddydd Sul, bydd seryddwyr arbenigol yn ymuno â’n curaduron i ateb eich cwestiynau mewn digwyddiad byw. Am fanylion pellach ac i archebu lle, gwelwch:

Serydda Syfrdanol

.

Dyma Andrew Haycock, Curadur Mwynoleg a Gwyddorau Petroleg Naturiol yn cynnig blas o’r penwythnos ac yn rhannu’r cefndir ar un o'n trysorau gofod, craig o'r blaned Mawrth.

Mae 77 meteoryn yng nghasgliad Amgueddfa Cymru, a ddarganfuwyd mewn ardaloedd ledled y Byd. Mae rhai o'r rhain yn cael eu harddangos yn barhaol yn ein Oriel Esblygiad Cymru. Maent yn cynnwys gwibfaen haearn 260kg, a ddisgynnodd yn Namibia, Affrica; a thafell o feteoryn caregog a ddisgynnodd yn Beddgelert ym 1949. Mae'r gwibfaen hwn yn un o ddim ond dau feteoryn o Gymru.

Mae'r mwyafrif helaeth o feteorynnau yn y casgliad yn cael eu cadw mewn storfa sydd a hinsawdd wedi ei reoli i atal dadfeilio, ond fe'u defnyddir yn aml ar gyfer ein digwyddiadau arbennig ar thema’r Gofod a’n gweithgareddau addysgiadol. Mae gan bob sbesimen - waeth pa mor fach neu fawr, weledol syfrdanol neu ddibwys ei olwg - stori ddiddorol i'w hadrodd. Un sbesimen anhynod ei olwg yw meteoryn shergottite caregog a gasglwyd yn Libya ym 1998.

Shergotte yw’r meteoryn yma o’r blaned Mawrth (NMW 2010.17G.R.26). Er bod wyneb y blaned Mawrth yn edrych yn goch, llwyd yw’r creigiau sydd gennym, dim ond llwch wyneb y blaned sy'n rhoi’r lliw oren iddo.

Mae tua 95% o ddarganfyddiadau meteorynau yn cael eu graddio fel ‘caregog’, ac yn cynnwys mwynau sy’n gyffredin i’r Ddaear yn bennaf, ac mae’r mwyafrif o rhain (99.8%) tua 4,560 miliwn o flynyddoedd oed, ac yn tarddu o’r Llain Asteroid rhwng y blaned Mawrth a Iau. Mae hynny’n hen iawn, a gellid maddau i arsylwr achlysurol feddwl mai dim ond meteoryn caregog arall oedd y gwibfaen shergottite hwn, ond mewn gwirionedd mae'n eithaf arbennig, darn ydyw o'r blaned Mawrth.

O'r 65,000 neu fwy o feteorynnau, a gasglwyd, a archwiliwyd ac a enwyd, dim ond 292 sy'n cael eu hystyried i darddu o'r blaned Mawrth. Gellir eu dosbarthu fel tri math gwahanol o graig, pob un yn darddiad igneaidd (wedi'i ffurfio o fagma neu lafa). Maent yn llawer iau na'r gwibfeini o'r gwregys Asteroid, ac fe'u ffurfiwyd gan weithgaredd folcanig ar blaned Mawrth rhwng 165 a 1,340 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Dim ond un gwibfaenu hyn, a ddarganfuwyd ym Mryniau Allen yn Antarctica, y credir ei fod oddeutu 4,500 miliwn o flynyddoedd oed, ac o gramen gychwynnol Mawrth pan ffurfiwyd y blaned.

Mae’r planed Mawrth wedi bod yn y newyddion lawer yn ddiweddar (Chwefror 2021), gyda glaniad crwydrwr Perseverance NASA. Prif waith y crwydrwr yw chwilio am arwyddion o fywyd hynafol a chasglu samplau o graig a regolith (craig a phridd wedi malu) er mwyn eu dychwelyd i'r Ddaear o bosib.

Liawns y crwydrwr Perserverance i'r blaned Mawrth, 30 Gorffennaf 2020

Cyn glanio’r crwydrwr Perseverance, danfonwyd pedwar crwydryn arall yn llwyddiannus i’r blaned Mawrth gan anfon data gwerthfawr yn ôl at wyddonwyr ar y Ddaear; Sojourner (1997), Spirit and Opportunity (2004); a Curiosity (2012). Roedd y llong ofod gyntaf i lanio'n llwyddiannus ar y blaned yn rhan o genadaethau Viking 1 a Viking 2 (Cylchlwybrwr a Glaniwr) a gyrhaeddodd y blaned Mawrth ym 1976.

Felly, sut mae gwyddonwyr yn gwybod bod y gwibfeini hyn o'r blaned Mawrth? Trwy astudio cyfansoddiad meteorynnau tebyg i'r un hwn, a'i gymharu â data a anfonwyd yn ôl gan long ofod ar y blaned Mawrth. Canfuwyd bod gan y meteorynnau gyfansoddiadau elfennol ac isotopig tebyg iawn i rai creigiau o Fawrth. Mae'r grŵp Shergottite o feteorynnau o’r blaned Mawrth yn debyg iawn i greigiau basalt a geir ar y Ddaear, ond mae'r isotopau ocsigen yn wahanol i rai creigiau'r Ddaear.

Darparwyd tystiolaeth derfynol ar gyfer tarddiad o’r blaned Mawrth ym 1983, pan ddadansoddwyd swigod bach o nwy wedi'u amrwydo y tu mewn i ddarnau gwydrog o feteoryn shergottite o Antarctica. Roedd y nwyon yma’n cyd-fynd yn berffaith â llofnod awyrgylch Mawrth fel yr adroddwyd gan lanwyr Viking 1 a 2 NASA ym 1976.

Nid oes unrhyw ofodwyr wedi bod i'r blaned Mawrth, ac nid oes unrhyw ddeunydd o'r blaned Mawrth wedi'i anfon yn ôl i'r Ddaear hyd yn hyn. Felly sut gyrhaeddodd craig o'r blaned Mawrth i'r Ddaear? Yr unig fecanwaith hysbys i daflu craig o'r blaned Mawrth yw digwyddiad gwibfaen enfawr. Byddai'r hyn wedi taro’r blaned Mawrth gyda digon o rym i daflu malurion allan i'r Gofod, i ffwrdd o dynfa disgyrchiant y blaned, sy'n llawer llai nag effaith y Ddaear. Ar ryw adeg cafodd y gwibfeini eu gwyro o'u chwylgylch a'u tynnu i mewn i faes disgyrchiant y Ddaear. Yna syrthiodd peth o'r malurion hyn i'r Ddaear fel gwibfeini.

Mae'r crater 3-miliwn-mlwydd-oed Mojave, yn 58.5 km mewn diamedr. Hwn yw’r crater ieuengaf o'i faint ar y blaned, ac wedi'i nodi fel ffynhonnell bosibl i'r mwyafrif o feteorynnau o’r blaned Mawrth.

Yn wahanol i'r Lleuad, o ran y blaned Mawrth, nid oes gan wyddonwyr greigiau a gasglwyd gan ofodwr i'w hastudio. Ond mae ganddyn nhw'r peth gorau nesaf, a’r meteorynnau yma o’r blaned Mawrth ydyn nhw.

 

 

Seren Wib!

Jana Horak, 9 Mawrth 2021

Ydych chi wedi gweld lluniau o bêl tân y feteoryn a deithiodd trwy ein hatmosffer ar 28 Chwefror? Mae ein tîm wedi bod yn gweithio i helpu gwyddonwyr i ddod o hyd i’r man y glaniodd oflaen cartref ger Caerloyw! Er 2019, mae Amgueddfa Cymru wedi bod yn rhan o rwydwaith SCAMP (System of Asteroid and Meteorite Paths) y DU, rhan o Gynghrair Pêl Dân y DU sy'n canfod, yn olrhain ac yn helpu i ddod o hyd i gwympiadau meteor. Dyma Jana Horak, ein Pennaeth Mwynoleg a Phetroleg, yn esbonio sut, ac yn eich gwahodd i ymuno â hi a rhai o'i chydweithwyr curadurol ar gyfer taith ar-lein y tu ôl i'r llenni o'n casgliad meteoryn yn ystod ein penwythnos Serydda Syfrdanol ar 20-21 Mawrth.

Bob blwyddyn mae curaduron yn yr Amgueddfa yn archwilio nifer o samplau o feteorynnau posib y mae'r cyhoedd yn eu darganfod. Mae gwyddonwyr yn amcangyfrif bod tua 44,000 cilogram o graig yn cwympo o'r gofod ac yn glanio ar y Ddaear bob dydd, gall hyn swnio'n faint mawr, ond mae’n cyfateb i giwb dim ond 2.3 metr ar draws. Yn y DU yn unig, amcangyfrifir bod 10-20 meteoryn y flwyddyn yn cyrraedd y ddaear, er i’r un olaf i'w ddarganfod yn Swydd Caergrawnt syrthio yn 1991. Yng Nghymru, dim ond dau feteoryn sydd wedi'u casglu hyd yma, gan fod y ddau wedi cwympo'n agos (neu trwy!) drigfan ddynol, y ddau yng Ngogledd Cymru. Edrychwch ar ein tudalennau Mwnyddiaeth Cymru i gael mwy o wybodaeth.

Ond os na welwn feteoryn yn cwympo, sut ydyn ni'n gwybod ble i chwilio amdanyn nhw? Mewn rhanbarthau cras, fel Anialwch y Sahara, mae haen allanol dywyll gwibfaen yn cyferbynnu ag arwyneb anialwch caregog gwelw, gan wneud y gwibfaen yn gymharol hawdd i'w weld. Yng Nghymru, fodd bynnag, mae ein hinsawdd dymherus yn cynhyrchu gorchudd pridd a llystyfiant datblygedig, felly mae'n hawdd colli carreg sy'n cwympo.

Camera SCAMP ar Do’r Amgueddfa yng Nghaerdydd, sy'n cofnodi gweithgaredd peli tân. Fe recordiodd belen dân Caerloyw (28ain Chwefror 2021) ac mae wedi cyfrannu at helpu i ddod o hyd i samplau.

Pan fydd craig ofod yn teithio tuag at y Ddaear, wedi’i thynnu gan ddisgyrchiant y Ddaear, mae llewyrch y bêl dân neu’r ‘seren wib’ yn ein rhybuddio am y tresmaswr hwn. Os gallwn gofnodi cyfeiriad (neu lwybr) y bêl dân, efallai y byddwn yn gallu nodi lle mae'r meteoryn yn cwympo. Ers 2019, mae Amgueddfa Cymru wedi bod yn rhan o rwydwaith SCAMP (https://www.ukfall.org.uk/) sy'n gwneud yn union hynny. Mae camera arbennig ar do Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, yn cofnodi unrhyw belen dân sy'n pasio. O'r data hwn gellir pennu cyfradd a chyfeiriad teithio, a thrwy gyfuno gwybodaeth o gamerâu eraill y DU, gallant gyfrifo'r lleoliad lle mae'r gwibfaen yn taro'r ddaear.

Ers i’r camera gael ei osod, rydym wedi recordio sawl pelen dân, ond dim ond dau o rhain arweinoodd at gwymp meteoryn. Ystyriwyd bod y cyntaf, ger Salisbury ym mis Tachwedd 2020, yn rhy fach i geisio’i ddarganfod, ond bydd yr un mwy diweddar ger Caerloyw (28ain Chwefror 2021) yn brawf o'r system, gan yr amcangyfrifir ei fod yn cynnwys darn maint oren. Pe byddech chi'n dod ar draws meteoryn sydd wedi cwympo'n ddiweddar, mae'n well ei lapio mewn rhywfaint o ffoil alwminiwm glân neu ei roi mewn bag heb ei drafod. Mae'n bwysig iawn peidio â'i brofi â magnet oherwydd gallai hyn ddinistrio gwybodaeth werthfawr. Gallwch gysylltu â ni yma yn yr Amgueddfa i gadarnhau unrhyw beth a ddarganfyddwch.

Sampl o feteoryn Chelyabinsk a ddisgynnodd yn y Ffederasiwn Rwseg ym mis Chwefror 2013.

 

Felly sut allwch chi wybod os ydych wedi dod o hyd i feteoryn, heb ei weld yn syrthio? Er y gall gwead mewnol meteorynnau amrywio, y peth mwyaf nodweddiadol ohonynt yw cramen wedi’i doddi. Dyma'r haen allanol dywyll, ychydig filimetrau o drwch, a gynhyrchir trwy ffrithiant yn toddi‘r graig wrth iddi wyro trwy'r awyrgylch. Pan fydd hi'n boeth ac yn teithio'n gyflym, mae'r haen doddi yn cael ei dynnu i ffwrdd, gan leihau maint y graig, a llyfnhau ei amlinell. Wrth iddo arafu, oeri a stopio disgleirio mae'r haen doddi yn oeri ac yn solidoli, i gynhyrchu’r wyneb allanol tywyll a llyfn nodweddiadol, y gall cyfres o graciau bach ei groesi. Mae gan y gwibfaen Chelyabinsk a ddisgynnodd yng ngorllewin Siberia, ym mis Chwefror 2013, gramen doddi ffres a datblygedig iawn.

Y sbesimenau mwyaf cyffredin a welwn a allai gael eu drysu â meteorau yw; hematite, yn enwedig pan fod ganddo ffurf llyfn swmpus, modwlau marcasite o Sialc de Lloegr, a samplau o slag, cynnyrch o orffennol diwydiannol Cymru ’. Yn gyffredin mae gan Slag geudodau swigen nwy crwn ar yr wyneb, rhywbeth sy'n anghyffredin neu'n absennol o gramennau meteoryn.

Os credwch eich bod wedi dod o hyd i feteoryn, cysylltwch ag Adran y Gwyddorau Naturiol.

Serydda Syfrdanol 20 - 21 Mawrth 2021

Gwybodaeth lawn am ein penwythnos o Serydda Syfrdanol yma

Beth yw eich atgofion o’r BBC?

Fflur Morse, 3 Mawrth 2021

Dechreuodd y BBC ddarlledu yng Nghymru ar 13 Chwefror 1923, gyda’r darllediad radio cyhoeddus cyntaf yn dod o Gaerdydd. Mae Amgueddfa Cymru mewn partneriaeth â BBC Cymru yn cynllunio arddangosfa i ddangos sut y bu’r BBC yn ‘rhannu, addysgu a darparu adloniant’ i bobl Cymru dros y 100 mlynedd ddiwethaf.

Byddwn yn plymio i archif helaeth y BBC ac yn pori drwy ein storfeydd yn Amgueddfa Cymru i gael gafael ar ddelweddau, clipiau ffilm a gwrthrychau, ond mae angen mwy arnom.

Rydym yn awyddus i glywed eich straeon a’ch atgofion CHI. Pa eiliadau yn hanes y BBC sydd wedi aros gyda chi a pham? Pa sianeli neu orsafoedd radio ydych chi wedi eu mwynhau fwyaf? Beth yw eich atgofion o deledu a radio’r BBC dros y Nadolig?

Ynghyd â’ch straeon, hoffem glywed os oes gennych unrhyw gofroddau o’r BBC; teganau o’ch hoff raglenni teledu, sticeri, bathodynnau, posteri, crysau-T.

Cysylltwch a ni dros ebost - casglu@amgueddfacymru.ac.uk