: Ymgysylltu â'r Gymuned

Fel rhan o brosiect REACH Cymru, cawson ni’r pleser o gydweithio gydag ystod o gymdeithasau tai a sefydliadau cymunedol ledled Cymru. Yn eu plith roedd Adra ac Yr Orsaf, dau sefydliad sy’n ymroddedig i gefnogi pobl yn y gogledd gyda mentrau cymunedol a thai.

Darllenwch i glywed beth mae Lotti, Swyddog Treftadaeth Yr Orsaf, wedi bod yn ei drefnu a’i gynnal yn Nyffryn Nantlle fel rhan o raglen REACH Cymru.

Sut mae diwylliannau, hanesion, ac iaith yn eistedd ym mreichiau agored y dyffryn hwn, yn nofio gyda’r afonydd, ac yn dawnsio ar draws wynebau ysgythrog y clogwyni? Dyma rai o’r pethau rydw i wedi bod yn myfyrio yn eu cylch fel Swyddog Treftadaeth yn Nyffryn Nantlle dros yr ychydig fisoedd diwethaf. Gweld Ffig 1. 

Des i i’r swydd hon yn hwb cymunedol Yr Orsaf yn teimlo ar goll wedi’r brifysgol; ro’n i wedi dychwelyd i fy ardal enedigol ger Clynnog ar ôl bod yn Rhydychen, ac roedd fy Nghymraeg yn teimlo braidd yn llychlyd. Felly, roedd gweithio fel Swyddog Treftadaeth yn Nyffryn Nantlle yn gyfle i ddychwelyd ac i ailgysylltu. 

Roedd ein sesiwn gyntaf – Noson Hen Lunia – yn gyfle i agor y drafodaeth am dreftadaeth. Roedd hi’n arbennig clywed angerdd a balchder pobl am eu synnwyr o le, a gweld y fath ofal oedd gan bobl am ddarnau materol yn ymwneud â’u gorffennol.  Gweld Ffig 2.

Cefais fy synnu wrth weld hen luniau o Benygroes; roedd y lle’n fwrlwm o siopau annibynnol, trenau, chwareli, a sinema, o gymharu ag ardal ddigon syml erbyn hyn. Soniodd rhywun wrtha i am yr hwyl fydden nhw’n ei gael yn dawnsio ac yn canu ar ffermydd mewn Nosweithiau Llawen, a’r cyffro o gwrdd â phobl o wahanol drefi mewn disgos yng Nghlynnog. Wedi’r hiraethu, wrth weld sut mae Dyffryn Nantlle wedi newid dros amser cefais fy nghyffroi gan y teimlad o bosibilrwydd, ac fy atgoffa o bwysigrwydd y gwaith cymunedol sy’n dal i ddigwydd yn llefydd fel Yr Orsaf. Gweld Ffig 3.

Roedd y Noson Streuon yn orlawn o wrandawyr oedd yn awyddus i glywed chwedlau Gwynn a Gethin. Ro’n i wedi fy swyno gan ddelwedd gain Gethin o’r glasbren derw yn blaguro cyn stori fawr Blodeuwedd a Lleu Llaw Gyffes. Yr hyn oedd yn teimlo fwyaf ystyrlon oedd y ffaith bod y straeon wedi’u gwreiddio yn y dirwedd; roedd stori’r tylwyth teg wedi’i lleoli ar fferm ger pen ucha’r stryd fawr, ac un arall wrth yr afon ro’n i’n seiclo heibio iddi ar y ffordd i’r gwaith. Roedd yn ychwanegu dyfnder diwylliannol i’r map mewnol sydd gen i o fy nghartref. Do’n i heb fod mewn digwyddiad adrodd straeon yn Gymraeg o’r blaen. Roedd clywed y straeon yma yn yr iaith y’u ganed nhw, iaith y tir hwn, iaith sy’n cynnal treftadaeth, yn teimlo’n gywir. 

Mae treftadaeth yn beth personol, lle caiff teimladau cymhleth tuag ati eu siapio gan eiliadau neu brofiadau penodol. Fel Swyddog Treftadaeth, mae hyn yn gofyn am ymagwedd ddiymhongar sy’n cydnabod bod eisoes gan bobl eu treftadaeth eu hunain, a’u bod yn cysylltu â hi mewn ystod o wahanol ffyrdd personol.

Roedd ein prynhawn o greu gludwaith gyda blwyddyn 6 o Ysgol Bro Lleu a’n clwb coffi bob pythefnos – BeNawnNi – i aelodau hŷn y gymuned yn enghreifftiau o’r dysgu dwy ffordd a all ddigwydd wrth gyfnewid rhwng cenedlaethau. Roedd llawer o’r aelodau hŷn yn ansicr am y gludwaith gan ei fod yn rhywbeth nad oedd ganddyn nhw lawer o brofiad ohono. Yn y cyfamser, aeth y plant cynradd ati’n syth a bachu ar y cyfle i ddangos i’w cyfoedion hŷn beth roedden nhw’n ei wneud. Cydweithion nhw i greu gludwaith o’u hoff lefydd yn Nyffryn Nantlle a sgwrsio am beth mae’n ei olygu iddyn nhw. Gweld Ffig 4. 

Roedd ein tair noson agored ym mis Mai – y Nosweithiau Treftadaeth – yn cynnig lle i bobl rannu eu gwybodaeth a’u profiad o fyw yn Nyffryn Nantlle. Cefais glywed am y pethau diddorol roedd pobl wedi’u profi yn ystod eu bywydau: cypyrddau’n crynu yn ystod daeargryn Pen Llŷn ym 1984 (5.4 ar y raddfa Richter!), olion hen arferion perchnogaeth tir yn y dirwedd, fel enwau wedi’u crafu ar gerrig, a balchder teuluol o weld hen offer fferm fel maen melin. A hyd yn oed myfyrdodau annaearol am act syrcas hedfan ddirgel a ddaeth i Chwarel Dorothea un tro. Gweld Ffig 5.

Cododd heriau penodol o’r digwyddiadau treftadaeth hyn. Sut, er enghraifft, mae ennyn diddordeb disgyblion ysgol uwchradd mewn treftadaeth? Roedd gwaith diweddar Gwyrddni gydag ysgolion lleol ar thema newid hinsawdd yn ysbrydoledig iawn. Arweiniodd eu gwaith at greu llyfr mawr llachar ac ystod hyfryd o berfformiadau canu a barddoniaeth ar gyfer y criw yn BeNawnNi. Yr hyn darodd fi oedd bod eu gwaith nid yn unig yn cyffwrdd â themâu newid hinsawdd, ond hefyd roedd wedi’i wreiddio’n ddwfn mewn synnwyr o le a threftadaeth. Dangosodd y perfformiad hwn i fi y cyfleoedd sy’n codi pan fyddwn ni’n cadw ystyr llac wrth ystyried treftadaeth, un nad oes rhaid iddo edrych o reidrwydd ar y gorffennol yn unig, ond un sy’n broses barhaus; sgwrs sy’n cwmpasu arferion a ffyrdd o fyw sy’n bwysig ar gyfer y dyfodol. 

Gan ddilyn y thema hon o dreftadaeth fel proses barhaus, roedd gweithdai diweddarach yn archwilio treftadaeth drwy wneud celf a chrefft. Cawson ni sesiynau gwehyddu a lliwio naturiol gyda’r artist Ella Jones, buon ni’n creu portreadau cerfluniol o ffigurau enwog lleol gyda Luned Rhys Parri, ac yn plethu basgedi helyg gydag Eirian Muse wrth wrando ar gerddoriaeth werin ar Radio Cymru. Gweld Ffig 6. 

Yn dilyn y thema gwlân, cawson ni gyfres o sesiynau ar liwio edafedd brodwaith gwlân yn naturiol gyda chwmni tecstilau cymunedol lleol o’r enw Tecstiliau, a gweithdy ffeltio powlen gyda Nicole LeMaire. Roedd Angharad Tomos yn ddigon caredig i ddangos cerddi i fi, a oedd yn berthnasol i’r cariad amaethyddol at le sydd wedi’i feithrin yn yr ardal hon. Roedd eu darllen yn ystod y gweithdy yn cynnig fframwaith hyfryd ar gyfer myfyrio ar y berthynas rhwng gwlân a’r dirwedd wrth weithio gyda’n dwylo. Soniodd sawl un am neiniau a oedd yn gwiltwyr, yn frodwyr ac yn wneuthurwyr dillad medrus. Gweld Ffig 7 ac 8. 

Bydd treftadaeth yn parhau i gael ei meithrin yn Nyffryn Nantlle. Mae’r grŵp gweithgar ‘Criw Kate’ ym Mhenygroes yn trefnu gŵyl i ddathlu’r awdur enwog Kate Roberts yng Nghae’r Gors ym mis Medi. Rydw i’n edrych mlaen yn arbennig at brosiect hen enwau llefydd a ddechreuon ni ym mis Awst gyda sesiwn ar gyfer casglu enwau caeau gan ffermwyr. Mae enwau llefydd – yn debyg i ffeiliau PDF bach – yn rhoi cliwiau diddorol ac annisgwyl am y defnydd o dir yn y gorffennol, nodweddion topograffig fel ffynonellau dŵr, neu gall hyd yn oed gysylltu â chwedlau gwerin. Mae enwau’n gallu newid gyda mwy nag un perchennog neu gael eu pasio i lawr am genedlaethau. Mae Elinor Gwynn a Carwyn Graves – a roddodd sgwrs am yr ‘Iaith yn y Tir’ yn Yr Orsaf yn ddiweddar – wedi bod yn arbennig o ysbrydoledig yn hyn o beth; mae rhoi sylw i’r ffyrdd mae perthnasau â’r tir wedi’u cynnal yn yr iaith yn allweddol er mwyn creu dyfodol mwy teg sy’n parchu’r ffyrdd hyfryd mae pobl wedi byw mewn llefydd dros amser. 

Rwy’n ddiolchgar bod pobl wedi ymddiried ynof fi gyda’u hatgofion a’u straeon dros y misoedd diwethaf. Er mwyn plethu’r llinynnau hyn ynghyd, rwy’n gobeithio y gallwn ni greu rhywbeth creadigol a chydweithredol gyda’r enwau llefydd hyn, fel cwilt neu frodwaith, i ddathlu eu harddwch a’u gwreiddiau yn y dirwedd hon.

Cadwch lygad am flogiau eraill sydd ar ddod, yn arddangos y gwaith anhygoel sydd wedi bod yn digwydd ar draws ein holl gymunedau sy'n cymryd rhan.

Mae REACH Cymru yn bosibl diolch i gymorth Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Mae REACH Cymru yn bartneriaeth rhwng tri ar ddeg o sefydliadau ac yn cael ei arwain gan y Brifysgol Agored ac Amgueddfa Cymru. Mae’n cael ei ariannu gyda grant gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Dechreuodd y cyfnod presennol yn hydref 2024 ac mae disgwyl iddo barhau tan hydref 2026.

Fy enw i yw Anna Watson ac rydw i wedi bod yn gwirfoddoli gydag Amgueddfa Cymru ers mis Tachwedd 2024. Rwy'n gwirfoddoli bob wythnos fel cynorthwy-ydd gofal casgliadau yn yr adran gadwraeth. Rydw i wedi mwynhau'r profiad yn aruthrol gan fod pob wythnos yn wahanol, felly rydw i bob amser yn dysgu rhywbeth newydd ac yn datblygu fy sgiliau. Dechreuais y rôl wirfoddoli hon ar ôl gorffen fy ngradd meistr mewn Gofal Casgliadau gyda Phrifysgol Caerdydd ac mae'r cyfle hwn wedi bod yn wych er mwyn rhoi'r sgiliau a gefais o'r cwrs hwnnw ar waith. Hyd yn hyn, rydw i wedi helpu gyda chynnal a chadw arddangosfeydd yn yr orielau celf a'r adran hanes natur; cynnal a chadw microhinsawdd yn yr adran archaeoleg; archwiliadau o'r casgliadau entomoleg ac wedi helpu i lanhau ac adleoli'r storfa hylif (fel y gwelwch yn y llun)! Mae'r cyfle i weithio mewn sawl adran a chwrdd â chymaint o wahanol guraduron, cadwraethwyr a thechnegwyr sydd i gyd yn arbenigwyr yn eu meysydd wedi bod yn amhrisiadwy. Bob wythnos rwy'n gyffrous i weld beth fyddwn ni'n ei wneud nesaf.

Yn gynharach eleni, cymerais y llyw yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, ac wrth i ni gyrraedd yr Hydref mae eisoes yn teimlo fel pe baem yn dal y gwynt yn ein hwyliau. O’r diwrnod cyntaf, cefais fy ysbrydoli gan angerdd ac arbenigedd ein tîm, sy’n caru straeon rhyfeddol ein casgliadau. Mae eu mewnwelediadau, ynghyd â’r croeso cynnes a gefais gan Abertawe ei hun, wedi fy argyhoeddi o un peth: bod gan yr amgueddfa yma y potensial i fod yn gyrchfan sy’n synnu, yn swyno ac yn cysylltu pobl mewn ffyrdd newydd. 

Angori Ein Stori

Un o’r heriau cyntaf yr ydym yn eu hwynebu yw sut rydym yn adrodd ein stori. Mae ymwelwyr yn aml yn cyrraedd heb wybod ble dylai eu taith ddechrau. Gyda thair mynedfa wahanol a llwybrau troellog, mae’n hawdd colli’ch ffordd. Ychwanegwch at hynny’r disgwyliad (ar sail ein henw a’n lleoliad) fod yr amgueddfa’n ymwneud â’r môr a straeon morwrol Cymru, ac mae’n hawdd gweld pam y gall rhai ymwelwyr adael yn ddryslyd. 

Mae ymwelwyr hefyd yn aml yn chwilfrydig ynghylch stori ein warws haneysddol. Beth oedd ei bwrpas? Pam fod y warws yma? Am gyfnod rhy hir, nid ydym wedi adrodd stori’r adeilad rhyfeddol yma i’n hymwelwyr. 

Mae’r warws yn sefyll yn ei leoliad gwreiddiol, lle bu unwaith yn edrych allan dros ddoc prysur yn llawn llongau, gweithwyr, a rhythm diwydiant. Yma, bu’r warws yn rhan o’r cyfnewid mawr rhwng diwydiannau trwm Cymru a gweddill y byd ar draws y môr.

Dyna’r stori a’n hysbyrdolodd i droi ein golygon tua’r môr, i adael i’r môr arwain sut rydym yn adrodd straeon: y môr yw gwir galon ein gweledigaeth. Y môr yw’r edefyn sy’n cysylltu popeth – diwydiant, celf, archeoleg, a bywydau cymunedau ledled Cymru. O allforio glo a chopr, i deithiau teuluoedd a groesodd y cefnforoedd, mae stori Cymru’n stori a luniwyd gan y môr. 

A pha le gwell i adrodd y stori yma na’n warws haneysddol? Adeiladwyd yn 1900 wrth ymyl Doc y De – bellach yn gartref i Farina Abertawe – ac mae’r adeilad ei hun yn dal i sibrwd ei orffennol diwydiannol. Mae traciau rheilffordd yn rhedeg ar hyd y llawr, ac mae swyddfa’r Harbour Trust a’r Tŷ Pwmp yn dal i sefyll gerllaw. Dyma hanes y gellir ei weld, ei gyffwrdd a’i deimlo o’ch cwmpas. 

Agor y Drysau i’r Môr

Rydym eisoes wedi dechrau ar newidiadau bach ond pwerus. Mae ffenestri caeedig y warws bellach ar agor unwaith eto, gan adael golau i mewn a chysylltu’r gofod gyda’r Marina y tu allan. Mae’r weithred syml yma wedi trawsnewid yr awyrgylch, ac mae’n teimlo fel bod yr adeilad yn anadlu unwaith eto. Rydym hefyd wedi tynnu strwythurau arddangos swmpus oedd yn rhwystro’r olygfa, gan wneud yr amgylchedd haneysddol yn rhan o brofiad yr ymwelydd unwaith eto. 

Mae’r Neuadd Weston, sy’n cysylltu’r Oriel Newydd â’r Warws hefyd wedi gweld rhai newidiadau. Rydym wedi cael gwared ar yr annibendod ac wrthi yn datblygu’r gofod i fod yn ardal croesawgar ac ysbrydoledig. Yma, bydd ymwelwyr yn dod ar draws canolbwyntiau trawiadol – gwrthrychau bydd yn eich stopio gan roi’r foment “WOW” i chi!

Dychmygwch hyn: yr optic goleudy South Bishop o 1842, wedi’i adfer i’w gyflwr gweithio, ei ben uchaf yn disgleirio bob dydd pan gaiff ei droi â llaw. Neu gerbyd rheilffordd hanesyddol wedi’i osod ar y traciau gwreiddiol, gan wneud gorffennol diwydiannol y warws yn weladwy ar unwaith. Nid arddangosfeydd yn unig mohonynt, ond pileri ein hunaniaeth gan gychwyn sgyrsiau am ddiogelwch ar y môr, Abertawe fel Dinas Noddfa, a chysylltiadau dwfn rhwng Cymru a gweddill y byd. 

Golygfa Gyda’ch Coffi

Mae’n debyg hefyd y bydd ein caffi’n symud. Rydym yn archwilio’r posibilrwydd o’i leoli i fyny’r grisiau er mwyn manteisio ar ein balconi sy’n edrych allan dros y Marina. Dychmygwch yfed eich coffi gyda golygfa banoramig o’r glannau. Bydd hyn hefyd yn ein helpu i drawsnewid Mynedfa’r Marina yn fynedfa ddiddorol i groesawu’r nifer cynyddol o bobl sy’n pasio heibio. 

Gorwelion Newydd ar gyfer Arddangosfeydd

Hyd yma, cynhaliwyd arddangosfeydd dros dro yn Neuadd Weston, gofod na chafodd ei gynllunio ar gyfer cynnal arddangosfeydd. Canlyniad hyn oedd cyfaddawdau a chyfyngiadau ar yr hyn y gallem ei ddangos. Mae hyn ar fin newid!

Rydym yn disgwyl creu orielau pwrpasol ar y mesanîn yn yr Oriel Newydd. Bydd y gofod hyblyg yma yn caniatau i ni gynnal arddangosfeydd uchelgeisiol o safon uchel a fydd yn synnu ac yn ysbrydoli, gan roi mwy o resymau i ymwelwyr ddychwelyd dro ar ôl tro. 

Edrych Ymlaen

Mae’r daith o’n blaen yn un gyffrous i ni fel amgueddfa ac i Abertawe. Ein cynllun yw ail-ddatblygu’r Oriel Newydd a’r Warws yn unol â safonau arddangos modern, gan osod cymunedau ac ysbrydoliaeth i bawb yn greiddiol i’n gwaith. Yn ystod y misoedd nesaf, byddwn yn llunio’r manylion, yn gweithio gyda chymunedau ac ymwelwyr, ac yn mapio sut i adrodd stori Cymru trwy lens y môr.

Hyd nes hynny, disgwyliwch newidiadau bach ond pwerus – eiliadau annisgwyl, cyfarfyddiadau llawen, a safbwyntiau newydd sy’n amlyug sut mae’r môr wedi siapio bywyd ledled Cymru. 

Amgueddfa Fyw i Bawb

Rwy’n hynod ddiolchgar i’r tîm yma, y mae eu syniadau a’u brwdfrydedd yn ein llywio ymlaen. Gyda phobl Abertawe a’n hymwelwyr, rydym yn gwneud Y Glannau yn lle i’w archwilio, ei fwynhau, a’i ddathlu – amgueddfa fyw, llawn profiadau llawen a rhyngweithiol i bawb. 

Felly dewch ar y daith gyda ni. Mae’r llawn’n troi, ac mae pennod newydd yn hanes Amgueddfa Genedlaethol y Glannau newydd ddechrau. 

Ym mis Mehefin 2025, fel rhan o brosiect REACH Cymru, gwahoddodd Amgueddfa Cymru geisiadau ar gyfer dau Gynhyrchydd Amgueddfa Cymru i gynllunio a chynnal gweithdy ar Balchder. Dyma oedd gan James, un o Gynhyrchwyr Amgueddfa Cymru, i’w ddweud am y profiad:

Ar gyfer mis Balchder, gwahoddodd Amgueddfa Cymru Kleo a fi i drefnu gweithdy ochr yn ochr ag Ymddiriedolaeth Innovate: elusen sy’n ymroddedig i helpu oedolion ag anableddau dysgu. Darparon ni’r deunyddiau, yr ysbrydoliaeth, a gwers hanes fer fel bod modd i bobl greu arwyddion i’w cario ym mharêd Balchder Caerdydd ar 21 Mehefin.

Rhan o fy rôl i oedd chwilota drwy gasgliad yr amgueddfa am ysbrydoliaeth, a wnaeth y catalog ddim siomi. Cefais fy synnu gan yr ystod o ddeunydd oedd ar gael; o ddeunydd protest y 1980au, i weithiau gan artistiaid cwiar balch, gweithiau a oedd yn annwyl i bobl gwiar, a ffotograffau teuluol preifat. Ymhlith y deunyddiau protest roedd crysau-t, baneri, a bathodynnau, gyda llawer ohonyn nhw’n gwrthwynebu Adran 28 yn benodol. Rhan o gyfraith a gyflwynwyd gan lywodraeth Geidwadol Margaret Thatcher oedd Adran 28, a oedd yn nodi bod sôn am gyfunrywioldeb mewn ysgolion yn ymgais i ‘hyrwyddo’ ffordd o fyw. Roedd hyn yn golygu nad oedd gan blant mewn ysgolion unrhyw ffordd o gael mynediad at wybodaeth gywir a diduedd am rywioldeb a rhyw diogel am dros ugain mlynedd. Mae gan Amgueddfa Cymru grys-t sydd ag union eiriad Adran 28 wedi’i argraffu arno. I fi, wrth ddathlu Balchder, mae’n bwysig ein bod ni’n edrych yn ôl ar yr holl waith a wnaed yn y gorffennol, fel bod ganddon ni’r nerth i edrych tua’r dyfodol. Mae hi mor bwysig i fi bod amgueddfeydd yn cynnwys gwrthrychau fel y rhain, ac mae’n gam enfawr ymlaen i’n cymunedau a’n sefydliadau diwylliannol. 

Roedd fy nhro cyntaf mewn digwyddiad Balchder yn gymharol aflwyddiannus. Yn 2018 neu 2019, teithiais i a fy ffrind i Lundain gan obeithio dod o hyd i’r fath o gymuned oedd tu hwnt i gyrraedd plant mewn ysgol uwchradd gymharol fach. Ar y daith yno, fe glywon ni grŵp o bobl yn rhybuddio’i gilydd bod dathliad Balchder yn digwydd, a bod yn rhaid iddyn nhw fod yn ofalus gan y bydden ni i gyd yn cael rhyw yn y strydoedd. Galla i ddweud â sicrwydd bod clywed hyn wedi gwneud fi’n llawer mwy anghyfforddus nag unrhyw beth brofais i yn nathliad Balchder. Ond roedd clywed hynny’n dal i deimlo’n ynysig. Ymlwybrodd y ddau ohonon ni o gwmpas Llundain, a chadw i ni’n hunain fwy neu lai, ac nid oedd Balchder yn teimlo fel rhywbeth roeddwn i am fynd iddo eto.

Ar fore dathliad Balchder Caerdydd eleni, ro’n i wedi blino’n lân ac yn teimlo’n eithaf digalon o fod yn colli’r parêd. Ond erbyn y prynhawn, ro’n i’n ddigon effro i gerdded i ganol y ddinas, ac ymhen munudau roedd hi’n hawdd adnabod llawer o’r bobl a oedd yno ar gyfer Balchder neu’r Picnic Cwiar Mawr. Roedd hi mor galonogol gweld cymaint o deuluoedd gyda phlant. A wnes i ddim clywed un gair drwg am bobl gwiar. Dim rhybuddion nad oedden ni’n gwybod sut i reoli’n hunain. Dim codi ofn am bobl draws mewn mannau cyhoeddus. Eisteddais i yn yr haul gyda chwpl o ffrindiau. Gwelais gŵn wedi’u gwisgo’n lliwgar mewn hetiau dwl. Ac o’r diwedd, roedd yn teimlo bod digwyddiad Balchder wedi cyflawni ei fwriad, a daeth teimlad llethol o lawenydd ac o deulu drosta i. Ro’n i wedi ymlacio.

Roedd hi’n bleser llwyr gweithio gydag Amgueddfa Cymru ar gyfer mis Balchder. Disgrifiodd rhywun hanes cwiar i fi unwaith fel “crwydro” drwy archifau; gweld pwy neu beth sy’n dal eich llygad. Bydden i’n annog pawb i wneud yr un fath, ac i chwilio am lawenydd cwiar, waeth pa fis yw hi.

Mae REACH Cymru yn bosibl diolch i gymorth Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Mae REACH Cymru yn bartneriaeth rhwng tri ar ddeg o sefydliadau ac yn cael ei arwain gan y Brifysgol Agored ac Amgueddfa Cymru. Mae’n cael ei ariannu gyda grant gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Dechreuodd y cyfnod presennol yn hydref 2024 ac mae disgwyl iddo barhau tan hydref 2026.

Rhwng mis Hydref 2024 a mis Mai 2025, ro’n i’n ddigon ffodus i gael gwirfoddoli yng nghasgliadau archaeolegol Amgueddfa Cymru. Bob dydd Iau, roeddwn i a fy nghyd-wirfoddolwyr yn cael trin, adnabod a chatalogio casgliad enfawr o offer carreg cynhanesyddol a gasglwyd gan Henry Stopes ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg. 

Yn ystod ein sesiynau wythnosol, roedden ni’n cael ein hannog gan ein goruchwyliwr, y Prif Guradur Elizabeth Walker, i geisio deall a darganfod sut roedd cymunedau ledled y byd yn arfer defnyddio’r offer yma. Gan ddechrau drwy ddod i adnabod yr offer, buon ni’n dysgu sut i gategoreiddio yn ôl sut byddai’r offeryn yn cael ei ddefnyddio yn seiliedig ar y marciau oedd arnyn nhw. 

Yna bydden ni’n rhifo ac yn categoreiddio'r offer gan ddefnyddio system Stopes fel y gellid eu mewnbynnu i'r gronfa ddata ar-lein.

Roedd ein gwaith fel gwirfoddolwyr yn golygu y gallai Amgueddfa Cymru gwblhau ei gwaith o gyfri’r eitemau sydd yn ei chasgliad gan Stopes, a ddaeth i law’r amgueddfa ym 1912, gan ganiatáu i'r casgliad cyfan fod ar gael i'r cyhoedd. Fel myfyriwr ym Mhrifysgol Caerdydd, roedd gwirfoddoli yn Amgueddfa Cymru yn caniatáu i fi ennill profiad sy'n berthnasol i fy ngradd a gweithio gydag arteffactau yn amrywio o bennau saethau fflint i emwaith wedi'i wneud o asgwrn! 

Rwy'n teimlo'n ffodus fy mod wedi cael cyfle i brofi sut mae’r sefydliad anhygoel yma’n gweithio a chwrdd â'r gweithwyr proffesiynol a'r gwirfoddolwyr ymroddedig sy'n gweithio ynddo. Mae bod yn wirfoddolwr wedi bod yn brofiad gwerthfawr iawn!